Döner Sermayeli İşletmeler Muhasebe Yönetmeliği

            Resmi Gazete Tarihi:18/06/1999 Sayısı:23724) 

KISIM I

GENEL HÜKÜMLER

AMAÇ VE KAPSAM

Madde 1- Döner sermayeli işletmelerde uygulanacak muhasebe kayıt ve işlemlerinin yürütülmesine ilişkin usul ve esasları belirlemek amacıyla düzenlenen bu Yönetmelik  genel bütçeli daireler ile katma bütçeli idarelere bağlı döner sermayeli işletmeleri kapsar.

HUKUKİ DAYANAK:

Madde 2- Bu Yönetmelik, Maliye Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki 178 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 543 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile değişik 11 inci maddesine dayanılarak hazırlanmıştır.

TANIMLAR:

Madde 3- Bu Yönetmelikte geçen;

a) Bakanlık: Maliye Bakanlığını (aksine bir hüküm bulunmadıkça Muhasebat Genel Müdürlüğünü),

b) Bağlı Olunan İdare: Döner sermayeli işletmelerin bağlı oldukları genel bütçeli daireler ile katma bütçeli idareleri,

c) Döner Sermaye: Genel bütçeli daireler ile katma bütçeli idarelerin kanunlarla verilen temel ve sürekli kamu görevlerine bağlı olarak ortaya çıkan ve genel idare esaslarına göre yönetilme olanağı bulunmayan mal ve hizmet üretimine ilişkin faaliyetlerinin değerlendirilmesi için tahsis edilen sermayeyi,

d) İşletme: (c) fıkrası ile verilen sermayenin tahsis amacını gerçekleştirmek üzere, genel bütçeli daireler ile katma bütçeli idarelerin mal ve hizmet üreten fabrika, atölye ve benzeri diğer birimlerini,

e) Hesap Dönemi: Takvim yılını,

f) Maliyet Dönemi: Döner sermayeli  işletmelerin hesap dönemini geçmemek üzere kabul edecekleri maliyet çıkarma dönemlerini ,

g) Sayman: Yukarıda (d) fıkrasında tanımlanan işletmelerde, gelirleri toplayan, nakit ve malları saklayan, giderleri hak sahiplerine ödeyen ve bu işlerle ilgili her türlü göndermeler ile bunlara bağlı bütün nakit ve mal işlemlerini yapan ve Sayıştay’a yönetim dönemi hesabı veren görevlileri,

h) Yönetmelik: Döner Sermayeli İşletmeler Muhasebe Yönetmeliğini,

ifade eder.

KISIM II

MUHASEBE USUL VE ESASLARI

I- MUHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI

Madde 4- Muhasebenin temel kavramları, evrensel kavramlar olup muhasebe ilke ve kurallarının dayandığı zemini oluşturur. Temel kavramlar ilke ve kurallarla beraber, muhasebe uygulamalarına yön veren disiplinin esası olup, muhasebe bilgileri bu esasa göre üretilir.

Muhasebenin temel kavramları şunlardır:

1. Sosyal Sorumluluk Kavramı

2. Kişilik Kavramı

3. İşletmenin Sürekliliği Kavramı

4. Dönemsellik Kavramı

5. Parayla Ölçülme Kavramı

6. Maliyet Esası Kavramı

7. Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı

8. Tutarlılık Kavramı

9. Tam Açıklama Kavramı

10. İhtiyatlılık Kavramı

11. Önemlilik Kavramı

12. Özün Önceliği Kavramı

1. SOSYAL SORUMLULUK KAVRAMI

Bu kavram, muhasebenin işlevini yerine getirme hususundaki sorumluluğunu belirtir  ve muhasebenin kapsamını, anlamını, yerini ve amacını gösterir. Sosyal sorumluluk kavramı; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında, belli kişi ya da grupların değil, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder.

2. KİŞİLİK KAVRAMI

Bu kavram, işletmenin yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden ayrı bir kişiliğe sahip olduğunu ve işletmenin muhasebe işlemlerinin sadece bu kişilik adına yürütülmesi gerektiğini öngörür.

3. İŞLETMENİN SÜREKLİLİĞİ KAVRAMI

Bu kavram, işletmelerin faaliyetlerini bir süreye bağlı olmaksızın sürdüreceğini ifade eder. Süreklilik kavramı, maliyet esasının temelini oluşturur.

Bu kavramın, işletmeler açısından geçerliliğinin  bulunmadığı ya da ortadan kalktığı durumlarda, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır.

4. DÖNEMSELLİK KAVRAMI

Dönemsellik kavramı, işletmelerin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün, belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet  sonuçlarının  diğer   dönemlerden   bağımsız    olarak  saptanmasıdır. Gelir ve giderlerin tahakkuk esasına göre muhasebeleştirilmesi, hasılat ve gelirlerin aynı döneme ait maliyet gider ve zararlarla  karşılaştırılması bu kavramın gereğidir.

Bu kavramın, işletmeler açısından geçerliliğinin bulunmadığı ya da ortadan kalktığı durumlarda ise, bu husus mali tabloların dipnotlarında açıklanır.

5. PARAYLA ÖLÇÜLME KAVRAMI

Parayla ölçülme kavramı, parayla ölçülebilen iktisadi olay ve işlemlerin muhasebeye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yansıtılmasını ifade eder.

Muhasebe işlemleri ulusal para birimine göre yapılır.

6. MALİYET ESASI KAVRAMI

Maliyet esası kavramı, para mevcudu, alacaklar ve maliyetinin belirlenmesi mümkün ya da uygun olmayan diğer kalemler hariç, işletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetlerinin esas alınması gereğini ifade eder.

7. TARAFSIZLIK VE BELGELENDİRME KAVRAMI

Bu kavram, muhasebe kayıtlarının gerçek durumu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş objektif belgelere dayandırılması ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız davranılması gereğini ifade eder.

8. TUTARLILIK KAVRAMI

Tutarlılık kavramı, muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının, birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade eder. İşletmelerin mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilir olması bu kavramın amacını oluşturur. Tutarlılık kavramı, benzer olay ve işlemlerde, kayıt düzenleri ile değerleme ölçülerinin değişmezliğini ve mali tablolarda biçim ve içerik yönünden tek düzeni öngörür. Geçerli nedenlerin bulunduğu durumlarda, işletmeler, uyguladıkları muhasebe politikalarını değiştirebilirler. Ancak, bu değişikliklerin ve bunların parasal etkilerinin mali tabloların dipnotlarında açıklanması zorunludur.

9. TAM AÇIKLAMA KAVRAMI

Tam açıklama kavramı, mali tabloların bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını ifade eder.

Mali tablolarda finansal bilgilerin tam olarak açıklanması yanında, mali tabloların kalemleri kapsamında yer almayan ancak, alınacak kararları etkileyebilecek, gerçekleşmesi muhtemel olaylara da yer verilmesi bu kavramın gereğidir.

10. İHTİYATLILIK KAVRAMI

Bu kavram, muhasebe olaylarında temkinli davranılması ve işletmenin karşılaşabileceği risklerin gözönüne alınması gereğini ifade eder. Bu kavramın sonucu olarak, işletmeler muhtemel giderleri ve zararları için karşılık ayırırlar, muhtemel gelirleri için ise, gerçekleşme dönemlerine kadar herhangi bir muhasebe işlemi yapmazlar. Ancak bu kavram gizli yedekler ya da gereğinden fazla karşılık ayrılmasına gerekçe oluşturmaz

11. ÖNEMLİLİK KAVRAMI

Önemlilik kavramı, bir hesap kalemi ya da mali bir olayın nispî ağırlık ve değerinin, mali tablolara dayanılarak yapılacak değerlemeleri ya da alınacak kararları etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder.

Önemli hesap kalemleri, finansal olaylar ve diğer hususların mali tablolarda yer alması zorunludur.

12. ÖZÜN ÖNCELİĞİ KAVRAMI

Özün önceliği kavramı, mali işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerden çok, özlerinin esas alınması gereğini ifade eder.

Genel olarak işlemlerin biçimleri ile özleri paralel olmakla birlikte, bazı durumlarda farklılıklar ortaya çıkabilir. Bu takdirde, özün biçime önceliği esastır.

II-   MUHASEBE POLİTİKALARININ AÇIKLANMASI

Madde 5- Döner sermayeli  işletmelerde uygulanacak muhasebe politikaları şunlardır. 

1- Mali tablolar işletmenin sürekliliği, tutarlılık ve dönemsellik kavramlarına dayanılarak hazırlanmış ise bunların açıklanması istenmez. Ancak bu kavramlardan ayrılmaların mevcut olması halinde, mali tabloların dipnotlarında nedenleri ile birlikte açıklama yapılır.

2- İhtiyatlılık, özün önceliği ve önemlilik kavramları muhasebe politikalarının seçimini ve uygulanmasını yönlendirir.

3- Mali tabloların içerdiği bütün önemli muhasebe politikaları anlaşılır ve kısa olarak açıklanır.

4- Kullanılan muhasebe politikaları ile ilgili açıklamalar mali tablolarla bütünlük oluşturur. Kullanılan önemli muhasebe politikalarının açıklanması mali tabloların bütünlüğü ve tamlığı için temel ilkedir. Politikalara ilişkin açıklamalar işletme yönetimi tarafından muhasebe departmanına toplu olarak verilir.

5- Bilanço ve gelir tablosundaki ve diğer tablolardaki yanlış ve gerçeğe uygun olmayan işlemler, muhasebe politikalarının açıklanması veya dipnotlarda belirtilmesi  suretiyle düzeltilemez. Düzeltme ancak, muhasebe kayıt ve tekniğine uygun olarak yapılır ve mali tablolara yansıtılır.

6- Mali tablolar, dönemler itibariyle karşılaştırılabilir nitelikte olmalıdır.

7- Mali tablolarda, cari dönem veya gelecek dönemlerde önemli etki yaratan veya yaratabilecek bir değişiklik yapılmış ise durum nedenleri ile birlikte açıklanır  ve bunun mali tablolara olan etkileri gösterilir.

