Kültür Varlıklarının Kanunsuz İthal, İhraç Ve Mülkiyet Transferinin Önlenmesi Ve Yasaklanması İçin Alınacak Tedbirlerle İlgili Sözleşme
KÜLTÜR VARLIKLARININ KANUNSUZ İTHAL, İHRAÇ VE MÜLKİYET TRANSFERİNİN ÖNLENMESİ VE YASAKLANMASI İÇİN ALINACAK TEDBİRLERLE İLGİLİ SÖZLEŞME
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Genel Konferansı 12 Ekim-14 Kasım 1970 tarihleri arasında Paris’te yaptığı XVI.Dönem toplantısında,
Genel Konferans’ın XIV.Dönem toplantısında kabul edilen Uluslar arası Kültür İşbirliği İlkeleri Bildirisi hükümlerinin önemini hatırlatarak,
Kültür Varlıklarının bilimsel, kültürel ve eğitsel amaçlarla uluslar arasında mübadelesinin insanlık uygarlığı bilgisini derinleştirdiğini, tüm ulusların kültürel yaşamını zenginleştirdiğini ve uluslar arasında karşılıklı saygı ve itibar yarattığını göz önünde bulundurarak,
Kültür varlıklarının halkların kültür ve uygarlıklarının temel öğelerinden biri olduğu, bunların gerçek değerlerine ancak kökenlerinin, tarih ve çevrelerinin en büyük belginlikle bilinmesi halinde kavuşacaklarını göz önünde bulundurarak,
Kendi topraklarındaki kültür değerlerinden oluşan varlığı hırsızlık, kaçak kazı, kanunsuz ithal ve ihraç tehlikelerine karşı korumanın her devlet için bir görev olduğunu göz önünde bulundurarak,
Her devletin, bu tehlikeleri önlemede kendi kültür varlıklarına olduğu kadar, bütün ulusların kültür varlıklarına karşı da saygılı olma bakımından manevi sorumlulukları bulunduğu bilincine varmasının kaçınılmazlığını göz önünde bulundurarak,
Müze, kütüphane ve arşivlerin birer kültür kurumu olarak kendi koleksiyonlarını derlemede dünyaca benimsenmiş törel ilkelere bağlı kalmayı gözetmede görevli olduklarını göz önünde bulundurarak,
Kültür varlıklarının kanunsuz ithal, ihraç ve mülkiyet transferinin, UNESCO’nun ayrıca uluslararası sözleşmelerde öğütleyerek kolaylaştırmakla görevli bulunduğu, uluslar arasında karşılıklı anlayışı engelleyeceğini göz önünde bulundurarak,
Etkili olabilmesi için, kültür varlıklarının korunmasının ulusal düzeyde olduğu kadar uluslararası düzeyde de örgütlenmesi gerektiğini ve bunun Devletler arasında yakın işbirliğini zorunlu kıldığını göz önünde bulundurarak,
UNESCO Genel Konferansı’nın bu amaçla daha önce 1964’de bir öğütleme (tavsiye kararı) kabul etmiş bulunduğunu göz önünde bulundurarak,
Gündemin 19. maddesinde yer alan Kültür Varlıklarının kanunsuz yollardan ithal, ihraç ve mülkiyet transferinin önlenmesi ve yasaklanması ile ilgili olarak ileri sürülen yeni önerilerden de yararlanarak XV.Dönem toplantısı sırasında bu sorunun uluslararası bir Sözleşmeye konu teşkil edeceği kararlaştırıldıktan sonra,
İşbu Sözleşmeyi bugün 14 Kasım 1970 tarihinde kabul etmiştir.
