Kütüphanelerde Yazma ve Eski Basma Eserlere İlişkin Çalışma Yönergesi

* Bu Yönerge 30/07/2010 tarih ve 63186 sayılı Makam Oluru ile yürürlüğe girmiştir. 

KÜTÜPHANELERDE  YAZMA VE ESKİ BASMA ESERLERE İLİŞKİN

ÇALIŞMA YÖNERGESİ

BİRİNCİ BÖLÜM

Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

Amaç ve Kapsam

MADDE 1- (1) Bu yönergeden amaç, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğüne bağlı kütüphanelerde yazma ve eski basma eserlerle ilgili olarak yapılacak teknik çalışmaların, belirli kurallar çerçevesinde yürütülmesini sağlamaktır.

Dayanak

MADDE 2- (1) Bu Yönerge, 9/4/2003 tarihli ve 25074 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Kültür ve Turizm Bakanlığı Yazma Eser Kütüphaneleri Çalışma, Yazma ve Eski basma eserlerden Yararlanma Yönetmeliğine dayanılarak hazırlanmıştır.

Tanımlar

MADDE 3- (1)Bu Yönergede yer alan;

a)      “Bakanlık”, Kültür ve Turizm Bakanlığını,

b)      “Genel Müdürlük” Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğünü,

c)      “Kütüphane” yazma ve eski basma eser bulunan kütüphaneleri

ç)   “Yazma Eser”  Elle yazılmış, sanatsal, tarihsel ve içerik değeri olan, kitap, gazete, dergi, mektup, ferman, berat, levha, hilye, hat ve benzeri eserleri

d) “Eski Basma Eser”  1/11/1928 tarihli ve 1353 sayılı Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanunun yürürlüğe girdiği 3/11/1928 tarihinden önce basılmış eserleri,

e)“Nadir Yazma Eser” ve “Nadir Eski Basma Eser” Kültür ve Turizm Bakanlığı Yazma Eser Kütüphaneleri Çalışma, Yazma ve Eski Basma Eserlerden Yararlanma Yönetmeliği Ek-1 Nadir Yazma Eser Nitelikleri ve Ek-2 Nadir Basma Eser Niteliklerinde yer alan tanımları,

ifade eder.

İKİNCİ BÖLÜM

Kayıt İşlemleri

Demirbaş Defteri ve Taşınır Kayıt

MADDE 4- (1) Yazma ve eski basma eserlere ilişkin bibliyografik bilgiler tespit edilerek, bu Yönergenin ekinde yer alan Ek-1 “Yazma Eser Tespit Fişi” ve Ek-2 “Eski Basma Eser Tespit Fişi” doldurulur.

(2) Bu tespit formları doğrultusunda, yazma ve eski basma eserler için ayrı ayrı olmak üzere iki adet demirbaş kayıt defteri düzenlenir. Kayıtlar ayrıca, Taşınır Mal Yönetmeliği doğrultusunda Mali Kaynaklar Sistemi aracılığıyla bilgisayar ortamına aktarılır.

(3) Demirbaş kayıt defterleri işlenmeye başlamadan önce defterlerin her sayfası numaralandırılır. Sayfa ortaları Kütüphane mührü ile mühürlenir. Defterin ilk sayfasına, kaç sayfa olduğu rakamla ve yazı ile yazılarak, kütüphanenin bağlı bulunduğu Müdürlükçe imzalanır ve mühürlenir. Demirbaş defterleri, düzgün, okunaklı bir şekilde yazılır. Defter dolduğu takdirde, ikinci deftere geçilir. Birinci defterin son demirbaş numarasını takip eden numara verilerek devam edilir. Bu defterin de birinci defterde olduğu gibi numaralanıp mühürlenmesi gerekir. Silinti ve düzeltme yapılamaz, ancak sınıflama numarası kurşun kalemle yazılır.

(4) Demirbaş defteri, aşağıda belirtildiği şekilde doldurulur.

a) Kayıt Numarası: Numaralandırma, 1’den başlayarak art arda devam eder. Bir cilt, birden çok eseri (risaleyi) içeriyorsa, cildin içerisindeki her risale tek bir kayıt numarasının paydası olarak kaydedilir. Örnek: 382/1, 382/2, 382/3. Bazen asıl metnin dışında, sayfa kenarında şerh, haşiye şeklinde bir eser bulunabilir. Bu durumda, kitap çok risaleli eser gibi kaydedilir. Çerçeve içindeki ana metin 1.risale, sayfa kenarındaki risale 2.risale olarak kaydedilir. Bir eser, çok ciltli ise, her cilt, ayrı bir demirbaş numarası alır.

