Arkeolojik Kazılarda Ve Kazı Alanlarında Yapılacak Düzenleme, Restorasyon Ve Konservasyon Proje Ve Uygulamalarında Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönerge

*27/06/2005 tarih ve 89406 sayılı Makam Onayı ile yürürlüğe girmiştir.

AMAÇ:

Madde 1- Bu Yönerge Bakanlığımız, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’nün izinleri ile yapılan arkeolojik kazılarda açığa çıkartılan, taşınmaz kültür varlıklarının korunması ve alanın ziyaretçiler tarafından kolaylıkla anlaşılacak bir anlatıma kavuşturulması amacıyla, doğanın ve insanların tahribine  karşı alınacak önlemler ile yapılacak restorasyon ve çevre düzenleme projeleri ile bilgi-yön levhalarının hazırlanması ile yürütülecek çalışmaların kısa, orta ve uzun vadeli programlar kapsamında sürdürülmesine ilişkin usul ve esasları belirlemektir.

DAYANAK : 

Madde 2- Bu Yönerge 2863 sayılı Kültür  ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu’nun 45-46 maddeleri ile 4848 sayılı Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 9. maddesi ve Kültür ve Tabiat Varlıklarıyla İlgili Olarak Yapılacak Araştırma, Sondaj ve Kazılar Hakkında Yönetmelik’in 9.maddesi hükümleri doğrultusunda hazırlanmıştır.

KISALTMALAR      : 

Madde 3- Bu yönergede geçen:

“Bakanlık” Kültür ve Turizm Bakanlığını,

“Kazı Alanı” kazı çalışmalarının yürütüldüğü arkeolojik alanlarını,

“Kurul” Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunu  ifade eder. 

TANIMLAR  : 

Madde 4-

Koruma; Ortaya çıkartılan buluntuların yaşamlarını sürdürmeleri ve mevcut durumlarını korumaları için gerekli şartların ve önlemlerin belirlenerek, eserin orijinalini bozmadan özellikle çevre ve insan veya diğer etkilerin yarattığı risk faktörlerinin ortadan kaldırılmasına yönelik  işlemlerdir.

Restorasyon;  Buluntuların yapısal bütünlüğünü ve dayanıklılığını artırabilmek için, mevcut yapıyı güçlendirerek, kültürel ve estetik değerinin korunmasına yönelik  müdahalelerin belirlenmesi, gerekirse kullanım ve işletme açısından  değerlendirilmesini de kapsayan proje ve uygulamalardır.

Bakım ; Koruma ve restorasyon çalışmaları yoluyla tanımlanan önlemlerin  sürdürülebilirliğini  sağlayacak sürekli uygulamalardır.

Restitüsyon; Sonradan değişikliğe uğramış, kısmen yıkılmış ve yok olmuş ögelerin, yapıların veya yerleşimlerin özgün durumlarının, plan, kesit, görünüş  ve aksonometrik çizimlerle veya maketle anlatımıdır.

Rekonstürüksiyon; Tümüyle yıkılmış, yok olmuş ya da çok harap durumda olan bir anıtın veya sitin elde bulunan belgelere dayanılarak yeniden yapılmasıdır.

Belgeleme; Kazı alanlarında, taşınmaz kültür varlıklarının koruma ve restorasyon uygulamaları kapsamında yapılacak tüm işlemlerin öncesi ve sonrasında fotoğraf, çizim, rapor ve benzeri tekniklerle belgelenmesidir.

Anastilosis; Özgün yapıdan çeşitli nedenlerle yıkılarak dağılmış olan mimari yapı elemanlarının toplanarak yeniden bir araya getirilmesidir.

Çevre Düzenlemesi; 5226 sayılı yasa ile belirlenmiş “Çevre Düzenleme Projesi” başlığı altında ören yerlerine  özgü mekansal düzenlemelerdir.

İZLENECEK YÖNTEM VE HEDEFLER : 

Madde 5- Taşınmaz kültür varlıklarının korunması ve restorasyonunda; Türkiye’nin de taraf olduğu Venedik Tüzüğü ilkeleri, UNESCO’ya üye ülkelerin 1983 yılında kabul ettiği “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasın Korunmasına İlişkin Sözleşme” hükümleri  esas alınır. 

Madde 6- Kazı alanlarında mevcut taşınmaz kültür varlıkları ile kazılar sonucunda açığa çıkartılan  taşınmaz kültür varlıklarının korunması ve restorasyonuna  yönelik projeler kazı başkanlıkları tarafından hazırlanır veya hazırlattırılır ve uygulanır. 