Madde 1,
Bu Sözleşme hükümlerine göre, dinsel nitelikte olsun olmasın, her Devlet tarafından arkeoloji, tarih öncesi, tarih, sanat veya bilim için önemli olarak gösterilen ve aşağıdaki kategorilere giren değerler kültür varlığı sayılırlar:
a) Az bulunur zooloji, botanik, mineroloji ve anatomi örnekleri ile koleksiyonlar, paleontoloji bakımından değer taşıyan nesneler;
b) Bilim ve teknik tarihi ile askeri ve sosyal tarihi kapsayan tarihe, ulusların idare adamlarının, bilginlerinin, düşünür ve sanatçılarının hayatlarına ve önemli olaylara değin varlıklar;
c) Kanuna uygun veya aykırı olarak yapılan kazı ve arkeolojik bulgu ürünleri;
d) Tarih ve sanat değeri taşıyan anıtlar ile arkeolojik sitelerden artakalmış kırık, dağınık parçalar;
e) Yüz yıldan daha eskiye ait sikke, hakkedilmiş mühür, kitabe ve benzeri şeyler;
f) Etnolojik gereçler;
g) Sanat değeri bulunan aşağıda gösterilmiş varlıklar:
I) Her türlü satıh üzerine, her türlü malzeme ile ve elle yapılmış tablolar, resimler, desenler (elle süslenmiş imalat ürünleri ile sanayie değin desenler bunların dışındadır);
II) Her türlü malzemeden yapılmış orijinal heykeller, heykelcilik sanatına değin ürünler;
III) Orijinal gravürler, baskılar ve taş basmalar;
IV) Her türlü malzemeden meydana getirilmiş sanat değeri bulunan montajlar ve asamblajlar;
h) Az bulunur el yazmaları, 1500 yıllarından önce yapılmış baskılar, tarih, edebiyat ve bilim yönünden özel önem taşıyan eski kitaplar, yayınlar, belgeler (tek veya koleksiyon halinde;
i) Posta ve damga pulları ile benzeri pullar (tek veya koleksiyon halinde;
j) Arşivler (plak, fotoğraf ve sinema arşivleri dahil);
k) Yüz yılı aşkın döşeme eşyaları ve eski müzik aletleri.
Madde 2
1. Bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış Devletler, kültür varlıklarının kanunsuz ithal, ihraç ve mülkiyet transferinin ülkelerin bu varlıklarından yoksullaşmalarından başlıca nedenlerinden biri olduğunu ve bir uluslararası işbirliğinin bu davranışlardan doğacak tehlikelere karşı korunmada en etkili yollardan biri olduğunu kabul ederler.
2. Taraf devletler bu amaçla, ellerindeki olanaklar ölçüsünde bu davranışlara karşı özellikle nedenleri ortadan kaldırmak, sürüp gitmeleri önlemek ve zararların telafisine yardım etmek yoluyla mücadeleyi taahhüt ederler.
Madde 3
Bu Sözleşme gereğince taraf Devletlerce kabul edilmiş mevzuata aykırı olarak yapılan kültür varlıkları ithal, ihrac ve mülkiyet transferi kanunsuzdur.
Madde 4
Bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış bulunan Devletler, aşağıdaki kategorilerde yer alan kültür varlıklarının, bu Sözleşme gereğince her Devletin kendi öz kültür varlığı olduğunu kabul ederler:
a) İlgili Devletin vatandaşlarının tek veya kolektif dehasından doğmuş kültür varlıkları ile o Devletin topraklarında veya vatansız olarak ikamet eden kimselerin yarattıkları, o Devletçe önemli sayılan kültür varlıkları;
b) Ulusal topraklarda bulunmuş kültür varlıkları;
c) Arkeoloji, etnoloji ve tabii bilim misyonlarının, varlıkların esas sahibi olan ülkenin yetkili mercilerinin muvafakati ile edindikleri kültür varlıkları;
d) Serbestçe kabul edilmiş mübadelelerle konu teşkil etmiş kültür varlıkları
e) Varlıkların esas sahibi olan ülkenin yetkili mercilerinin muvafakati ile parasız edinilmiş veya kanun yollarından satın alınmış kültür varlıkları.