b) Kitap Adı: Kitap adı, yazarın, kitabında belirlediği veya bibliyografik kaynaklardan tespit edilen isimdir. Arap alfabesi ile yazılmış eserlerin isimleri, tespit fişine Arap alfabesi, İslam Ansiklopedisi transkripsiyonu ve Türkçe okunduğu gibi olmak üzere, üç şekilde yazılır. Türkçe okunuşu ile yazılırken, uzun okunan harflerde uzatma işaretleri kullanılır. Örnek: “Riyâzu’s-sâlihîn”; “Câmiu’s-sagîr”. Latin alfabesi ile yazılmış eser adları, yazıldıkları gibi; diğer alfabeler ile yazılmış eser adları ise, yazıldıkları dillerdeki okunuşları ile kaydedilirler. Eser adlarının demirbaş defterine işlenmesinde ise, Latin alfabesi ile yazılmış olanların yazıldıkları gibi, diğer alfabeler ile yazılanların Türkçe okundukları şekliyle kaydedilmesi esas alınır.

Farsça ve Osmanlı Türkçesi ile yazılmış kitaplarda, bağlantılar, “ı”,  “i” eki ile yapılır. Örnek: “Tarîh-i enbiyâ” ; “Zebân-ı Farisî”; “Hıred-nâme-i İskenderi”.

Türkçe’de “ve” bağlacının yerini tutan, “v” harfi bağlantılı kitaplarında “u” veya “ü” şeklinde yazılır. Örnek: “Hüsn ü Aşk”; “Nur u Zulmet”. Kitap adı bulunamadığı takdirde, kitap üzerinde araştırma yapılarak uygun bir ad tespit edilir. Bu ad köşeli parantez içine alınır.

c) Yazar Adı: Bir eseri meydana getiren, te’lif eden kişi yazardır. Bir eseri genişletip, açıklayan şarih, muhaşşi ile eseri tercüme eden mütercimler de yazar olarak değerlendirilir. Yazma eserlerde, yazar genellikle sadece şöhretini ya da lakabını verdiğinden, yazarın tam adı, bibliyografik kaynaklardan araştırılarak, hicri ve miladi olarak doğum-ölüm tarihleri ile birlikte kaydedilir. Yazarın tam adını oluşturan mevcut tanımlamalar, şöhreti, lakabı, öz adı, baba ve dede adları, nisbeti sıralamasıyla kaydedilir. Arap alfabesi kullanan milletlere mensup yazarların adları İslam Ansiklopedisi transkripsiyonu ile yazılır. Yazar adlarında bulunan ibn, ebu, bin kelimeleri şu şekilde yazılır:

İbn Sina

İbnu’l-Arabi

İbn Malik

Ebu Abdullah

Ebu’l-Hasan

Ahmed b. Süleyman

Enes b. Malik

Osmanlı Türkçesi ile eser yazanların “Abd” ile başlayan “al” ile birleştirilen isimleri okundukları şekilde ve birleşik olarak yazılır. Örnek: Abd al-Baki değil, “Abdulbaki” ; Abd al-Rahman değil “Abdurrahman”. Latin alfabesi kullanan yazarların adları yazıldıkları şekilde, uzakdoğu ve diğer coğrafyalara ait alfabeleri kullanan yazarların adları ise Türkçe okundukları şekliyle yazılırlar.

ç) Dil: Eser, hangi dilde yazılmışsa dil sütununa kaydedilir. Arapça-Türkçe, Türkçe-Farsça sözlükler gibi çok dilli eserlerin de içerdiği diller burada verilir.

d) Cilt Adedi ve Numarası: Bu başlıklarda, çok ciltli eserlerde, eserin toplam kaç ciltten oluştuğu ve kaçıncı cildi olduğu belirtilir. Eserin, diğer ciltlerinin hangi demirbaş numarasında kayıtlı olduğu “Düşünceler” bölümünde belirtilir. Mükerrer eski basma eserlerin ise kaç adet olduğu sayısı kısmında belirtilir.

e) Yazıldığı/ Basıldığı Yer, Tarih ve Basıldığı Matbaa adı: Yazma eserlerde, eserin yazıldığı (istinsah edildiği) şehir ve tarih belirtilir. Yazım tarihi, genellikle Hicri takvimle verildiğinden, Hicri ve Miladi olarak iki şekilde yazılır. Örnek: Kayseri, 857 H./ 1453 M. Eski basma eserlerde, basım yeri, basım tarihi ve matbaa adı yazılır. Eski basma eserlerde basım tarihi genellikle Rumi takvimle verildiğinden, Rumi ve Miladi olarak iki şekilde yazılır. Örnek : “1234 R./1819 M.”