Madde 7- Projeler tekniğine uygun olacak şekilde 05.11.1999 gün ve 658 sayılı “Arkeolojik Sitler, Koruma ve Kullanma Koşulları” ile 03.03.1998 gün ve 572 sayılı “I. ve II. Derece Arkeolojik Sit Alanlarındaki Örenyerlerinde Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması ve Sergilenmesi Yönelik Mekanların Oluşturulması” ilke kararlarına uygun olarak hazırlanır.                                                                                                                

Madde 8- Arkeolojikalanlarda mevcut veya kazılar sonucu açığa çıkartılan taşınmaz kültür varlıklarının bakım, onarım, korunmasına yönelik çalışmalarda, alanın niteliğine ve korumaproblemlerine uygun olarak; farklı disiplinlerden (restorasyon uzmanı, mimar, konservatör, inşaat mühendisi, malzeme koruma uzmanı, zemin mekanikçisi vb.) uzmanlar kazı  ekiplerinde bulundurulur. 

Madde 9- Taşınmaz kültür varlıklarının bakımı, restorasyonu ve korunmasına yönelik çalışmalarda koruma sorunlarının tespiti için bir araştırma yapılır. Belgeleme ile problemlerin tanımı yapıldıktan sonra kısa, orta ve uzun vadeli hedefler olarak uygulama önerileri geliştirilir.  

Madde 10- Eğer kültür varlığı Koruma Kurulunca anıt eser olarak belirlenmiş ise Anıt Eser Kurulu’nca belirlenen yıllık ve beş yıllık koruma ve geliştirme projeleriyle koordineli hareket edilir.  

Madde 11- Alan Yönetim Planının belirlediği kısa, orta ve uzun vadede ( 1 yıllık, 5 yıllık, 10 yıllık) yapılan programlar çerçevesinde kazı ve koruma çalışmalarının eş güdümlü olarak yürümesi sağlanır.  

Madde 12- Taşınmaz kültür varlıklarıyla ilgili olarak yapılan restorasyon  projeleri  ilgili Koruma Kurulu’nca onaylandıktan sonra  uygulamaya geçilir.

Madde 13- Bakanlık tarafından yaptırılacak çevre düzenleme projelerinde ve alan yönetim planında değerlendirilmek üzere; kültür turizmini geliştirecek bilgi sunumuna, ziyaretçilerin isteklerinin karşılanmasına yönelik projelere ve gerekli güvenlik önlemlerine temel olacak öneriler Kazı Başkanlığınca hazırlanarak Bakanlığa sunulur.   

Madde 14- Kazı alanında yapılacak düzenlemelerde ve bu alanlarda yer alan taşınmaz kültür varlıklarının restorasyonunda yapı kalıntılarının ziyaretçilerin kolaylıkla anlayacağı bir anlatıma kavuşturulması hedeflenir.

Madde 15- Alanda yer alan özellikli yapıların işlevini ve mimarisi ile ilgili bilgileri ziyaretçilere vermek amacıyla gerekli görülürse yeniden canlandırmaları yapılır.

KORUMA İLKELERİ: 

Madde 16- Kazı sezonu içerisinde ortaya çıkarılan yapı kalıntılarının doğa tahribatı ile yok olmasını önlemek amacıyla gerekli acil önlemler alınır.

a.Alanda yağmur ve zemin suyunun doğru bir şekilde drene edilmesi sağlanır.

b.Yerleşim mekanlarına ait mozaik gibi kırılgan zeminler özellikle kış mevsiminin etkilerinden korunur. 

c.Yapı kalıntılarına zarar verecek yabani ot ve benzeri zararlılar ayıklanır, gerekli görülmesi durumunda atmosferik kirlenmeyi düşüren erozyon ve eğimli yüzeylere toprak kaymasını azaltan dayanıklı, kullanışlı bitkiler ekilir.  

Madde 17- Taşınmaz kültür varlıklarının iç ve dış mekanlarında kerpiç sıva, boya, fresk, kalem işi gibi bezemelerin temizliği ve konservasyonu, kazı sezonu içinde bu konuda yetişmiş uzmanlar tarafından bilimsel teknik yöntemlerle yapılır.

Madde 18- Kerpiç, tuğla, ahşap, taş gibi doğal kökenli malzemelerin zamanla bozulup harap olduğu durumlarda özel kimyasal bileşimler kullanılarak sağlamlaştırılır. Özgün yapının bozulma süreci durdurulur veya bir ölçüde yavaşlatılır.

Madde 19- Kazı sırasında ortaya çıkan aynı zamanda taşıyıcı özelliği olan duvar, tonoz, döşeme ve diğer mimari elemanlar çağdaş teknolojinin sağladığı teknikler kullanılarak sağlamlaştırılır ve koruma altına alınır.