III- MALİ TABLOLAR

Madde 6- Mali tablolar ilkeleri, temel mali tabloların düzenlenmesinde işletmeler tarafından uygulanacak kuralları ifade eder.

Mali tabloların  hazırlanmasında esas alınan kavram ve ilkeler ile ilgili diğer mevzuat hükümlerinin farklı uygulamalara yer verdiği durumlarda, işletmeler söz konusu mevzuat hükümleri uyarınca istenilen bilgileri sağlayacak şekilde gerekli düzenlemeleri yaparlar. Ancak, bu düzenlemeler bu bölümde yer alan ilkeler çerçevesinde düzenlenecek mali tabloların tekliği ilkesini değiştirmez.

Mali tablolar aşağıdaki tabloları içerir.

1- Bilanço

2- Gelir Tablosu

3- Satışların Maliyeti Tablosu

4- Fon Akım Tablosu

5- Nakit Akım Tablosu

6- Sermaye Hareketleri Tablosu

Bilanço ve gelir tablosu dipnotlar ve ekleri ile birlikte temel mali tabloları, diğerleri ise ek mali tabloları oluşturur.

A- MALİ TABLOLARIN AMAÇLARI

Mali tabloların amaçları aşağıda belirtilmiştir:

1- Yatırımcılar, kredi verenler ve diğer ilgililer için karar almada yararlı bilgiler sağlamak.

2- Gelecekteki nakit akımlarını değerlendirmede yararlı bilgiler sağlamak.

3- Varlıklar, kaynaklar ve bunlardaki değişiklikler ile işletme faaliyet sonuçları hakkında bilgi sağlamak.

B- MALİ  TABLOLARDAKİ BİLGİLERİN ÖZELLİKLERİ

Mali tablolarda yer alan bilgilerin karar vericiler tarafından en iyi şekilde ve süratle kullanılabilmesi için  bu tabloların anlaşılabilir, ihtiyaca uygun, güvenilir, karşılaştırılabilir olması, zamanında düzenlenmesi gerekir.

C-  TEMEL MALİ TABLOLARIN DÜZENLEME İLKELERİ

Temel mali tablolar düzenlenirken uygulanacak ilkeler, muhasebe temel kavramlarına dayanır. Temel kavramlarla birlikte bir bütünlük  ifade eder. Temel mali tablolar ilkeleri; bilanço ilkeleri ve gelir tablosu ilkeleri biçiminde iki ana grupta toplanmaktadır.

1- BİLANÇO İLKELERİ

Bilanço ilkelerinin amacı, sermaye koyan veya sonradan karı işletmede bırakanların işletmeye sağladıkları kaynaklar ve bunlarla elde edilen varlıkların muhasebe kayıt, hesap ve tablolarında tespit edilmesi ve gösterilmesi yoluyla belli bir tarihte işletmenin mali durumunu açıklıkla ve ilgililer için gerçeğe uygun olarak yansıtmaktır.

Bilanço ilkeleri; varlıklar, yabancı kaynaklar ve özkaynaklar itibarıyla üç grupta toplanmaktadır:

A) Varlıklara ilişkin ilkeler

a) İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüştürülebilecek varlıkları, bilançoda dönen varlıklar grubu içinde gösterilir.

b) İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde paraya dönüşemeyen  hizmetlerinden bir hesap döneminden daha uzun süre yararlanılan uzun vadeli varlıkları, bilançoda duran varlıklar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu bilanço gününde, bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar dönen varlıklar grubunda ilgili hesaplara aktarılır.

c) Bilançodaki varlıkların, bilanço tarihindeki gerçeğe uygun değerleriyle gösterilebilmesi için, varlıklardaki değer düşüklüklerini göstererek karşılıkların ayrılması zorunludur.

Dönen varlıklar grubu içinde yer alan menkul kıymetler, alacaklar, stoklar ve diğer dönen varlıklar içindeki ilgili kalemler için, yapılacak değerleme sonucu, gerekli durumlarda uygun karşılıklar ayrılır.

Bu ilke, duran varlıklar grubunda yer alan alacaklar, bağlı menkul kıymetler, iştirakler ve diğer duran varlıklardaki ilgili kalemler için de geçerlidir.

d) Gelecek dönemlere ait olarak önceden ödenen giderler ile cari dönemde tahakkuk eden ancak gelecek dönemlerde tahsil edilecek olan gelirler, kayıt ve tespit edilir ve bilançoda ayrıca gösterilir.

e)  Bilançoda duran varlıklar grubunda yer alan maddi duran varlıklar ile maddi olmayan duran varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine  yüklemek amacıyla, her dönem ayrılan amortismanların birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilir

f) Duran varlıklar grubu içinde yer alan özel tükenmeye tabi varlıkların maliyetini çeşitli dönem maliyetlerine yüklemek amacıyla, her dönem ayrılan tükenme paylarının birikmiş tutarları ayrıca bilançoda gösterilir.

g) Tutarları kesinlikle saptanamayan alacaklar için herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz. Bu tür alacaklar bilanço dipnot ya da eklerinde gösterilir.

h) Verilen rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatların özellikleri ve kapsamları bilanço dipnot ya da eklerinde açıkça belirtilir.

Bu ilke, alınan rehin, ipotek ve bilanço kapsamında yer almayan diğer teminatlar için de geçerlidir.

Ayrıca, işletmenin varlıkları ile ilgili toplam sigorta tutarlarının bilanço dipnot ya da eklerinde açıkça gösterilmesi gerekir.

B) Yabancı Kaynaklara ilişkin ilkeler

a) İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelen borçları, bilançoda kısa vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir.

b) İşletmenin bir yıl ya da normal faaliyet dönemi içinde vadesi gelmemiş  borçları, bilançoda uzun vadeli yabancı kaynaklar grubu içinde gösterilir. Dönem sonu bilanço gününde bu grupta yer alan hesaplardan vadeleri bir yılın altında kalanlar,  kısa vadeli yabancı kaynaklar grubundaki ilgili hesaplara aktarılır.

c) Tutarları kesinlikle  saptanamayanları veya durumları tartışmalı olanları da içermek üzere, işletmenin bilinen ve tutarları uygun olarak tahmin edilebilen bütün yabancı kaynakları kayıt ve tespit edilerek  bilançoda gösterilir.

İşletmenin bilinen ancak tutarları uygun olarak tahmin edilemeyen durumları da bilançonun dipnotlarında açık olarak belirtilir.

d) Gelecek dönemlere ait olarak önceden tahsil edilen hasılat ile cari dönemde tahakkuk eden ancak, gelecek dönemlerde ödenecek olan giderler kayıt ve tespit edilerek  bilançoda ayrıca gösterilir.

e) Bilançonun kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar gruplarında yer alan borçlar , alınan avanslar ve diğer ilgili hesaplardan işletmenin sermaye ve yönetim bakımından ilişkili bulunduğu iktisadi işletmelere ve personele ait olan tutarlarının ayrı gösterilmesi temel ilkedir.

C) Özkaynaklara ilişkin ilkeler

a) Özkaynaklar; ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş yıl karları (zararları) ve dönem net karı (zararı)’ndan oluşur. Sermaye yedekleri, gelir unsuru olarak gelir tablosuna aktarılamaz.

b) İşletme tarafından özkaynakların devam ettirilmesi ve korunması gerekir. İşletmede herhangi bir zararın ortaya çıkması, herhangi bir nedenle özkaynaklarda meydana gelen azalmalar, hem dönemsel hem de kümülatif olarak izlenir ve kaydedilir.

c) Özkaynakların bilançoda net olarak gösterilmesi için geçmiş yıllar zararları ile dönem zararları, özkaynaklar grubunda indirim kalemleri olarak yer alır.

2- GELİR TABLOSU İLKELERİ

Gelir tablosu ilkelerinin amacı, satışlar, gelirler, giderler, maliyetler, kâr ve zararlara ait hesapların belli dönemlere ait faaliyet sonuçlarını doğru olarak göstermelerini sağlamaktır.

Bu amaç doğrultusunda benimsenen gelir tablosu ilkeleri şunlardır:

a) Gerçekleşmemiş gelirler ve satışlar gerçekleşmiş gibi ya da gerçekleşenler gerçek tutarından fazla ya da az gösterilemez. Belli bir dönem ya da dönemlerin gerçeğe uygun faaliyet sonuçlarını göstermek için, dönem ya da dönemlerin başında ve sonunda doğru hesap kesimi işlemleri yapılır.

b) Belli bir dönemin gelirleri ve satışları bunları elde etmek için yapılan maliyet ve giderler ile  karşılaştırılır. Belli bir dönem ya da dönemlerin başında ve sonunda maliyet ve giderleri gerçeğe uygun olarak gösterebilmek için stoklarda, alacak ve borçlarda doğru hesap kesimi işlemleri yapılır.

c) Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar ile özel tükenmeye tabi varlıklar için uygun amortisman ve tükenme payı ayrılır.

d) Maliyetler; maddi duran varlıklar, stoklar, onarım ve bakım ile diğer gider grupları arasında uygun bir şekilde dağıtılır. Bunlardan direkt olanları doğrudan doğruya, birden fazla faaliyeti ilgilendirenler zaman ve kullanma faktörü dikkate alınmak ve  tahakkuk ettirilmek suretiyle dağıtılır.

e) Arızi ve olağanüstü niteliğe sahip gelir ve giderler meydana geldikleri dönemde tahakkuk ettirilir, ancak  normal faaliyet sonuçlarından ayrı olarak gösterilir.

f) Karşılıklar, işletmenin karını keyfi şekilde azaltmak ya da bir döneme ait karı diğer döneme aktarmak amacıyla kullanılamaz.

g) Dönem sonuçlarının tespiti ile ilgili olarak uygulana gelen değerleme esasları ve maliyet yöntemlerinde bir değişiklik yapıldığı takdirde, bu değişikliğin etkileri açıkça belirtilir.

h) Bilanço tarihinde var olan ve sonucu belirsiz bir ya da birkaç olayın gelecekte ortaya çıkıp çıkmamasına bağlı durumları ifade eden, şarta bağlı olaylardan kaynaklanan, makul bir şekilde gerçeğe yakın olarak, tahmin edilebilen gider ve zararlar tahakkuk ettirilerek gelir tablosuna yansıtılır. Şarta bağlı gelir ve karlar için ise gerçekleşme ihtimali yüksek de olsa herhangi bir tahakkuk işlemi yapılmaz, dipnotlarda açıklama yapılır

KISIM III

DÖNER SERMAYELİ İŞLETMELER HESAP ÇERÇEVESİ VE HESAP PLANI

I-  HESAP ÇERÇEVESİ

Madde 7- İşletmelerin muhasebe sistemleri hesap çerçevesi ve hesap planı doğrultusunda yürütülür. Hesapların çalışması hesap planı açıklamalarında belirtildiği gibi gerçekleşir. Hesap çerçevesindeki hesap sınıfları; bilanço ve gelir tablosundaki gruplama ve sıralama paralelinde aşağıda belirtildiği gibi düzenlenir.