f) Yazının Çeşidi ve Yazanın Adı: Yazma eserler, çoğunlukla, nesih, rik’a, talik yazı türleri ile yazılmışlardır. Sülüs, kûfî, divanî gibi hatlarla yazılmış olanları da mevcuttur. Yazan/müstensih/hattat, fikir sahibi olarak eseri meydana getiren yazar/müelliften ayrı olarak, eliyle yazan, çoğaltan kişidir. Müstensih adı, eserde belirtildiği gibi alınır. Belirlenen yazı çeşidi ve müstensih adı kaydedilir. Örnek: “Talik, Mustafa Aşir” Bazen de müstensih/hattat, bizzat eserin müellifi olabilir. Bu durumda, bu bölüme “müellif hattı” yazılır. 

g) Minyatür, Şekil, Plan, Harita vb.: Yazma kitaplarda bulunan minyatür, şekil, levha ve benzeri materyaller demirbaş defterine, bulunduğu sayfa belirtilerek kaydedilir. Örnek: “12b ve 85a’da minyatür vardır” ; “45b, 90b, 116a, 102b’de 4 çizim vardır”

ğ) Tezhip: Bu sütuna tezhipli yaprakların numaraları yazılır. Tezhibin tarzı ve sanat değeri hakkında verilebilecek bilgiler bu bölüme yazılır. Tezhibin niteliği bilinemediği takdirde, “tezhipli” yazılır. Bu konudaki bilgilerin deftere şu şekilde geçirilmesi gerekir:

h)  Boyut: Yazma kitaplarda yaprak boyutu ve yazı alanı boyutu olmak üzere iki ölçüm yapılır. Yaprak boyutu, kitabın herhangi bir yaprağının kenardan kenara önce boyu, sonra eni ölçülerek alınır.

Yazı alanı boyutu, yazıları cetvel içine alınmamış olan yazma kitaplarda başlıksız herhangi bir sayfanın yazı bulunan kısmının önce boyu, sonra eni ölçülür. Boy, ilk ve son satırlar arasındaki ölçüdür. En ise, herhangi bir satırın uzunluğudur. Bu ölçüler alınırken sayfa kenarlarına yazılan notlar, haşiyeler dikkate alınmaz.                                                                              

Bir çok yazmada yazı cetvel içerisine alınmıştır. Metin cetvel içinde bulunduğu takdirde, yazı alanı boyutu dıştan dışa cetveller arası ölçü alınır.

Ölçüler mm. cinsinden kaydedilir. Önce yaprak ölçüsü sonra yazı ölçüsü deftere şu şekilde kaydedilir:

296x240 mm.

255x220 mm.

Yazı ölçüleri birbirine eşit olmayan kitaplar için yazı ölçüsü alınmaz; bu sütuna “başka başka”nın karşılığı olan “bb.” Kısaltması yazılır.

Örnek: 280x250 mm.

bb.x bb.  gibi.

Eski basma kitapların ölçüsü, 1-25 cm olan kitaplarda küçük boy; 26-35 cm olan kitaplarda orta boy ve 35 cm’den büyük kitaplarda büyük boy olarak değerlendirilir ve kayıtta bunlar “K”, “O” , ve “B” olarak gösterilir.

ı) Yaprak veya Sayfa Sayısı: Yazma kitaplarda toplam sayfa sayısı yerine, toplam yaprak sayısı kaydedilir. Yazma eserlerde yaprak sayısı yazılmamış olduğundan, yapraklar sayılarak toplam sayı yazılır. Yaprağın ön yüzü “a”, arka yüzü “b” olarak nitelendirilir. Yaprak numarası, yumuşak kurşun kalemle yaprağın (a) yüzünün sağ üst köşesine, yaprak ucu ile 1cm. mesafe bırakılarak yazılır. Yaprak numarası, metin kısmına ya da kitaptaki herhangi bir şekil ya da tezhip unsuruna yazılamaz. Harfler, kitaba yazılmaz. 

Birden fazla risaleyi içeren eserlerde, yaprak sayısı, risalenin başladığı ve bittiği “a” veya “b” yüzü belirtilerek demirbaş defterine yazılır. Örnek: 29a-38b.