Madde 20- Anıtsal nitelikli, taşınmaz kültür varlıklarının cephe temizlikleri periyodik olarak ele alınır. Temizliğin hangi teknikte yapılmasının uygun olduğunun saptanması için cepheyi oluşturan malzemenin türü, kir tabakasının niteliği, yüzey bozulmaları ve yapının bulunduğu ortamın özellikleri laboratuar ortamında incelenir.

Madde 21- Açıkta kalması sakıncalı olan malzeme ve ayrıntılar (kerpiç, mozaik döşeme, çini kaplı duvar, fresk vb.) sit alanında olumsuz etki yaratmayacak, kendi başına anıtsal bir nitelik taşıyan iddialı mimari çözümlerden kaçınılarak, koruyucu üst örtü sistemleri altına alınır. 

RESTORASYON: 

Madde 22- Kazı alnındaki taşınmaz kültür varlıkları yıllık ve beş yıllık programlar çerçevesinde tahrip olmalarına fırsat vermeden ve  incelenerek yüksek maliyetlere gerek kalmadan korunmalarını sağlamak üzere, saptanan hasar ve bozulmalara göre bakım ve onarımları yapılır.

Taşınmaz kültür varlıklarının restorasyonunda genel olarak;

a-      Sağlamlaştırma

b-     Bütünleme

c-      Yenileme

d-     Yeniden yapma

e-      Temizleme

f-       Taşıma Tekniklerinden en uygun olanı ayrı ayrı veya bir arada kullanılır. 

Madde 23- Yıllık ve beş yıllık programlar kazı çalışma programı ile birlikte Bakanlığa verilir. Program kapsamında gerçekleştirilecek uygulamalar sırasında Bakanlıkça imkanlar ölçüsünde teknik ve maddi destek sağlanır. 

Madde 24- Restorasyon sırasında, hasarlı kırık parçaların birleştirilmesi, bütünlenmesi sağlanır. Özgün, yatay ve düşey taşıyıcılara yük bindirmenin  sakıncalı olacağı durumlar  tespit edilerek yeni taşıyıcı sistemler oluşturulur.

Madde 25- Kültür varlığına ait korunmuş parçaların yapı içindeki yerleri tam olarak saptanabilmiş ise anastilosis yapılır.

Madde 26- Anastilosis çalışmaları kazılar sonucunda sitin ulaştığı genel görünüme göre planlanır. Yüksek kalıntıların bulunmadığı bir arkeolojik sitte parçaları olsa dahi tek bir anıtsal yapının anastilosisine gidilmesi yerine restitüsyon çizimi ile yetinilir.

Madde 27- Taşınmaz eserin sürekliliğini ve biçimini sürdürmesine yardımcı olacak bütünlemeler en azda tutulur, eklerin kolaylıkla anlaşılması sağlanır.  

BAKIM:  

Madde 28- Taşınmaz kültür varlıklarının bakımı yapılacak kısımların risk haritaları yapılır ve bakım işlemi tanımlanır. Zaman içinde oluşacak değişiklikleri de takip eden bir program kapsamında olağanüstü durumlar da dikkate alınarak her eserin uğrayabileceği zarar hesaplanır ve taşınmaz kültür varlıklarının bakımları bu program kapsamında periyodik olarak sürdürülür.

Madde 29- Eserlerin bakımı daha önce yürütülmüş olan restorasyonlardan hiçbir şekilde ayrı tutulamaz.

ÇEVRE DÜZENLEMESİ : 

Madde 30- Ören yerlerindeki çevre düzenleme projeleri kazı ekibinin görüşü alınarak ilgili koruma kurulunun uygun görüşü doğrultusunda Bakanlığın bilgisi dahilinde yapılır, yaptırılır ve onaylanır.

Madde 31- Kazı alanlarında;

            a-  Ören yerlerinin arkeolojik potansiyelleri korunur.

b-  Ören yerleri denetimli olarak ziyaretçilere açılır. Bu çerçevede alanın tanıtımına yönelikgezi güzergahları, bilgilendirme ve tanıtım panoları, günübirlik ihtiyaçlara yönelik hizmet üniteleri ve aydınlatma gibi altyapı hizmetleri projelendirilir.

            c-  Mevcut kullanım ve dolaşımdan kaynaklanan sorunlar çözümlenir.

            d-  Alanın ihtiyaçları çağdaş, teknolojik gelişmelerin gerektirdiği donatılarla giderilir.

            e- Alanda yapılan çalışmalar sırasında, yöre halkı ile doğru bir iletişim kurulur, sahiplenmeyi sağlayıcı ve ilgiyi artırıcı programlar hazırlanır, 

YÜRÜRLÜK: 

Madde 32- Bakanlık Makamı’nın 27.06.2005 tarihli ve 89406 sayılı onayı yürürlüğe girmiştir.