A- Hesap Sınıfları

1- Dönen Varlıklar

2- Duran Varlıklar

3- Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

4- Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

5- Özkaynaklar

6- Gelir Tablosu Hesapları

                               7- Maliyet Hesapları

9- Nazım Hesapları

B- Hesap Grupları

      1- Dönen Varlıklar

      10- Hazır Değerler

            11- Menkul Kıymetler

            12- Ticari Alacaklar

            13- Diğer Alacaklar

            14-

            15- Stoklar

            16-

            17- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri

            18- Gelecek Aylara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları

            19- Diğer Dönen Varlıklar

2- Duran Varlıklar

            20-

            21-

            22- Ticari Alacaklar

            23- Diğer Alacaklar

      24- Mali Duran Varlıklar

            25- Maddi Duran Varlıklar

            26- Maddi Olmayan Duran Varlıklar

            27- Özel Tükenmeye Tabi Varlıklar

            28- Gelecek Yıllara Ait Giderler ve Gelir Tahakkukları

            29- Diğer Duran Varlıklar

      3- Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

            30-

            31-

            32- Ticari Borçlar

            33- Diğer Borçlar

            34- Alınan Avanslar

            35- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakedişleri

            36- Ödenecek Vergi ve Diğer Yükümlülükler

            37- Borç ve Gider Karşılıkları

            38- Gelecek Aylara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları

            39- Diğer Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar

      4- Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

            40-

   41-

   42- Ticari Borçlar

   43- Diğer Borçlar

   44- Alınan Avanslar

   45-

   46-

   47- Borç ve Gider Karşılıkları

   48- Gelecek Yıllara Ait Gelirler ve Gider Tahakkukları

   49- Diğer Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar

      5- Özkaynaklar

      50-Ödenmiş Sermaye

      51-

      52- Sermaye Yedekleri

      53-

      54- Kar Yedekleri

      55-

      56-

      57- Geçmiş Yıllar Karları

      58- Geçmiş Yıllar Zararları

      59- Dönem Net Karı (Zararı)

      6- Gelir  Tablosu Hesapları

      60- Brüt Satışlar

      61- Satış İndirimleri (-)

      62- Satışların  Maliyeti (-)

      63- Faaliyet Giderleri (-)

      64- Diğer Faaliyetlerden Olağan  Gelir ve Karlar

      65- Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-)

      66-

      67- Olağandışı Gelir ve Karlar

      68- Olağandışı Gider ve Zararlar (-)

      69- Dönem Net Karı (Zararı)

      7- Maliyet Hesapları

      70-

      71- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri

      72- Direkt İşçilik Giderleri

      73- Genel Üretim Giderleri

      74- Hizmet Üretim Maliyeti

      75- Araştırma ve Geliştirme Giderleri

      76- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri

      77- Genel Yönetim Giderleri

      78-

      9- Nazım Hesapları

      90- Teminat Alınan Değerler

      91- Teminat Verilen Değerler

      92- Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler

      93- Vergi Dışı Gelirler

      94- Demirbaş Giderleri

II- HESAP PLANI

Bu yönetmeliğe göre kullanılacak hesaplara ilişkin hesap planı aşağıdadır.

      1- DÖNEN VARLIKLAR

            10- HAZIR DEĞERLER

                   100- Kasa Hesabı

                         101- Alınan Çekler Hesabı

                         102- Bankalar Hesabı

                         103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabı   (-)

                         108- Diğer Hazır Değerler Hesabı

      11- MENKUL KIYMETLER

                                     110- Hisse Senetleri Hesabı

                         112- Kamu Kesimi Tahvil, Senet ve Bonoları Hesabı

                         118- Diğer Menkul Kıymetler Hesabı

                         119- Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı (-)

            12- TİCARİ ALACAKLAR

                         120- Alıcılar Hesabı

                         121- Alacak Senetleri Hesabı

                         122- Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı(-)

                         123- Banka Kredi Kartlarından Alacaklar Hesabı

                         126- Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı

                         127- Diğer Ticari Alacaklar Hesabı

                         128- Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabı

                         129- Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı   (-)

            13- DİĞER ALACAKLAR

                         135- Personelden Alacaklar Hesabı

                         136- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabı

                         138- Şüpheli Diğer Alacaklar Hesabı

                         139- Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabı   (-)

            15- STOKLAR

                   150- İlk Madde ve Malzeme Hesabı

                         151- Yarı Mamuller - Üretim Hesabı

                         152- Mamuller Hesabı

                        153- Ticari Mallar Hesabı

                         157- Diğer Stoklar Hesabı

                         158- Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı   (-)

                         159- Verilen Sipariş Avansları Hesabı

            17- YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ

                   170-          178- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri  Hesabı

                                     179- Taşeronlara Verilen Avanslar Hesabı

      18- GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI

                   180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabı

                                     181- Gelir Tahakkukları Hesabı

            19- DİĞER DÖNEN VARLIKLAR

                   190- Devreden KDV Hesabı

                         191- İndirilecek KDV Hesabı

                         193- Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Hesabı

                         195- İş Avansları Hesabı

                         196- Personel Avansları Hesabı

                         197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabı                                 

                         198- Diğer Çeşitli Dönen Varlıklar Hesabı

                         199- Diğer Dönen Varlıklar Karşılığı Hesabı   (-)

      2- DURAN VARLIKLAR

      22- TİCARİ ALACAKLAR

                   220- Alıcılar Hesabı

221- Alacak Senetleri Hesabı

222- Alacak Senetleri Reeskontu Hesabı (-)

226- Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabı

227- Diğer Ticari Alacaklar Hesabı

229- Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabı   (-)

            23-DİĞER ALACAKLAR

235- Personelden Alacaklar Hesabı

236- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabı

239- Şüpheli Diğer  Alacaklar Karşılığı Hesabı (-)

            24-MALİ DURAN VARLIKLAR

            248- Diğer Mali Duran Varlıklar Hesabı

            249- Diğer Mali Duran Varlıklar Karşılığı Hesabı (-)

            25- MADDİ DURAN VARLIKLAR

250- Arazi ve Arsalar Hesabı

251- Yer Altı ve Yer Üstü Düzenleri Hesabı

                         252- Binalar Hesabı

                         253- Tesis, Makine ve Cihazlar Hesabı

                         254- Taşıtlar Hesabı

                         255- Demirbaşlar Hesabı

                         256- Diğer Maddi Duran Varlıklar Hesabı

                         257- Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-)

                         258- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabı

                         259- Verilen Avanslar Hesabı

            26- MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR

                   260- Haklar Hesabı

                         267- Diğer Maddi Olmayan Duran Varlıklar Hesabı

                         268- Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-)

                         269- Verilen Avanslar Hesabı

            27- ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR

271- Arama Giderleri Hesabı

                         272- Hazırlık ve Geliştirme Giderleri Hesabı

                         278- Birikmiş Tükenme Payları Hesabı (-)

                         279- Verilen Avanslar Hesabı

            28- GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI

                   280- Gelecek Yıllara Ait Giderler Hesabı

                                     281- Gelir Tahakkukları Hesabı

            29- DİĞER DURAN VARLIKLAR

291- Gelecek Yıllarda İndirilecek KDV Hesabı

293- Gelecek Yıllar İhtiyacı Stoklar Hesabı

294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabı

                         295- Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Hesabı

                         297- Diğer Çeşitli Duran Varlıklar Hesabı

                        298- Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabı   (-)

                        299- Birikmiş Amortismanlar Hesabı (-)

      3- KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

            32- TİCARİ BORÇLAR

                   320- Satıcılar Hesabı

                         326- Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı

                         329- Diğer Ticari Borçlar Hesabı

            33- DİĞER BORÇLAR

                                     335- Personele Borçlar Hesabı

                                     336- Diğer Çeşitli Borçlar Hesabı

            34- ALINAN AVANSLAR

                         340- Alınan Sipariş Avansları Hesabı

                         349- Alınan Diğer Avanslar Hesabı

            35- YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞLERİ

                         350-    358- Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Hakediş Bedelleri Hesabı

            36- ÖDENECEK VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER

                         360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı

                         361- Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabı

                         362- Ödenecek Döner Sermaye Yükümlülükleri Hesabı

                         363- Ödenecek Döner Sermaye Katkı Payları Hesabı

                                                  368-Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş  

                          Vergi ve Diğer Yükümlülükler Hesabı

                         369- Ödenecek Diğer Yükümlülükler Hesabı

            37- BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI

                               370-Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları Hesabı

                                                  371-Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer

                                     Yükümlülükleri Hesabı (-)