Madde 5
Bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış bulunan Devletler kendi kültür varlıklarının kanunsuz ithal, ihraç ve mülkiyet transferlerine karşı korunmasını sağlamak amacı ile ve aşağıda sıralanmış görevleri etkili olacak şekilde yerine getirmek üzere ülkelerinde, şayet mevcut değilse, kendilerine uygun düşen koşullar içerisinde ve yeter sayıda kalifiye personelden oluşan bir veya birkaç ‘ Kültür varlıklarını koruma servisi’ meydana getirmeyi taahhüt ederler:
a) Kültür varlıklarının korunmasını, özellikle önemli sayılan kültür varlılarının kanunsuz ithal, ihraç ve mülkiyet transferlerinin önlenmesini sağlayacak kanun ve tüzük tasarılarının, metinlerinin hazırlanmasına katkıda bulunmak;
b) İhraç edilmesi, ulusal kültür varlıklarında hissedilir bir yoksullaşmanın nedeni olacak kamu veya kişi malı, önemli kültür varlıklarının, ulusal düzeyde korunması esasına uygun bir envantere göre listesini yapmak ve bunu günü gününe işlemek;
c) Kültür varlıklarının korunması ve değerlendirilmesi için gerekli (müzeler, kütüphaneler, arşivler, laboratuarlar, atölyeler vb.) gibi teknik ve bilimsel kuruluşların gelişmelerini veya meydana getirilmelerini teşvik etmek;
d) Arkeolojik kazıların kontrolü işini düzenlemek, belirli kültür varlıklarının “yerinde” muhafazasını sağlamak ve ileride yapılacak kazılara tahsis edilmiş belirli bölgeleri korumak;
e) Koleksiyoncu, muhafız, antikacı vb. gibi kimseler için, işbu Sözleşmede belirtilmiş ahlakçı ilkelere uygun kurallar koymak ve bunlara uyulmasını gözetmek;
f) Bütün Devletlerin kültür varlıklarına karşı saygı duygusu uyandırmak ve geliştirmek için eğitici cabalar harcamak ve bu Sözleşme hükümleri hakkında geniş ölçüde bilgi yaymak;
g) Her kültür varlığı kayboluşu karşısında, bunun en uygun ilan yolu ile duyurulmasına titizlik göstermek;
Madde 6
Bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış bulunan Devletler aşağıdaki hususları tahaahhüt ederler:
a) Kültür varlığı veya varlıklarının ihracında bunun veya bunların, ihraç eden Devletin izniyle yapıldığını belgeleyecek ve usulleri içerisinde ihraç edilecek olan kültür varlığı veya varlıklarının beraberinde bulundurulması gerekli kılınacak bir ihraç sertifikası ihdas etmek;
b) Beraberlerinde, yukarıda belirtilen ihraç vesikası bulunmayan kültür varlıklarının ülkelerinden dışarı çıkarılmasını yasaklamak;
c) Bu yasağı uygun yollardan halka ve özellikle kültür varlıkları ithal ve ihraç edebilecek kimselere duyurmak;
Madde 7
Bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış bulunan Devletler aşağıdaki hususları tahaahhüt ederler:
a) Bu Sözleşmede taraf olan başka bir Devlete ait olup da bu Sözleşmenin yürürlüğe girmesinden sonra kanunsuz ihraç edilmiş kültür varlıklarının kendi ülkelerinin müzeleri veya benzeri kuruluşları tarafından edinilmesini önlemek için ulusal yasalar çerçevesi içerisinde gerekli bütün tedbirleri almak; bu Sözleşmede taraf olan bir devlete ait olup da iş bu Sözleşmenin ilgili iki taraf için yürürlüğe girmesinden sonra o devletin topraklarından kanunsuz çıkartılıp kendisine teklif edilmiş kültür varlıkları hakkında bunların sahibi Devlete olanaklar ölçüsünde bilgi vermek;
b) I-) Bu Sözleşmede taraf olan başka bir Devletin topraklarındaki bir müzeden dinsel nitelikte olsun olmasın kamuya ait bir anıttan veya benzeri bir kuruluşlardan iş bu Sözleşmenin yürürlüğe girmesinden sonra çalınmış kültür varlıklarının, yukarıda anılan kuruluşların envanterlerinde kayıtlı bulunduklarının belgelenmeleri kaydıyla, ithalini yasaklamak ;
II-) Bu Sözleşmenin ilgili Devletler için yürürlüğe girmesinden sonra çalınıp ithal edilmiş kültür varlıklarını, ilgili taraf Devletin başvurması üzerine el koymak ve bu varlıkları iyi niyetli alıcı sıfatıyla edinmiş olan sahibini, hakça bir giderim ödenmesi kaydıyla geri vermek. El koyma ve geri verme için başvurular diplomatik yoldan yapılmalıdır. Başvurmayı yapan devlet el koyma ve geri verme isteğini haklılığını ispatlayacak delilleri sağlamak ve bunun gerektirdiği masrafları karşılamakla yükümlüdür. Taraf Devletler bu madde uyarınca geri verilecek kültür varlığı veya varlıkları için gümrük resmi veya başka bir resim isteğinde bulunmaktan sakınırlar. Kültür varlığı veya varlıklarının geri verilmesinin gerektirdiği harcamalar başvuran Devlet tarafından yapılır.
Madde 8
Bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış bulunan Devletler yukarıdaki 6.maddenin b ve 7. maddenin b fıkralarında öngörülen yasaklara uymazlıktan sorumlu olanları ceza ve idare müeyyidelerine çarptırmayı taaahhüt ederler:
Madde 9
Kültür varlıkları bazı arkeolojik ve etnolojik yağmalar tehlikesine açık bulunan, bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış her Devlet, ilgili Devletlere başvurabilir. Bu gibi durumlarda taraf Devletler söz konusu kültür varlıkları türlerinin ithal, ihraç ve ticaretinin kontrolü dahil gerekli somut tedbirleri saptayacak ve uygulayacak birlikte tasarlanmış uluslararası bir eyleme katılmayı taahhüt ederler. Bir uzlaşmaya varılıncaya kadar her ilgili Devlet, başvuracak Devletin kültür varlıklarında telafi edilemeyecek zararlara uğramasını önlemek için olanakları ölçüsünde geçici tertipler alacaktır.