Eski basma kitaplarda toplam sayfa sayısı kaydedilir. Bir cilt içerisinde birden fazla eser varsa ve her eserin sayfa numaraları bağımsız numaralandırılmışsa, kitaptaki bu numaralar kullanılır. Örneğin, bir eserin; 1, 2 ve 3. ciltleri tek cilt halinde ise ve birinci cilt 20, ikinci cilt 30 ve cilt 50 sayfa ise her cildin sayfa sayısı ayrı ayrı yazılır.

i) Satır Sayısı: Satır sayısı kaydı, sadece yazma eserler içindir. Başlığı, serlevhası, tezhibi, bab ve faslı olmayan sayfalardan bir kaçının satırları sayılır. Ancak bazı yazma eserlerde, satır sayısı her sayfada aynı olmayabilir. İki değişik satır sayısı olan eserlerde ikisi de belirtilir. Örnek: 15-17. satır sayıları birbirini tutmayan eserlerde, “başka başka”nın kısaltılması olan “bb.” yazılır.

j) Cildin Çeşidi: Yazma kitaplarda cildin meşin, karton, mukavva, kağıt materyallerinden hangisi ile yapıldığı, biliniyorsa tarzı (Selçuklu, klasik Osmanlı, barok vb.), süslemeleri, ciltte meydana gelen kayıp ve hasarlar yazılır. Örnek: “Salbek şemseli kahverengi meşin”, “Miklepli, sırtı siyah meşin, ebru kâğıt kaplı mukavva, şirazesi dağınık”, “Klasik Osmanlı tarzında, köşebentli, salbek şemseli, miklebi kopuk, kahverengi meşin”

k) Fiyatı: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yazma Eser Kütüphaneleri Çalışma, Yazma ve Eski Basma Eserlerden Yararlanma Yönetmeliği Ek-1 ve Ek-2’de tanımlanan nitelikler doğrultusunda yapılacak tespit sonucunda, adı geçen Yönetmeliğin ekinde yer alan Ek-3 Değer Tespit Formu doldurularak, eserin “nadir yazma eser” ya da “nadir basma eser” olup olmadığı bilgisi ile takdir edilen değerleri yazılır. 

l) Nereden ve Ne Şekilde Geldiği: Yazma ve eski basma eserler, kütüphaneye satın alma, bağış ya da başka bir kütüphaneden devir yoluyla sağlanabilir. Devir olarak sağlanan kitapların nereden devredildiği, bağış veya satın alınan kitapların kimden alındığı belirtilir. Ayrıca, vakıf kitapların hangi vakfın ya da şahsın adına vakfedildiği yazılır..

m) Geldiği Tarih: Devredilen kitapların devir, satın alınan kitapların satın alındığı; bağışlanan kitapların bağışlandığı tarih kaydedilir.

n) Konu Numarası: “Dewey Onlu Sınıflama” sistemi ve “297 İslam Dini ve İslam İlimleri Sınıflama Cetveli ve Bağıntılı Dizini”ne göre konu numarası verilir. Bazı defterlerde bu bölüm, “Tasnif No.” olarak verilmiştir.

o) Eski Kayıt Numarası: Vakıf koleksiyonlarına ait eserlerin, varsa vakıf koleksiyonu fihristinde aldığı numara, eski kayıt numarası olarak verilir. Kütüphaneye, başka kütüphanelerden devir yoluyla gelen kitapların eski demirbaş numaraları; ayrıca, kütüphane demirbaş defterinin yenilenmesi halinde, eski demirbaş defteri numaraları mutlaka belirtilir.

ö) Düşünceler: Eserin önemli ayırt edici özellikleri, restore edilip edilmediği,  düşüm onay tarih ve sayısı gibi bilgiler ile demirbaş kitap kayıt defterinde sütunu bulunmayan ve gerekli görülen diğer bilgiler yazılır.

3. BÖLÜM

Eserlerin Kataloglanması

Kataloglama ve Sınıflama İşlemleri

MADDE 5- (1)Araştırmacıların aradıkları eser/eserlere kolay, hızlı ve doğru şekilde erişimini sağlamak üzere, yazma ve eski basma eserlere ait bibliyografik bilgilerin “Anglo Amerikan Kataloglama Kuralları II” doğrultusunda elektronik ortamda katalogları oluşturulur. Eserlere sınıflama numarası verilmesinde “Dewey Onlu Sınıflama Sistemi”nin 20. basımı kullanılır. Ancak, İslam dini konusundaki eserlerin sınıflamasında, “297 İslam Dini ve İslam İlimleri Sınıflama Cetveli” kullanılır.

4.BÖLÜM

Eserlerin Depoya Yerleştirilmesi

Kütüphane Kaşesinin Basılması ve Numaraların Cilde Yapıştırılması

MADDE 6- (1) Yazma ve eski basma eserlerde kullanılacak kütüphane kaşesi mümkün olan en küçük ölçüde olmalı yeni harfli basma kitaplardan ayrı olarak, sadece metin başlangıcından önceki boş sayfaya, boş sayfa olmaması durumunda ilk sayfanın yazı ve süsleme olmayan bir bölümüne basılır. Son sayfanın yazı ve süsleme olmayan bir bölümüne de kütüphanenin mührü düzgün bir şekilde basılır. Yazılı ve tezhipli sayfaların kirletilmemesine özen gösterilmelidir.