                                     372- Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesabı

                                     373- Maliyet Giderleri Karşılığı Hesabı

                                     379- Diğer Borç ve Gider Karşılıkları Hesabı

            38- GELECEK AYLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI

                                            380- Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabı

                                     381- Gider Tahakkukları Hesabı

            39- DİĞER KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

                                     391- Hesaplanan KDV Hesabı

                                     393- Merkez ve Şubeler Cari Hesabı

                                     397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabı

                                     399- Diğer Çeşitli Yabancı Kaynaklar Hesabı

      4- UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

            42- TİCARİ BORÇLAR

                   420- Satıcılar Hesabı

                                     426- Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabı

                                     429- Diğer Ticari Borçlar Hesabı

            43- DİĞER BORÇLAR

                                     436- Diğer Çeşitli Borçlar Hesabı

                                                  438-Kamuya Olan Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş

                                     Borçlar Hesabı

            44- ALINAN AVANSLAR

                   440- Alınan Sipariş Avansları Hesabı

                                     449- Alınan Diğer Avanslar Hesabı

            47- BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI

                                                  472-Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesabı

            48- GELECEK YILLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI

                   480- Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabı

                                     481- Gider Tahakkukları Hesabı

      5- ÖZKAYNAKLAR

            50-ÖDENMİŞ SERMAYE

                   500- Sermaye Hesabı

                                     501- Ödenmemiş Sermaye Hesabı (-)

            52- SERMAYE YEDEKLERİ

                                     522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabı

            54- KAR YEDEKLERİ

                                     549- Özel Fonlar Hesabı

            57- GEÇMİŞ YILLAR KARLARI

                   570- Geçmiş Yıllar Karları Hesabı

            58- GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI

                   580- Geçmiş Yıllar Zararları Hesabı   (-)

            59- DÖNEM NET KARI (ZARARI)

                   590- Dönem Net Karı Hesabı

                                     591- Dönem Net Zararı Hesabı (-)

      6- GELİR TABLOSU HESAPLARI

            60- BRÜT SATIŞLAR

                   600- Yurtiçi Satışlar Hesabı

                                     601- Yurtdışı Satışlar Hesabı

                                     602- Diğer Gelirler Hesabı

            61- SATIŞ İNDİRİMLERİ   (-)

                   610- Satıştan İadeler Hesabı   (-)

                                     611- Satış Iskontoları Hesabı   (-)

                                     612- Diğer İndirimler Hesabı   (-)

            62- SATIŞLARIN MALİYETİ   (-)

                   620- Satılan Mamuller Maliyeti Hesabı   (-)

                                     621- Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabı   (-)

                                     622- Satılan Hizmet Maliyeti Hesabı   (-)

                                     623- Diğer Satışların Maliyeti Hesabı   (-)

            63- FAALİYET GİDERLERİ 

                   630- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı   (-)

                                     631- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabı   (-)

                                     632- Genel Yönetim Giderleri Hesabı   (-)

            64- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR

                                     642- Faiz Gelirleri Hesabı

                                     644- Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabı

                                     645- Menkul Kıymet Satış Karları Hesabı

                                     646- Kambiyo Karları Hesabı

                                  647- Reeskont Faiz Gelirleri Hesabı

                                     649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabı

                   65- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-)

                                     654- Karşılık Giderleri Hesabı   (-)

                                     655- Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabı   (-)

                                     656- Kambiyo Zararları Hesabı (-)

                                  657- Reeskont Faiz Giderleri Hesabı(-)

                                     659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabı   (-)

            67- OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR

                                     671- Önceki Dönem Gelir ve Karları Hesabı

                                     679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabı

            68- OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR

                   680- Çalışmayan Kısım Gider ve Zararları Hesabı (-)

                                     681- Önceki Dönem Gider ve Zararları Hesabı (-)

                                     689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabı   (-)

            69- DÖNEM NET KARI (ZARARI)

                   690- Dönem Karı veya Zararı Hesabı

                                     691- Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları Hesabı (-)

                                     692- Dönem Net Karı veya Zararı Hesabı

7- MALİYET HESAPLARI

            71- DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ

                   710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabı

                                     711- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma Hesabı

                                     712- Direkt İlk Madde ve Malzeme Fiyat Farkı Hesabı

                                     713- Direkt İlk Madde ve Malzeme Miktar Farkı Hesabı

            72- DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ

                   720- Direkt İşçilik Giderleri Hesabı

                         721- Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabı

                         722- Direkt İşçilik Ücret Farkları Hesabı

                         723- Direkt İşçilik Süre (Zaman) Farkları Hesabı

            73- GENEL ÜRETİM GİDERLERİ

                         730- Genel Üretim Giderleri Hesabı

                         731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabı

                         732- Genel Üretim Giderleri Bütçe Farkları Hesabı

                         733- Genel Üretim Giderleri Verimlilik Farkları Hesabı

                         734- Genel Üretim Giderleri Kapasite Farkları Hesabı

            74- HİZMET ÜRETİM MALİYETİ

                   740- Hizmet Üretim Maliyeti Hesabı

                         741- Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabı

                         742- Hizmet Üretim Maliyeti Fark Hesabı

            75- ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ

                   750- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabı

                         751- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabı

                         752- Araştırma ve Geliştirme Gider Farkları Hesabı

            76- PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ

                         760- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabı

                         761- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabı

                         762- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Fark Hesabı

            77- GENEL YÖNETİM GİDERLERİ

                         770- Genel Yönetim Giderleri Hesabı

                         771- Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabı

                         772- Genel Yönetim Gider Farkları Hesabı

9- NAZIM HESAPLAR

            90- TEMİNAT ALINAN DEĞERLER

                         900- Alınan Teminatlar Hesabı

                                     901- Alınan Teminatlar Alacaklı Hesabı

            91- TEMİNAT VERİLEN DEĞERLER

                   910- Verilen Teminatlar Hesabı

                                     911- Verilen Teminatlar Alacaklı Hesabı

            92- KANUNEN KABUL EDİLMEYEN GİDERLER

                   920- Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Hesabı

                                     921- Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Alacaklı Hesabı

            93- VERGİ DIŞI GELİRLER

                   930- Vergi Dışı Gelirler Hesabı

                                     931- Vergi Dışı Gelirler Alacaklı Hesabı

            94- DEMİRBAŞ GİDERLERİ

                   940- Demirbaş Giderleri Hesabı

                                     941- Demirbaş Giderleri Alacaklı Hesabı

KISIM IV

DÖNER SERMAYELİ İŞLETMELER SAYMANLIK İŞLEMLERİ

BELGE VE DEFTER KAYITLARI

BİRİNCİ BÖLÜM

YEVMİYE SİSTEMİ, AÇILIŞ KAYITLARI VE MUHASEBELEŞTİRME BELGELERİ

I- YEVMİYE SİSTEMİ VE AÇILIŞ KAYITLARI

Madde 8- İşlemler, yevmiye tarih ve numara sırasına göre ve maddeler halinde yevmiye defterine kaydedilir; buradan da usulüne göre defter-i kebir hesaplarına sistemli bir şekilde dağıtılır.

Gerçekleşen işlemler, muhasebeleştirme belgeleriyle kayda geçirilir. Belge olmadan hiçbir kayıt yapılmaz. Bir hesaba borç yazılan tutar, diğer hesap veya hesaplara alacak yazılır.

Muhasebeleştirme belgelerinin yevmiye tarih ve numarası sütunlarına, gerçekleşen işlemlerin kayda geçirildikleri tarih ile hesap döneminin  başında (1)’ den başlayıp, hesap döneminin sonuna kadar devam eden birer numara verilir. Gerek yevmiye defteri ve gerekse   defter-i kebir kayıtlarından bu yevmiye numaraları esastır.

Hesap döneminin başında, önceki hesap döneminden devreden hesaplar için açılış bilançosu düzenlenir. Açılış bilançosuna dayanılarak açılış yevmiyesinin kayıtlarını sağlamak üzere düzenlenecek (1) yevmiye numaralı saymanlık işlem fişi (Örnek: 2) ile ilgili hesaplara borç ve alacak yazılır. Devreden hesaplar, aynı yevmiye numarasıyla yevmiye defteri ve  defter-i kebire de yazıldıktan sonra açılış kaydına ilişkin saymalık işlem fişine, açılış bilançosunun  bir nüshası eklenir. Bu işlemlerden sonra işletmenin dönem faaliyetlerine ilişkin işlemlerinin kaydına başlanır.

II- MUHASEBELEŞTİRME BELGELERİ

Madde 9- Döner sermayeli  işletmelerce mal, hizmet ve duran varlık satın almaları ile gider kaydıyla nakden veya hesaben yapacakları ödemelerde tahakkuk müzekkeresi ve verile emri (Örnek:1);  diğer bütün işlemlerde saymanlık işlem fişi (Örnek: 2) muhasebeleştirme belgesi olarak kullanılır.

Tahakkuk müzekkeresi ve verile emrine, ödemenin çeşidine göre Devlet Harcama Belgeleri Yönetmeliğinde belirtilen kanıtlayıcı belgeler eklenir.

Muhasebeleştirme belgelerinin birinci nüshası ile eki kanıtlayıcı belgeler Sayıştay’a gönderilir; ikinci nüshası ise yevmiye tarih ve numara  sırasına göre saymanlıkta saklanır.

Muhasebeleştirme belgelerinin birinci nüshasına, kanıtlayıcı belgelerin aslı veya yasal bir sebeple aslı temin edilemeyen belgelerin onaylı suretleri bağlanır. Onaylı suretlerin; onaylayan ilgili birim yetkilisinin adı, soyadı, unvanı, imzası ve resmi mühür ile onay tarihini taşıması gerekir. Ancak, fatura ve ayniyat alındısı asıllarının muhasebeleştirme belgelerine bağlanması esastır.

Muhasebeleştirme belgelerinin düzenlenme yer ve şekilleri aşağıda açıklanmıştır.

A- Tahakkuk Müzekkeresi ve Verile Emri (Örnek: 1)  

Döner sermayeli  işletmelerin işletme bütçesine gider kaydı suretiyle  nakden veya hesaben yapacakları her türlü ödemeler ile  göndermeler için bu belge kullanılır.

Tahakkuk müzekkeresi ve verile emrinin düzenlenmesinde, tabloların ilgili sütunlarında yer alan bilgilerin aşağıdaki açıklamalara göre tam ve doğru yazılmasına dikkat edilir.

1- Saymanlık  kodu   sütununa; döner sermaye saymanlığının kod numarası yazılır.

2- Daire kodu ve birim kodu sütunlarına; varsa ilgili dairelere verilen kod numaraları yazılır.

3- Hesap dönemi sütununa;  işlemin yapıldığı hesap dönemini gösteren ve dört rakamdan oluşan takvim yılı yazılır.