Madde 10
Bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış bulunan Devletler aşağıdaki hususları tahaahhüt ederler:
a) Eğitime, bilgilendirme ve uyanık davranma yollarında, bu Sözleşmede taraf Devletlerin kanunsuz olarak kaçırılmış kültür varlıklarının transferini önlemek amacıyla kendi özel koşullarına göre ceza ve idare tedbirleri alarak antikacıları, edindikleri her kültür varlığı için bunu nereden edinildiğini, alınış fiyatını, satıcısının kimliğini gösteren bir kütük defteri tutmaya zorlamak ve kültür varlıkları alıcısına satın aldığı malın ihracı yasaklanmış kültür varlıklarından olabileceğini duyurmak;
b) Eğitim yolu ile halkta kültür varlıklarının değeri, hırsızlıkların, kaçak kazıların, kanunsuz ihraçların bu varlıkları için nasıl bir tehlike teşkil ettiği hakkında duygu uyandımaya ve bunu geliştirmeye gayret göstermek.
Madde 11
Yabancı bir Devlet tarafından işgal edilmiş bir ülkenin kültür varlıklarının, zorla veya dolaylı yollardan, ihracı ve mülkiyetlerinin transferi kanunsuz sayılır.
Madde 12
Bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış bulunan Devletler uluslararası ilişkilerini sağladıkları ülkelerdeki kültür varlıklarına karşı saygılı olacaklar, bunların kanunsuz ithal, ihraç ve mülkiyet transferlerinin önlenmesi için uygun düşen tedbirleri alacaklardır.
Madde 13
Bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış Devletler ayrıca (her Devletin kendi mevzuatı çerçevesi içinde) aşağıdaki hususları taahhüt ederler.
a) Kültür varlıklarının kanunsuz ithal ve ihracını kolaylaştırır nitelikte görülen mülkiyet transferlerini uygun tedbirlerle önlemek;
b) Kanunsuz ihraç edilmiş kültür varlıklarının en kısa süreler içerisinde yetkili kimselere iadesini kolaylaştırmak amacıyla ilgili servislerin işbirliği yapabilmelerini sağlayıcı tedbirleri almak;
c) Kaybolmuş veya çalınmış kültür varlıklarının gerçek sahiplerinin veya vekillerinin ileri sürecekleri hak iddialarını işleme koymak;
d) Bu Sözleşmede taraf olan her Devlete belirli bazı kültür varlıkları hakkında zaman aşımına uğramazlık hakkı tanımanın dışında; bunları sınıflandırmak ve bunların başkalarına çevrilmezlikleri bulunduğunu ilan ederek ihraç edilmiş bulunmaları halinde ilgili devletler tarafından geri alınmasını kolaylaştıramak.
Madde 14
Kanunsuz ihraçları önlemek ve işbu Sözleşme hükümlerinin uygulanmasından doğacak vecibeleri karşılamak üzere Sözleşmeye taraf olarak katılmış bulunan her Devlet, kültür varlıklarını korumakla görevli ulusal servislerini, olanakları ölçüsünde, yeterli bir bütçe tahsis edecek ve bu amaçla gerektiğinde bir fon tesis edebilecektir.
Madde 15
Bu Sözleşme, taraf Devletler için yürürlüğe girmesinden önce ait oldukları ülkelerden her ne sebeple olursa olsun çıkmış bulunan kültür varlıklarının geri verilmesini sağlamak üzere, aralarında yaptıkları anlaşmaların yürürlüğe konmasını veya yürütülmesini engellemez.
Madde 16
Bu sözleşmeye taraf olarak katılmış bulunan Devletler, Birleşmiş Milletler, Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Genel Konferansı’na bu Konferans’ın belirteceği tarih ve şekillerde verecekleri süreli raporlarda, işbu Sözleşmenin uygulanması amacıyla kabul edecekleri kanun, tüzük, yönetmelik gibi mevzuat ile alacakları tedbirler ve bu alanda edinecekleri tecrübeler hakkında bilgi vereceklerdir.