(2) Demirbaş numarasını içeren etiketler, cilt sırtının alt kısmından 1 cm. boş bırakılarak yapıştırılır. Bu eserler için seçilecek etiketin kitaba zarar vermeyecek şekilde, asitsiz ve geri dönüşümlü maddelerden yapılmış olması sağlanır. Etiket yapışmayacak kadar ince kitaplarda, üst kapağın sağ üst köşesine yapıştırılır. Sanatlı ciltlere etiket yapıştırılmaz. Kütüphane kaşesindeki demirbaş numarası kullanılır.

Eserlerin Kitap Deposuna Yerleştirilmesi ve Saklanması

MADDE 7- (1) Yazma ve eski basma eserler, diğer kitaplardan ayrı bir depoda muhafaza edilir. Yazma ve eski basma eserler, sayılarına bağlı olarak iki ayrı depoda saklanabileceği gibi, aynı depoda birbirinden ayrı olarak kayıt numaralarına göre raflara yerleştirilebilir.

(2) Depo ortam koşulları aşağıda belirtildiği şekilde oluşturulmalıdır:

a) Deponun, binanın bodrum ve son katında bulundurulmaması tercih edilir. Ancak zorunlu haller, savaş, terörist saldırıları ve diğer tehlikeli durumlara karşı kapsamlı bir koruma gerçekleştirilmesi amacıyla,  ortam şartlarının hassas cihazlarla sağlandığı, su ve zararlı madde girişinin kesin olarak engellenebildiği zemin altındaki katlarda oluşturulabilir

b) Depolarda, ideal sıcaklığın 18ºC, bağıl nem oranının %40 olması; ışık şiddetinin 50 lux’ü aşmaması ideal bir ortamdır. Güneş ışığı ya da suni ışık, eserlerde tahribat meydana getirmektedir. Bu nedenle, pencereler, güneşin UV ışınlarını geçirmemesi için koyu renk perde veya UV ışınları emen filtreler ile kapatılır. Deponun ışıklandırmasında, ışık şiddetinin 50 lüx’den az olmasına dikkat edilir. Eserler, güneş ışığının ve diğer ışınların yıpratıcı etkisinden mümkün olduğunca korunur. Çatı, pencere ve kapılar izole edilerek, dış etkenlere karşı korunaklı hale getirilir.

c) Yangın ve hırsızlığa karşı gerekli güvenlik önlemleri alınır. Kapı çelikten yapılmış, çift kilitli, şifreli,  pencerelerin korunaklı olması sağlanır; yangın ve hırsızlık ihbar sistemi oluşturulur.

ç) Kitap raflarının böcek üretmeyecek ahşap ya da zararsız boya ile boyanmış paslanmaz dayanıklı malzemeden olması gerekir. 

d) Kitaplar, depo alanının yeterince büyük olması durumunda iki ya da üç adet olmak üzere yatay şekilde üst üste; depo alanının müsait olmaması durumunda ise, raflara soldan sağa ve yukarıdan aşağıya doğru, dikey olarak ve ne çok sık ne de çok aralıklı olmayacak şekilde demirbaş numarasına göre yerleştirilir. Raflar, taban ve tavan arasında 10-20cm mesafe bırakılarak kurulur.

e) İklim kontrol sisteminin verimli çalışabilmesi için depo alanları atmosferik kirleticiler, toz ve biyolojik zararlıların içeri girişini engelleyecek şekilde yalıtılmalıdır.

f) Deponun, özellikle rafların düzenli olarak kuru yöntemlerle temizlenmesi ve havalandırılması; kitapların belli aralıklarda, depo dışında tozdan arındırılmaları gerekir.

g) Depo alanlarında elektrik tesisatı bulundurulmaması, aydınlatma seyyar ışık kaynakları ile sağlanması tercih edilir. Çok gerekli ise tamamen depo dışından beslenen ve kontrol edilen basit bir tesisat kurulmalıdır.

ğ) Her kütüphanenin afet durumları için acil durum eylem planları hazırlamaları gerekir.

h) Dijital materyalin bulunduğu alan manyetik etkilerden uzak olmalı ve bu materyaller de tıpkı yazma ve basma eserler gibi özel koruma koşulları altında saklanmalıdır.