4- Yevmiye tarihi sütununa; işleme ilişkin düzenlenen belgenin saymanlıkça yevmiye kayıtlarına alındığı gün , ay ve yılı gösteren tarih yazılır

5- Yevmiye numarası sütununa; hesap döneminin başında (1)' den başlayıp, hesap döneminin sonuna kadar sıra atlamaksızın devam eden  numara yazılır.

6- Belge düzenleme nedeni sütununa; belgenin hangi amaçla düzenlendiği yazılır.

7- İlgilinin adı- soyadı sütununa; ödeme, gönderme ve iadenin yapıldığı kişi veya kurumun adı, soyadı ya da unvanı yazılır. Adı, soyadı veya unvanın yazılmasına gerek olmayan işlemlerde bu sütun boş bırakılır.

8- Hesabın kodu sütununa; bu Yönetmeliğin hesap planında yer alan hesapların kod numaraları ve bölümlemeleri yazılır.

9- Tutarı sütununa; gerçekleşen  işleme ilişkin tutar, rakamsal olarak “borç” ve “alacak” sütunlarına ayrı ayrı yazılır.

10-  Gider - gelir - kesinti veya ayrıntının çeşidi sütununa; gider- gelir- kesinti veya ayrıntının kodu ve kısa açıklaması yazılır.

11- Tahakkuk eden sütununa; tahakkuk eden giderler yazılır.

12- Kesinti toplamı sütununa; giderlerden yapılan kesintilerin toplamı yazılır.

13- Ödenmesi gereken sütununa; ilgiliye ödenmesi gereken tutar yazılır.

14- Kasa, çek ve gönderme emri numarası sütunlarına; sırasıyla, ödeme kasadan yapılıyor ise günlük kasa defteri “alacak” sayfasındaki sıra numarası, ödeme veya gönderme bankadan yapılıyor ise çek veya gönderme emri numarası yazılır.

15- “Tetkik eden” tablosunun “memur”, “şef” ve “müdür yardımcısı” sütunlarına; işleme ilişkin belgeyi inceleyen görevlilerin ad  ve soyadları yazılır ve imzalanır.

16- Adres- açıklama ve ekler sütununa; kendisine ödeme yapılan kişi veya kurumun adresi ile yapılan ödemeye ilişkin zorunlu görülen hususlar ve bağlı belgeler yazılır.

B- Saymanlık İşlem Fişi (Örnek: 2)

Döner sermayeli işletmelerin tahakkuk müzekkeresi ve verile emri ile yapacakları kayıtlar dışındaki diğer tüm muhasebe kayıt ve işlemlerinde bu belge kullanılır.

Saymanlık işlem fişinin 1 ve 2’nci tablolarında yer alan sütunlara; tahakkuk müzekkeresi ve verile emrinin  ilgili sütunlarındaki açıklamalara  ilişkin bilgiler yazılır.

Fişin diğer tablolarında yer alan bilgiler ise aşağıdaki açıklamalara göre doldurulur.

1-Tahsilat ve ödemeler tablosunun kasa, vezne alındısı, menkul kıymetler alındısı, çek ve gönderme emri numaraları  sütunlarına; kasaca yapılan tahsilatta günlük kasa defterinin “borç” sayfasındaki sıra numarası, kasadan yapılan ödemelerde ise defterin “alacak” sayfasındaki sıra numarası ile tahsilat veya teslimat karşılığında düzenlenen vezne alındısı ya da menkul kıymetler alındısı numaraları, bankadan yapılan ödeme veya göndermelerde ise çek veya gönderme emri numaraları sırasıyla  yazılır.

2-Borçların iadesi tablosunda yer alan sütunlara; iade edilen borcun hesaba alındığı yevmiye tarih ve numarası ile borç kimin adına kayıtlı ise ilgili kişi veya kurumun adı, soyadı veya unvanı yazılır.

3- Avans ve krediler tablosunda; iade edilen avansın veriliş tarihi, yevmiye numarası ve kimin adına kayıtlı olduğu bilgileri sırası  ile ilgili sütunlara yazılır.

İKİNCİ BÖLÜM

KULLANILACAK DEFTERLER VE KAYIT DÜZENİ

I-      KULLANILACAK DEFTERLER

Madde 10 - İşletmelerde,  aşağıdaki defterler zorunlu olarak tutulur.

1- Yevmiye Defteri ( Örnek:3)

2- Defter-i Kebir (Örnek: 4)

3- Envanter ve Bilanço Defteri (Örnek: 5)

4- Günlük Kasa Defteri (Örnek: 6)

Defterlerin kullanılma yer ve şekilleri aşağıda açıklanmıştır.

A- Yevmiye Defteri (Örnek: 3)

Yevmiye defteri; kayda geçirilmesi gereken işlemlerin yevmiye tarih ve numara sırasıyla ve maddeler halinde düzenli olarak yazıldığı müteselsil sıra numaralı defterdir.

Kayda geçirilmesi gereken işlemler gerçekleştikçe, hesap döneminin başında (1)’ den başlamak üzere verilen yevmiye numara sırası ile bu deftere kaydedilir, buradan da usulüne göre defter-i kebir hesaplarına sistemli bir şekilde dağıtılır.

B- Defter-i Kebir (Örnek: 4)

Defter-i kebir, yevmiye defterinde  kayda geçirilmiş olan işlemleri buradan alarak usulüne göre hesaplara dağıtan ve tasnifli olarak bu hesaplarda toplayan defterdir. İşlemler, yevmiye tarih ve numara sırasına  göre yevmiye defterine kaydedildikten sonra, aynı yevmiye tarih ve numara sırası  ile defter-i kebirde her hesap için açılmış ilgili sayfalara tasnifli olarak kaydedilir.

C- Envanter ve Bilanço Defteri  (Örnek: 5)

Envanter ve bilanço defteri, işletmenin kuruluş tarihindeki ve daha sonra da her hesap döneminin sonundaki (31 Aralık) mevcut varlıkları ile kaynaklarının kaydedildiği ciltli ve müteselsil  sıra numaralı defterdir.

Kuruluş tarihinde çıkarılan açılış envanterleri ve açılış bilançosu, bu deftere ilk kayıt olarak yazılır.

Dönem sonu envanteri çıkarılırken, işletmenin bilanço günündeki mevcut varlıkları, alacakları ve borçlarının sayımı, ölçülmesi, tartılması ve değerlemesi yapılmak suretiyle varlıklar ve kaynaklar kesin bir şekilde tespit edilir.

İşletmeler, kuruluş ve daha sonra da her hesap döneminin sonunda (31 Aralık) genel geçici mizan düzenledikten sonra envanter çıkarırlar. Bunun dışında devir, birleşme ve kapanma gibi durumlarda da envanter çıkarılması gerekir. Envanter sonuçları, ayrıntılı olarak envanter ve bilanço defterine işlenir. Cari yıl bilançosu, çıkarılan envanter ve önceki yıl bilançosu  sırasıyla bu deftere kaydedilir.

İşletmeler, isteğe bağlı olarak değişik tarihlerde  de envanter çıkarabilir.

D- Günlük Kasa Defteri: ( Örnek: 6 )

Günlük kasa defteri, işletmenin kasa ile ilgili işlemlerinin günü gününe yazıldığı defterdir.

Kasa işlemlerine ilişkin ayrıntılı kayıtların yer aldığı defter, karşılıklı iki sayfadan oluşur. Defterin borç sayfasına, bir önceki günden devreden kasa mevcudu ile o gün içinde nakden yapılan tahsilat; alacak sayfasına ise o gün içinde kasadan yapılan ödemeler tarih ve sıra numarası ile yazılır.

Günün sonunda, defterin “borç” ve “alacak” sayfalarındaki “tahsil edilen paraların” ve “ödenen paraların” “tutarı” sütunlarının  toplamları alınarak “günlük toplamı” sütunlarına yazılır. Defterin borç sayfası “tahsil edilen paraların günlük toplamı” sütununa, günlük toplam olarak yazılacak tutar, önceki günden devreden tutarın altına yazılarak günlük genel toplam alınır ve bu tutardan, defterin alacak sayfası “ödenen paraların günlük toplamı” düşüldükten sonra kasa mevcudu bulunur.

Hesap döneminin sonunda, defterin borç sayfası genel toplamından alacak sayfası genel toplamı düşülerek aradaki fark, önceki hesap döneminden devreden tutar olarak ertesi hesap dönemi için tutulacak defterin borç sayfasının “tahsil edilen paraların günlük toplamı” sütununa yazılır.

Defterin “açıklama” sütununa, sayman tarafından yapılan kasa kontrolleri ve müşterek muhafaza işlemleri ile ilgili açıklamalar yazılır.

II- DEFTERLERİN ONAYI

Madde 11- Döner sermayeli  işletmelerde bu Yönetmelik hükümlerine göre tutulması gereken tüm defterler, yetkili makamlarca onaylandıktan sonra kullanılır.

Hesap döneminin başında,  işletme müdürleri veya ita amirleri tarafından ciltli defterlerin sayfa sıra numaralarının birbirini takip edip etmediğine bakılmak ve bu sayfalar teker teker mühürlenmek suretiyle onaylanır. Ancak, kurumlar vergisi mükellefi olan döner sermayeli işletmelerde tutulan yevmiye, envanter ve bilanço ve  günlük kasa defterleri, işletmenin bulunduğu yerdeki noter veya noterlik görevini yürütmekle mükellef olanlar tarafından onaylanır.

Bakanlıkça belirlenecek işlem hacmini aşan kurumlar vergisi mükellefi olmayan döner sermayeli işletmelerin yukarıda belirtilen defterlerinin onayını, noterlere veya noterlik görevini yürütmekle mükellef olanlara yaptırmaya Bakanlık yetkilidir.

Çift nüshalı veya bilgisayar aracılığı ile tutulan defterlerin, bir hesap döneminde kullanılması tahmin edilen yaprak sayısı  da yukarıdaki esaslara göre onaylanır.