Madde 17
1. Bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış bulunan Devletler aşağıdaki konularla ilgili
olarak teknik yardım isteği ile Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumuna başvurabilirler:
a) Enformasyon ve eğitim;
b) Danışım ve ekspertiz;
c) Düzenleştirme ve uzlaştırma.
2. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu kendi öz girişimi ile kültür varlıklarının kanunsuz dolaşımına ilişkin sorunlar üzerinde araştırma yapabilir ve incelemeler yayınlayabilir.
3. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu bu amaçla, yetkili bütün hükümet dışı kuruluşlara başvurabilir.
4. Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu bu Sözleşmenin yürütülmesi amacıyla ve kendi öz girişimi ile taraf Devletlere önerilerde bulunmaya yetkili kılınmıştır.
5. Unesco, işbu Sözleşmenin uygulanmasında en az iki taraf Devletin uyuşmazlığa düşmesi halinde ve bunların istekleri üzerine uzlaştırıcılıkta bulunabilir,
Madde 18
Bu Sözleşme İngilizce, İspanyolca, Fransızca ve Rusça olarak düzenlenmiştir ve her dört metin eşit değerde sayılacaktır.
Madde 19
1. Bu Sözleşme Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu üyesi bütün Devletlerin onama ve onaylamasına kendi anayasal usulleri uyarınca sunulacaktır.
2. Onama ve onaylama ile ilgili belgeler Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Genel Direktörüne tevdi olunur.
Madde 20
1. Bu Sözleşme Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu’na üye olmadıkları halde Kurumun İcra Konseyi tarafından katılmaya davet edilen Devletlerinde katılmalarına açıktır.
2. Katılma, katılma belgelerinin Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Genel Direktörüne tevdi edilmesi ile olur.
Madde 21
Bu Sözleşme üçüncü onama, onaylama veya katılma belgelerinin tevdi edilişi tarihinden üç ay sonra ve ancak onama , onaylama veya katılma belgeleri tevdi etmiş bulunan Devletler için yürürlüğe girer. Öteki devletler için ise onama, onaylama veya katılma belgelerini tevdi ediş tarihinden üç ay sonra yürürlüğe girer.
Madde 22
Bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış bulunan Devletler, Sözleşmenin yalnız kendi anayurt topraklarında değil, uluslararası ilişkilerini sağladıkları ülkelerde de uygulanacağını kabul ederler. İşbu Sözleşmenin bu ülkelerde uygulanmasını sağlamak amacı ile, gerektiğinde onama, onaylama veya katılma sırasında veya daha önce, buralardaki Hükümetlerinin yada başka yetkili mercilerin mütalaalarını almayı ve Sözleşmenin uygulanacağı ülkelerdeki Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Genel Direktörüne bildirmeyi taahhüt ederler. Bu onaylama, belgelerin alındığı tarihten üç ay sonra geçerlilik kazanır.
Madde 23
1. Bu Sözleşmeye taraf olarak katılmış bulunan Devletlerden her biri gerek kendi adına, gerekse ilişkilerini sağladığı ülke adına, işbu Sözleşmeyi hükümsüz ilan etme hakkına sahiptir.
2. Hükümsüz ilan etme, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Genel Direktörüne yazılı bir belge tevdi yolu ile olur.
3. Hükümsüzlük, ilgili belgenin alınışından oniki ay sonra geçerlilik kazanır.
Madde 24
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Genel Direktörü Kuruma üye Devletlere, 20. maddede, üye olmamış Devletlere, Birleşmiş Milletler Kurumuna, 19. ve 20. maddelerde anılan onama, onaylama ve katılma belgeleri ile 22. ve 23. maddelerde ayrı ayrı belirtilen bildirilerden ve hükümsüz ilan etmelerden bilgi verecektir.
Madde 25
1. Bu Sözleşme, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Genel Konferansı tarafından gözden geçirilebilir. Bu suretle gözden geçirilmiş olan Sözleşme ancak buna taraf olarak katılacak Devletleri bağlar.
2. Genel Konferans’ın işbu Sözleşme’nin tamamını veya bir kısmını değiştiren bir Sözleşmeyi kabul etmesi halinde, bu yeni Sözleşmede, başkaca bir hüküm bulunmadığı takdirde yenisinin yürürlüğe girdiği tarihten başlamak üzere, işbu Sözleşmenin onama, onaylama ve katılmaya sunuluşa açıklığı sona erecektir.
Madde 26
Bu Sözleşme, Birleşmiş Milletler Anayasası’nın 102. maddesi uyarınca, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu Genel direktörü’nün müracaatı üzerine Birleşmiş Milletler Genel Sekreterliğine tescil edilecektir.