5. BÖLÜM

İstatistiksel Bilgilerin Oluşturulması

MADDE 8- (1) Yazma ve eski basma eserlerle ilgili olarak aşağıdaki istatistik formları doldurularak Genel Müdürlüğe iletilir.

a) Halk Kütüphaneleri Yıllık İstatistik Formu

b) Yazma ve Eski Basma Eserler İstatistik Formu

c) Yazma ve Eski Basma Eserlerden Yararlanma Aylık İstatistik Formu

Bunlardan Yazma ve Eski Basma Eserlerden Yararlanma Aylık İstatistik Formu, elektronik ortamda hazırlanarak, elektronik ortamda iletilir.

6. BÖLÜM

Sayım İşlemleri

MADDE 9- (1)Yazma ve eski basma eserler, demirbaş defterleri ile birebir karşılaştırılarak her yıl bir kez sayılır. Sayım komisyonunda, eserleri okuyabilen en az bir uzman personelin yer alması sağlanır. Uzman personel bulunamaması halinde, Genel Müdürlük tarafından görevlendirme yapılır ya da koleksiyonun bulunduğu ilde diğer kamu kurumları ve üniversitelerde görev yapan uzman personelinin katılımı sağlanır. Kütüphanede restoratör/konservatör personelin bulunması halinde, komisyona bir restoratör/konservatör de katılır.

(2) Sayım, eserler ile demirbaş defterlerindeki eser adı, yazar adı, demirbaş numarası (taşınır kayıt numarası) bilgilerinin karşılaştırılması suretiyle yapılır. Yaprak/sayfa, cilt, tezhip, minyatür ve diğer fiziksel özelliklerin de demirbaş defteriyle uyuşup uyuşmadığı kontrol edilir. Örneğin, minyatür bulunduğuna ilişkin kaydı olan eserdeki minyatürün mevcut olup olmadığı kontrol edilir.

(3) Komisyon üyesi olan restoratör/konservatör tarafından, eserlerin yıpranmışlık düzeyi, niteliği ve acil müdahale gerektiren eserler olup olmadığı hakkında ön bilgiler oluşturularak, rapor haline getirilir.

7. BÖLÜM

Yazma ve Eski Basma Eserlerin Hizmete Sunulması

Eserlerin Hizmete Sunulması

MADDE 10- (1)Araştırmacıların aradıkları bilgiye kolay, hızlı ve doğru şekilde erişimi esastır.

(2) Eserlerden yararlanma, kütüphane arşivindeki mikrofilm, dijital ve diğer formlardaki kopyalar üzerinden sağlanır. Ancak, ilgilinin talebi üzerine, eserin aslının görülmesini gerektiren bilimsel ve sanatsal bazı çalışmalarda eserin aslı, Kütüphane Müdürünün izniyle, özel okuma salonunda ve görevliler gözetiminde hizmete sunulur.

(3) Eserlerden, özel okuma salonunda ve mutlaka görevliler gözetiminde faydalandırılır. Araştırmacı tarafından talep edilen ve depodan çıkan her eser için, bu Yönergenin eklerinde yer alan Ek-3 “Eser İsteme Fişi” düzenlenir.  Eser İsteme Fişinin bir kopyası, eser depodaki yerine konuncaya kadar depo görevlisi tarafından saklanır ve eserin depoya dönüşünden sonra imha edilir. İkinci kopya, eseri araştırmacı için teslim alan personel tarafından saklanarak dosyalanır.

(4) Araştırmacıya, incelemesi için bir defada ancak bir eser verilir. Ancak karşılaştırma amaçlı çalışmalarda iki eserden aynı anda yararlanmalarına izin verilebilir. Eser, araştırmacıya teslim edilmeden önce, yaprak ve cilt kapaklarında kopma, yırtılma, eksiklik ve dağılma olup olmadığına bakılır. Tezhip, minyatür gibi özellikleri de gözden geçirilir. Aynı kontroller, eser araştırmacı tarafından geri verildiğinde de yapılır.

(5) Araştırmacının doğrudan eser üzerinde yapacağı incelemelerdeki tüm aşamalar, kütüphane personeli gözetiminde gerçekleştirilir. İnceleme sırasında esere verilebilecek zararı engellemek üzere, kitap kapaklarının tam olarak açılması kitap desteği yardımıyla engellenir. Kitap desteği yerine, eserden tam olarak açılmadan yararlanmayı kolaylaştıracak rahle ve benzeri malzemeler kullanılabilir. Gözetim görevini yapan kütüphane personeli tarafından, Araştırmacının eser üzerine kol veya dirsekle dayanmaması, eserin herhangi bir yerine yazı yazmaması, kurşun kalem dışında kalem kullanmaması, satırları parmakla takip etmemesi, sayfaları parmak ıslatılarak çevirmemesi, eser üzerine herhangi bir şey koymaması sağlanır. Bunun için, önceden araştırmacılara gerekli uyarılarda bulunulur.