Hesap dönemi içerisinde onaylı yaprakların bitmesi halinde, ilave yeni yapraklar onaylandıktan sonra kullanılır. İlave yeni yapraklara, hesap döneminin başında verilen onaylı yaprakların son sayfa numarasını takip eden sayfa numarası verilmek suretiyle devam ettirilir. Onay makamı, ilave yaprakların sayısını ilk onay şerhinin altına yazarak bu kaydı usulüne göre onaylar.

III- DEFTERLERİN KULLANILMA VE SAKLANMA SÜRELERİ

Madde 12- Bu yönetmelik hükümlerine  göre tutulması gereken defterler, hesap dönemi itibariyle yıllık olarak kullanılır. Ancak, ertesi hesap döneminde de kullanılması mümkün olan defterler, gerekli devir ve açılış işlemleri yapılmak ve bu yönetmeliğin 11 inci maddesinde belirtilen esaslar çerçevesinde yetkili makamlarca onaylanmak suretiyle kullanılabilir.

Defterler, vergi kanunlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla, kullanıldıkları yıl dahil 5 yılın sonunda arşiv defterine (Örnek:35) kaydedilerek arşive kaldırılır. Arşive kaldırılan defterler hakkında ilgili yönetmelik hükümleri uygulanır.

Tutulması gereken defterler ciltli ve sayfaları birbirini takip edecek şekilde kullanılır.

IV- DEFTERLERDE KAYIT DÜZENİ

      Madde 13- Döner sermayeli  işletmelerce kayda geçirilmesi gereken işlemler, düzenli ve okunaklı bir şekilde defterlere yazılır.

Gerçekleşen işlemlerin kullanılan defterlere kaydı sırasında  aşağıdaki hükümler göz önünde bulundurulur.

1- Defter kayıtları; kazımak, çizmek ve silmek yoluyla okunamaz hale getirilemez .

2- Defterlerdeki kayıtlar arasındaki satırlar çizilmeden boş bırakılamaz ve atlanamaz.

3- Defter sayfaları koparılamaz, onaylı ve çift nüshalı yaprakların sırası bozulamaz ve bunlar yırtılamaz.

V- DEFTERLERDE KAYIT SÜRESİ

Madde 14 -Döner sermayeli işletmelerce yürütülen faaliyetlerin özelliğine uygun olarak gerçekleştirilen işlemlerin, muhasebe sistemindeki düzeni bozmayacak bir süre içinde defterlere kaydedilmesi esastır. Ancak gerçekleşen işlemlerin defterlere kaydı, izinsiz ve geçerli bir nedene dayanmaksızın üç günden fazla geciktirilemez.

İşlemler, günlük kasa defteri ile yevmiye defterine günlük olarak kaydedilir. İşlemlerin bu defterlere kaydı hiç bir sebeple geciktirilemez.

HESAP PLANI AÇIKLAMALARI

KISIM-V

I-      DÖNEN VARLIKLAR

1- DÖNEN VARLIKLAR İŞLEMLERİ

Madde 15- Bu ana hesap grubu; nakit olarak kasa ve bankada tutulan varlıklar ile normal koşullarda en fazla bir yıl veya işletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülen varlık unsurlarını kapsar. Dönen varlıklar aşağıdaki hesap gruplarından oluşur.

      10- HAZIR DEĞERLER

      11- MENKUL KIYMETLER

      12- TİCARİ ALACAKLAR

      13- DİĞER  ALACAKLAR

      15- STOKLAR

      17- YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ

      18- GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI

      19- DİĞER DÖNEN VARLIKLAR

BİRİNCİ BÖLÜM

10- HAZIR DEĞERLER İŞLEMLERİ, ALINDI VE HESAP KAYITLARI

I-      HAZIR DEĞERLER İŞLEMLERİ

Madde 16- Bu grup, nakit olarak kasada veya bankada bulunan varlıklar ile istenildiği zaman değer kaybına uğramadan paraya çevirme imkanı bulunan varlıkları (menkul kıymetler hariç) kapsar. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

                      100- KASA HESABI

                      101- ALINAN ÇEKLER HESABI

                      102- BANKALAR HESABI

                      103-VERİLEN ÇEKLER VE GÖNDERME EMİRLERİ HESABI (-)

                      108- DİĞER HAZIR DEĞERLER HESABI

II-VEZNECE YAPILAN TAHSİLAT  VE VEZNELERE YAPILAN TESLİMAT KARŞILIĞINDA DÜZENLENEN ALINDI VE BELGELER

Madde 17- Saymanlık veznelerince tahsil edilen paralar ile teslim alınan değerler ve bu tahsilat veya teslimatın kaydına esas olacak alındı ve belgelerin düzenlenme yer ve şekilleri aşağıda açıklanmıştır.

Döner sermaye saymanlıklarınca yapılan tahsilat ile bu saymanlıklarca teslim alınan değerler karşılığında aşağıda belirtilen alındılar düzenlenir.

Birden fazla vezne açılması ya da çekle tahsilat yapılması halinde, her vezne için ayrı, çekle tahsilat için ayrı alındı ciltleri kullanılır.

a) Vezne Alındısı (Örnek: 7)

Döner sermaye saymanlık veznelerince nakden yapılan her türlü tahsilat karşılığında bir vezne alındısı düzenlenir. Vezne alındıları birisi dipkoçan  olmak üzere iki nüshalıdır. Veznedar veya kasa işlemleri çok olan döner sermaye saymanlıklarında saymanın görevlendireceği memur tarafından düzenlenen alındıların aslı, para veya çeki saymanlık veznesine teslim edene verilir.

Sayman mutemetlerinin, sayman mutemedi alındıları ile tahsil ettikleri paraların saymanlık veznesine teslim edilmesinde de bir vezne alındısı düzenlenir. Alındılarda tahsilatın türü ayrıntılı olarak gösterilir.

Perakende satışları olan döner sermayeli işletmelerin, bu satışlarından dolayı ödeme kaydedici cihazları (yazar kasa) kullanmaları halinde; satışlardan elde edilen günlük toplam tahsilat için bir vezne alındısı düzenlenir. Ödeme kaydedici cihazlardan alınan günlük döküm raporu (Z raporu) vezne alındılarına bağlanarak açılacak bir dosya içerisinde muhafaza edilir. 

b) Sayman Mutemedi Alındısı (Örnek: 8)

İl ve ilçelerdeki daire memurları arasından ilgili saymanın görüşü alınarak ita amirlerince seçilip, defterdarlarca Bakanlık adına mutemetlikleri onaylananlar ve 1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu gereğince sayman mutemedi sayılan kefalete tabi memurlara, paranın yatırılacağı döner sermaye saymanlığınca kullanıldıkça yenisi verilmek üzere yeteri kadar sayman mutemedi alındısı cildi verilir.

Saymanlık veznesi dışında, sayman mutemetlerince nakden yapılan tahsilat karşılığında bu alındı düzenlenir. Çekle yapılan tahsilat  için ayrı bir  sayman mutemedi alındısı cildi kullanılır.

Sayman mutemedi alındısı, biri dipkoçan olmak üzere üç nüshalıdır. Alındının aslı parayı veya çeki teslim edene verilir, ikinci nüshası sayman mutemedi tarafından seri ve sıra numaralarına göre dosyada saklanır; dipkoçan olan üçüncü nüsha ise tahsil edilen para ve çeklerle birlikte saymanlığa getirilir. Tamamı kullanılmış olan sayman mutemedi alındı ciltleri  dipkoçanları saymanlığa teslim edilir.

c)     Banka Kredi Kartı Alındısı (Örnek: 9) 

Döner sermayeli işletmeler saymanlık veznelerince banka kredi kartıyla yapılan tahsilat karşılığında bu alındı düzenlenir. Banka kredi kartı alındıları biri dipkoçan olmak üzere üç nüshalıdır. Alındının aslı banka kredi kartı hamiline verilir, ikinci nüshası muhasebeleştirme belgesine eklenir, dipkoçan ise saymanlıkta saklanır.

Banka kredi kartı hamili ile hizmetten yararlanan kişinin farklı kişiler olması durumunda alındıya, kart hamili ile birlikte hizmetten yararlanan kişinin de adı ve soyadı yazılır. Alındının “ne için alındığı” sütununa “hizmet bedeli veya avans” ibaresi yazılır.

d) Mahsup Alındısı (Örnek: 10)

Döner sermayeli saymanlıklarca, ilgililerin vergi, fon, icra, teminat ve diğer borçlarına karşılık alacaklarından hesaben yapılan tahsilat için bu alındı düzenlenir.

Alındı, biri dipkoçan olmak üzere üç nüshalıdır. Alındının aslı ilgiliye verilir; ikinci  nüshası muhasebeleştirme belgesine eklenir; dipkoçanı ise saymanlıkta saklanır.

e) Menkul Kıymetler Alındısı (Örnek: 11)

Döner sermayeli işletmelerin faiz geliri veya kar payı sağlamak yada fiyat değişmelerinden yararlanarak  karlar  elde etmek amacı ile edindikleri kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları ve diğer menkul kıymetler ile teminat ve depozito olarak alınan menkul kıymetler, banka teminat ve garanti mektupları ve şahsi kefalete ilişkin belgeler karşılığında bu alındı düzenlenir. Alındıya; bu değerlerin cinsi, adedi, varsa numarası, ayarı gibi bütün nitelikleri yazılır.

Menkul kıymetler alındısı, biri dipkoçan olmak üzere iki nüshalıdır. Alındının aslı; teminat ve depozito niteliğindeki değerlerin alınması durumunda bu değerleri teslim edene verilir, diğer durumlarda ise muhasebeleştirme belgesine eklenir. Alındı dipkoçanı saymanlıkta saklanır.

III- KASADAN YAPILACAK ÖDEMELER

Madde 18- Döner sermaye saymanlıklarının Bakanlıkça belirlenen limit dahilindeki ödemeleri ile alındığı gün iade edilen teminat ve depozito niteliğindeki ödemeleri kasadan, bunların dışında kalan ödemeleri ise bankadan yapılır. Veznesi olmayan döner sermaye saymanlıklarının tüm tahsilat ve ödemeleri bankalar aracılığıyla yapılır.