(6) Restorasyon biriminde işlem görmekte olan eserler, işlemleri bitene kadar araştırmacılara verilmez. Araştırmacı, üzerinde kamera olmaması koşuluyla, dizüstü bilgisayar kullanabilir. Kitap inceleme esnasında, çanta, palto, fotoğraf makinesi ve kamera bulundurulamaz.

(7) Yabancı uyrukluların Türkiye’de kalış sürelerinin, vize sürelerinin veya vize muafiyetlerinin sağladığı 90 günlük süreyi aşması halinde, bu süre dolmadan önce ikamet tezkeresi almak üzere Emniyet makamlarına başvurmaları ve ilgili makamlardan ikamet tezkerelerini almaları zorunlu olduğundan, kütüphanelerden yararlanmak üzere başvuran yabancı uyruklu araştırmacıların pasaport ve ikamet tezkereleri ilgili Kütüphane Müdürlüklerince kontrol edilir. Türkiye’de kalışlarına ilişkin yasal sürelerin dolmuş olması ve ikamet tezkeresinin de alınmamış olması durumunda, kütüphanelerden yararlanmalarına izin verilmez. Yabancı uyruklu araştırmacılar, kütüphanelerde yapacakları çalışmaların başlangıcında yasal süreyi aşmaları halinde ikamet tezkerelerini almaları gerektiği konusunda uyarılır.

(8) Eserlerden kopya almak suretiyle yararlanmak isteyen Türk vatandaşları ve yabancılar, doğrudan eserlerin bulunduğu Kütüphane Müdürlüklerine ya da Genel Müdürlüğe, şahsen, posta ve e-posta yoluyla başvuruda bulunabilirler. Başvurular, 5 gün içerisinde değerlendirilerek, sonuçları talep sahiplerine bildirilir.

(9) Eserlerden yararlanılarak meydana getirilen makale, kitap, tez, rapor vb. ürünlerin bir örneğinin yararlanılan kütüphaneye verilmesi sağlanır.

8.BÖLÜM

Yazma ve Eski Basma Eserlerin Konservasyon ve Restorasyonu

Genel İlkeler

MADDE 11- (1)Yıpranmış eserlerin konservasyon ve restorasyonları, restorasyon merkezi bulunan kütüphanelerdeki uzmanlar tarafından modern tekniklerle gerçekleştirilir.

(2) Bu işlemlerde, hasar durumu fazla olan, acil olarak müdahale edilmediği takdirde kayıplar meydana gelebilecek eserler ile nadir yazma eserlere öncelik verilir.

İnceleme ve Hazırlık Çalışmaları

MADDE 12- (1) Hazırlık ve inceleme çalışmaları aşağıdaki adımlarla gerçekleştirilir:

a) Eserler depo içerisinde konservatör/restoratör tarafından belirli aralıklarla ön kontrolden geçirilerek üzerinde koruma önlemleri uygulanacak olan eserler seçilir ve restore edilir.

b) Bakıma alınacak eserin mikrofilm/CD/fotoğraf kopyasının çekilip çekilmediği kontrol edilerek, bir kopyasının alınarak arşivlenmesi sağlanır.

c) Eser, restoratör/konservatör tarafından Eser Tespit Formunun kopyası ve bir tutanakla teslim alınır. İşlemlerin bitiminde de depo görevlisi tarafından tutanakla teslim alınarak depodaki yerine yerleştirilir.

ç) Restorasyon işlemine alınan eserler, restorasyon birimine alındığı tarih bilgisi ile birlikte elektronik ortamda kayıt altına alınır.

d) Sayfa numaraları verilmemişse, her yaprağın üst köşesine kurşun kalemle numara verilir.

e) Eserin, biyolojik, kimyasal ve fiziksel yollardan hangisi ile tahrip olduğu tespit edilir.

f) Eserde meydana gelen bozulma ve yıpranmalar incelenerek, aşağıda belirtilen konular belirlenir:

1) Kâğıdın, abadi, aharlı, parşömen, filigranlı, deri ve benzeri hangi türde olduğu,

2) Kâğıtta taşlaşma, yapışma olup olmadığı,

3) Sararma, kirlilik, mantarlaşma, kırık, yanma, böcek yeniği, oksitlenme ve diğer durumlardan hangilerinin tahribat yaptığı,

4) Kâğıdın asiditesi

5) Cildin hangi yüzyıla ait olduğu, türü, rengi ve şiraze yapısı,

6) Yazı türü, mürekkep cinsi ve rengi ile tezhipte kullanılan malzemelerin cinsi

7) Deformasyon, kopma, olup olmadığı.