IV- KASA TAHSİLATININ BANKAYA YATIRILMASI

Madde 19- Döner sermaye saymanlıklarınca bir gün içerisinde tahsil edilen paralardan, ertesi gün kasadan yapılacak ödemeleri karşılamak üzere Bakanlıkça tespit edilerek duyurulan miktarlar alıkonularak fazlası, düzenlenecek teslimat müzekkeresi (Örnek: 12) ile bankaya yatırılır.

Teslimat müzekkeresi biri dipkoçan olmak üzere dört nüshalıdır. İlk üç nüshası, kasa fazlası para ile birlikte saymanlığın hesabının bulunduğu bankaya gönderilir. Teslimat müzekkeresinin birinci nüshası Bankaca alıkonulduktan sonra, iki ve üçüncü nüshalar onaylanarak alındıyı teşkil eden üçüncü nüsha veznedarla, ikinci nüsha ise akşamları hesap ekstreleri ile birlikte saymanlığa gönderilir. Bankaya yatırılan kasa fazlası paraların belgesi olan ikinci nüsha, muhasebe kayıtlarına esas olmak üzere düzenlenecek saymanlık işlem fişine eklenir. Alındıyı teşkil eden üçüncü nüsha ise veznedarca tarih ve sıra numarasına göre bir dosyada saklanır.

V- VEZNEDARIN KASA İHTİYACI İÇİN BANKADAN ALACAĞI PARALAR

Madde 20- Kasa mevcudunun yapılacak ödemeleri karşılayamayacağının anlaşılması durumunda, o günkü ödemeye yetecek kadar para, veznedar adına düzenlenecek çekle bankadan alınarak kasaya konulur.

Saymanlar da dahil olmak üzere, veznedarlardan başka hiçbir kimse kasa ihtiyacı için bankadan para alamayacağı gibi, saymanlar kefalete tabi olmadıklarından fiilen tahsilat ve ödeme yapamazlar ve veznedarlara vekalet edemezler.

VI- KASANIN KAPANMASI, SAYIMI VE MEVCUDUN MÜŞTEREK MUHAFAZA ALTINA ALINMASI

Madde 21- Kasa, günlük resmi çalışma süresinin bitiminden, aşağıda belirtilen işlemlerin yapılmasına yetecek kadar süre önce kapatılır.

Günlük kasa defteri günü gününe işlenerek o günkü kasa mevcudunun tamam olup olmadığı veznedar tarafından sayılır ve sayman tarafından kontrol edilir. Defterin borç sayfasının açıklama bölümüne “borç” ve “alacak” genel toplamları ile kasa mevcudunu gösteren aradaki fark yazılarak sayman ve veznedar tarafından imzalanır. Ayrıca, o gün kullanılan vezne alındıları günlük kasa defteri ile karşılaştırılarak son kullanılan alındının arkası sayman tarafından imzalanır.

Çeşitli nedenlerle aynı gün  paranın bankaya yatırılmasının mümkün olmaması veya banka gişelerinin kapanmasından sonra yapılan tahsilat dolayısıyla kasada biriken paranın Bakanlıkça tespit edilip duyurulan miktarı aşması halinde, ertesi gün kasa fazlası bankaya yatırılmak üzere sayman ve veznedar tarafından müşterek muhafaza altına alınır.

Müşterek muhafaza işlemi aşağıda açıklandığı şekilde yapılır ve durum  günlük kasa defterinin “açıklama” bölümüne yazılarak sayman ve veznedar tarafından imzalanır.

Kasa bir adet ve tek gözlü, tek kilitli ise; veznedar tarafından kilitlenerek iple bağlanır ve bağlantı yerine konulan mumun üzeri saymanlık mührü ile mühürlenir.

Kasa bir adet ve  kilidi iki ise; kilitlenerek anahtarlardan birisi sayman, diğeri veznedarca  alınır.

Kasa bir adet ve iç gözü varsa; müşterek muhafaza altına alınacak para iç göze konularak iç gözün anahtarı sayman, kasanın anahtarı veznedarca alınır.

Kasa sayısı birden fazla ise; müşterek muhafaza altına alınacak para kasalardan birine konularak, kasanın özelliğine göre yukarıdaki açıklamalara göre işlem yapılır.

Müşterek muhafaza altına alınan kasa, ertesi gün sayman ve veznedar tarafından birlikte kontrol edilerek açılır.

VII- VEZNE VE AMBARLARIN KONTROLÜ

Madde 22- Kasa, sayman tarafından 21' inci maddede sözü edilen günlük kontrollerden başka, Kefalet Kanunu gereğince ayda iki defadan az olmamak üzere en az 15 günde bir belirsiz günlerde mevcut sayılmak; alındı, çek, teslimat müzekkeresi dipkoçanları ve diğer ödeme belgeleri ile günlük  kasa defteri kayıtları  karşılaştırılmak ve toplamlarına bakılmak suretiyle ayıca kontrol edilir.

Günlük kasa defterinin “açıklama” bölümüne “mevcut sayılmış, toplamlarına bakılmıştır”, en son kullanılan alındı dipkoçanının arkasına da “.../ .../... tarihinden ..../..../... tarihine kadar kesilen alındıların defter kayıtlarıyla karşılaştırılması yapılmıştır." açıklamaları yazılarak sayman tarafından imzalanır.

Kefalet Kanunu uyarınca saymanlar, maiyetlerinde ayniyatı alıp vermekte ve elinde tutmakta olan memur ve müstahdemlerin koruyacakları ayniyatı da işin icaplarına göre en az yılda bir defa kontrol ederler.

Ambar kontrolünde de bu  değerlerin kontrol sonuçları ilgili defterlerin açıklama bölümlerinde yukarıda açıklanan şekilde belirtilerek sayman ve ayniyattan sorumlu memur veya müstahdem tarafından imzalanır.

Birden fazla veznedar ve ambar memurunun görev yaptığı işletmelerde, her veznedarın ve ambar memurunun sorumluluğunu belli edecek, veznedar ve ambar memurlarının müşterek sorumluluğuna yer vermeyecek şekilde görev dağılımı sayman tarafından yapılır.

VIII- 100- KASA HESABI

Madde 23- İşletmenin elinde bulunan ulusal ve yabancı paraların Türk Lirası karşılıkları bu hesapta izlenir.

 Kayıt dışı özel nitelikteki paralar kasada bulundurulmaz.

A- Borç

1- Kasaya yatırılan tutarlar  bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Yabancı para birimi ile yapılan tahsilatlar Merkez Bankasının o günkü döviz alış kuru üzerinden bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

3- Sayım sonucunda ortaya çıkan kasa fazlası bu hesaba borç, fazlalığın  nedeninin araştırılıp sonuçlandırılmasına kadar 397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına  alacak kaydedilir.             

4- Envanter dönemlerinde yabancı paraların değerlemesi sonucunda oluşan değer artışları bu hesaba borç, 646- Kambiyo Karları Hesabına alacak kaydedilir.

5- Kasa ihtiyacı için bankadan tahsil edilen çek tutarı kasa varlığına girdiğinde bu hesaba borç, 108- Diğer Hazır Değerler Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Kasadan yapılan ödemeler bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Sayım sonucunda ortaya çıkan kasa noksanı bu hesaba alacak, noksanlığın nedeninin araştırılması ve sorumluların tespiti  için geçici olarak 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç kaydedilir.

3- Envanter dönemlerinde yabancı paraların değerlemesi sonucunda ortaya çıkan değer azalışları bu hesaba alacak, 656- Kambiyo Zararları Hesabına borç kaydedilir.

4- Kasa mevcudundan bankaya yatırılan tutarlar bu hesaba alacak, 102- Bankalar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IX- ÇEKLE TAHSİLAT İŞLEMLERİ

Madde 24- Saymanlıkların ve sayman mutemetlerinin yapacakları her türlü tahsilat karşılığında, saymanlığa hitaben düzenlenmiş banka çekleri kabul edilir. Alınan çek, sol alt köşesinden sağ üst köşesine çizilen iki kalın paralel çizgi arasına döner sermaye saymanlığının hesabının bulunduğu bankanın adı yazılarak çizgili çek haline  getirilir. Çekin (bloke edilenler hariç) saymanlığa verildiği ya da bundan en çok bir gün önceki tarihte düzenlenmiş olması gerekir.

Döner sermaye saymanlıklarınca ve sayman mutemetlerince alınan çeklerin karşılığının bloke edildiğinin muhatap banka tarafından onaylanmış olması gerekir. Muhatap banka başka yerde ise bloke işlemi, saymanlığın bulunduğu yerdeki şubesince yapılır. Devlet sermayesi ile kurulmuş veya sermayesinde Devletin iştiraki bulunan idare ve kurumlar ile katma ve özel bütçeli idarelerin verecekleri çeklerde bloke onayı aranmaz. Gerçek ve tüzel kişilerin nam ve hesabına bizzat ilgili banka tarafından düzenlenerek saymanlıklara verilmiş olan çekler de bloke çekler gibi kabul edilir.

Saymanlık veznelerince alınan çekler için vezne alındısı, sayman mutemetlerince alınan çekler için ise sayman mutemedi alındısı düzenlenir ve alındıların üzerine “çekle tahsil edilmiştir” kaşesi basılır. Saymanlıklarca ve sayman mutemetlerince alınan çekler tahsil için saymanlığın hesabının bulunduğu bankaya verilir.

Karşılıksız çıkan çeklerle ilgili olarak gerekli hesap düzeltmeleri yapılmakla birlikte, sorumlular hakkında 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun hükümlerine göre işlem yapılması sağlanır.

X- 101- ALINAN ÇEKLER HESABI

Madde 25- Gerçek  ve tüzel kişiler tarafından işletmeye verilmiş olup, henüz tahsil için bankaya verilmemiş olan çekler bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Alınan çekler yazılı değerleri ile bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak  kaydedilir.

2- Yabancı para birimi üzerinden alınan çekler Merkez Bankasının o günkü döviz alış kuru üzerinden Türk Lirası  olarak bu hesaba borç,  ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

3- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi üzerinden alınan çeklerin değerlemesi sonucunda oluşan değer artışları  bu hesaba borç, 646- Kambiyo  Karları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Tahsil edilen çekler bu hesaba alacak, 102- Bankalar Hesabına borç kaydedilir.