(2) İnceleme sonuçları raporlaştırılarak kayıt altına alınır.

Restorasyon

MADDE 13- (1) İnceleme sonuçlarını içeren rapor doğrultusunda, biyoloji, kimya  ve diğer ilgili disiplin alanlarından uzmanlar tarafından, eserde meydana gelen bozulma ve yıpranmaların hangi yöntemlerle giderilebileceği belirlenir.

(2) Eserin orijinal halinin korunarak restore edilmesi esastır. Bu esas çerçevesinde aşağıda belirtilen hususlar dikkate alınır:

a) Restorasyon işleminde kullanılacak her türlü malzeme, aslına uygun, kaliteli, dayanıklı ve doğal olmalıdır.

b) Kullanılacak malzemelerin esere zarar verecek maddeler içermemesi gerekir.

c) Eserin, kâğıt, yazı, tezhip ve cilt özelliklerinin zedelenmemesi ve bozulmaması sağlanır.

ç) Uygulanan işlemler geri dönülebilir olmalıdır.

(3) Restorasyonu tamamlanan eser, restorasyon ile ilgili hangi tür işlemlerin yapıldığı ve restorasyonun hangi tarihte tamamlandığı kaydedilerek, kütüphane deposundaki yerine konmak üzere, depo görevlisine tutanakla teslim edilir.

(4) Restorasyon birimlerinin koşulları ile depo ortamı koşulları arasında, sıcaklık, nem, hava sirkülâsyonu açısından büyük farklılık bulunmaması için gerekli önlemler alınır. Restorasyon işlemleri sürecinde eser için uygun koşullar oluşturulur.

Acil Durum Planı

MADDE 14- (1)Kütüphanenin afet planı oluşturulur. Afet planında,

a) Kütüphane personelin afet durumundaki görev tanımları,

b) Eserlerin tahliye edilmesi durumunda uygulamaya konulacak ayrıntılı tahliye programı,

c) Afet sonrası eserlerin önceki konumlarına kavuşturulmasına ilişkin program

yer alacaktır.

(2) Afet durumunda, kütüphanede eserlere sığınak teşkil edebilecek, yer altında ya da kütüphane binasının herhangi bir bölümünde her türlü afet, savaş ve terörist saldırılara karşı korunaklı bölümlerin oluşturulmuş olması durumunda eserler tahliye edilmeyip bu bölümlere nakledilecektir. Bu bölümler, afet harici zamanlarda da, kütüphane işlevleri açısından bir sakınca bulunmaması halinde, eserlerin kalıcı olarak bulundurulacağı depolar olarak kullanılabilir.

(3) Nakil işlemleri için magnezyum ve kalsiyum karbonlu PH dereceleri ölçülmüş ve aside karşı dayanıklı kutular temin edilecektir.

(4) Afet planı doğrultusunda personele iki yılda bir olmak üzere eğitim verilir. Eğitimlerde tatbikat yapılır. Kütüphanenin tüm personeli, yangına karşı koruma sağlamak üzere temel cihazların kullanımı konusunda bilgilendirilir.

9.BÖLÜM

Yönergede Bulunmayan Konular, Yürürlükten Kaldırılan Mevzuat,

Yürürlük ve Yürütme

Yönergede Bulunmayan Konular

MADDE 15- (1) Bu Yönergede düzenlenmeyen konularda Bakanlık mevzuatı uygulanır.

Yürürlükten Kaldırılan Mevzuat

MADDE 16- (1) 24/03/1983 tarihinde yürürlüğe giren ve 2916 sayılı “Teknik Çalışmalar Yönergesi”nin 4 üncü maddesinin b fıkrası ile 6 ıncı maddesinin a ve b fıkralarında yer alan yazma ve eski basma eserler ile ilgili hükümler, 8 inci maddesinin 1 inci ve 3 üncü fıkralarında bulunan yazma ve eski basma eserler ile ilgili hükümler yürürlükten kaldırılmıştır.

Yürürlük

MADDE 17- (1) Bu Yönerge onay tarihinden itibaren yürürlüğe girer.

Yürütme

MADDE 18- (1) Bu Yönergenin hükümlerini Kültür ve Turizm Bakanı yürütür.

Ek-1                                           YAZMA ESER TESPİT FİŞİ

HazırlayanınAdı, Soyadı:                                                                                          İmzası:

Ek-2                                     ESKİ BASMA ESER TESPİT FİŞİ

* Aynı basım ve basım yeri bilgisine sahip olan kitaplar (mükerrer) için kaç adet olduğu; süreli yayınlar için, süreli yayının sayısı verilecektir.

HazırlayanınAdı, Soyadı:                                                                                          İmzası:

Ek 3-