2- Envanterdönemlerinde yabancı para birimi üzerinden alınan çeklerin değerlemesi sonucunda oluşan değer azalışları bu hesaba alacak, 656- Kambiyo Zararları Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı, üçüncü kişilerden alınmış olup henüz tahsil edilmemiş çek tutarlarını gösterir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

XI- HESAP AÇILACAK BANKA

Madde 26- Bu yönetmelik kapsamındaki döner sermaye saymanlıkları, banka hesaplarını T.C. Merkez Bankası veya T.C. Ziraat Bankası şubelerinde açarlar.

XII- GÜNLÜK HESAP EKSTRESİ

Madde 27- Saymanlıkların hesabının  bulunduğu bankalar tarafından, bir gün içerisinde saymanlık adına tahsil edilen paraların miktarları ile karşılığında onaylanan veya düzenlenen alındıların tarih ve numaralarını; saymanlık adına ödenen veya gönderilen paraların miktarları ile bunlara ilişkin çek ve gönderme emirlerinin tarih ve numaralarını  gösteren iki nüsha onaylı hesap ekstresi düzenlenerek saymanlığa gönderilir.

Günlük tahsilat ve ödemelerin ayrıntılı olarak yer aldığı hesap ekstreleri, teslimat müzekkeresi ve gönderme emirlerinin ikinci nüshaları ile birlikte saymanlığa geldiğinde, veznedar tarafından kasa fazlası olarak bankaya yatırılan paralar ile saymanlıkça düzenlenen çek ve gönderme emirlerinden ödenen ve gönderilenlerin muhasebe kayıtlarına geçirilmesi için düzenlenecek saymanlık işlem fişine eklenir. Günlük hesap ekstrelerinin diğer nüshası ise dosyalanmış olarak saymanlıkta saklanır.

Günlük hesap ekstrelerinin bankaca her günün  akşamı onaylandıktan sonra teslimat müzekkeresi ve gönderme emirlerinin ikinci nüshalarıyla birlikte saymanlığa gönderilmesi ve saymanlığın da günü gününe bunu araması gerekir.

XIII-102- BANKALAR  HESABI

Madde 28- İşletmelerce bankaya yatırılan, ödettirilen veya göndertilen paralar bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Bankaya yatırılan tutarlar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Banka tarafından hesaplanıp saymanlığın hesabına kaydedildiği bildirilen faiz gelirlerinden tevkifat tutarları düşüldükten sonra kalan kısım bu hesaba, faiz gelirlerinden yapılan tevkifatlar 193- Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Hesabına borç, faiz gelirlerinin  brüt tutarı da 642- Faiz Gelirleri Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Bankaca saymanlığa gönderilen hesap ekstreleri ile ödendiği veya ilgili yerlere gönderildiği bildirilen çek ve gönderme emri tutarları  bu hesaba alacak, 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi  hesap dönemine devreder.

XIV- VERİLEN ÇEKLER İŞLEMLERİ

Madde 29- Döner sermaye saymanlıklarının hesaplarının bulunduğu bankalardan yaptıracakları ödemeler için bu bankaların kendi çekleri düzenlenir. Gerek T.C. Merkez Bankası çeki, gerekse T.C. Ziraat Bankası çeki yan yana iki parçalıdır. Çekin tamamı saymanlıkça doldurulduktan sonra dipkoçanı, çeki alana imza ettirilerek ikinci parçası ilgiliye verilir.

Çeklerin rakam ve yazı ile okunaklı bir şekilde ve mürekkepli  kalemle yazılması gerekir. Hatalı düzenlenen çekler iptal edilerek yenisi düzenlenir. İptal edilen çekler, dipkoçanına iliştirilerek saklanır.

Bir kimseye aynı gün birden fazla belge ile yapılacak olan ödemeler için bir çek düzenlenebilir. Düzenlenen çekin numarası muhasebeleştirme belgelerinin ilgili sütunlarına ayrı ayrı yazılır.

XV- GÖNDERME EMRİ (Örnek: 13)

Madde 30- Saymanlıklarca  tahakkuk ettirildiği halde, sözleşmeler gereği yada gerçek ve tüzel kişilerin yazılı başvuruları üzerine, saymanlığın banka hesabından ilgililerin banka hesaplarına gönderilecek olan paralar ile başka bir hesaba aktarılması gereken vergi, fon ve sosyal güvenlik kesintilerine ilişkin tutarlar ve milli banklar nezdinde akreditif veya kredi açtırılması durumunda, nezdinde kredi açılan bankalara aktarılacak paralar için gönderme emri düzenlenir.

Gönderme emrinde, açtırılacak kredinin veya gönderilecek paranın ne şekilde ve hangi belgeler karşılığında ödeneceği belirtilir.

Gönderme emri üç nüshalı olup, dipkoçanı sabittir. Zımbalı olan ilk iki nüsha, saymanlığın hesabının bulunduğu bankaya gönderilir. Bankaca, gönderme emrinin “ banka” nüshası alıkonulup, “saymanlık” nüshası paranın gönderilmesi veya istenilen hesaba aktarılmasından sonra onaylanarak hesap ekstreleri ile birlikte saymanlığa iade edilir. İade edilen nüsha, ilgili muhasebeleştirme belgesinin birinci nüshasına eklenir.

XVI- 103- VERİLEN ÇEKLER VE GÖNDERME EMİRLERİ HESABI (-)

Madde 31- İşletmenin üçüncü kişilere bankadan  yapacağı ödemeler için düzenlediği çek ve  gönderme emri  tutarları ile bunlardan üçüncü kişilere ödendiği veya ilgili yerlere gönderildiği bildirilen  paralar  bu hesapta izlenir.

İşletmeler bankada bulundurdukları tutarın  üzerinde çek ve gönderme emri; ilgili mevzuat gereğince ise vadeli çek düzenleyemezler. İşletmeler, çek ve gönderme emri dışında düzenleyecekleri başka belgelerle bankadan ödeme ve gönderme yaptıramazlar.

A- Alacak

Düzenlenen çek ve gönderme emri tutarları  bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

Bankadan alınacak günlük hesap ekstresinden ilgilisine ödendiği veya gönderildiği anlaşılan çek ve gönderme emri tutarları bu hesaba borç, 102- Bankalar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı, işletme tarafından düzenlenen çek ve gönderme emirlerinden, bankaca henüz üçüncü kişilere ödenmeyen veya gönderilmeyen tutarları gösterir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

XVII-108- DİĞER HAZIR DEĞERLER HESABI

Madde 32- Nitelikleri itibariyle hazır değer sayılan pullar, vadesi gelmiş kuponlar, tahsil edilecek banka ve posta havaleleri, yoldaki paralar, posta çekleri gibi değerler bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Diğer hazır değerler bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Kasa ihtiyacı için veznedar adına düzenlenen  çek tutarları bu hesaba borç, 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına alacak kaydedilir.

3- İşletmeye gönderilen havale tutarları  bu hesaba borç, ilgili hesaba  alacak kaydedilir.

4- Menkul kıymetlerle birlikte satın alınan vadesi gelmiş kuponlar karşılığında tahsil edilecek faiz tutarları bu hesaba borç, 642- Faiz Gelirleri Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Diğer hazır değerler kullanıldıkça kayıtlı değerleri üzerinden bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Kasa ihtiyacı için bankadan tahsil edilen çek tutarları kasaya dahil edildiğinde bu hesaba alacak, 100- Kasa Hesabına borç kaydedilir.

3- Tahsil edilen menkul kıymetlerin vadesi gelmiş kuponlarıkayıtlı değerleri ile bu hesaba alacak, vergi ve fonlara ilişkin kesintiler 193- Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Hesabına, yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

İKİNCİ BÖLÜM

11- MENKUL KIYMET İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- MENKUL KIYMET İŞLEMLERİ

Madde 33- Döner sermayeli işletmelerin ellerinde bulunan ve yakın zamanda harcama yeri bulunmayan paraların değer düşüklüğünü önlemek, faiz geliri veya kar payı sağlamak veya fiyat değişmelerinden yararlanarak karlar elde etmek amacı ile geçici bir süre elde tutulmak üzere edindikleri hisse senetleri,  kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları ve diğer menkul kıymetler ile bunlara ait değer azalma karşılıkları bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

      110- HİSSE SENETLERİ HESABI

      112- KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET VE BONOLARI HESABI

      118- DİĞER MENKUL KIYMETLER HESABI

119- MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI HESABI   (-)

II- MENKUL KIYMET ÇEŞİTLERİ

Madde 34- Döner sermayeli işletmelerce geçici bir süre elde tutulmak üzere edinilen hisse senetleri ile kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları ve diğer menkul kıymetlerin çeşitleri aşağıda sayılmıştır.

      1- Hisse senetleri

2- Devlet tahvilleri

      3- Hazine bonoları

      4- Gelir ortaklığı senetleri

      5- Altınlar

      6- Gümüşler

      7- Her türlü değerli maden ve taşlardan yapılmış eşyalar (bilezik, yüzük, kolye, küpe, iğne ve benzeri takı eşyaları)

      8- Çeşitli maden ve taşlardan yapılmış, antik değeri olan ve menkul kıymet sayılan diğer eşyalar (tabak, bardak, kupa, şamdan, fincan, tablo ve benzeri eşyalar)

III- MENKUL KIYMETLERİN ALINMASI, SAKLANMASI VE                                                                       MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

Madde 35- Hisse senetleri ile kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları ve diğer menkul kıymetler edinildiğinde  menkul kıymetler alındısı düzenlenir ve muhasebeleştirme belgesine eklenir. Alındıda menkul kıymetin cinsi, adedi, numarası, varsa ayarı, kupon adedi ve tutarı gibi tüm nitelikleri ayrıntılı olarak gösterilir.

Menkul kıymetler, veznedarlarca torba veya zarflar içerisinde vezne odasının uygun bir bölümünde saklanır.

Menkul kıymetler edinildiğinde alış bedeli üzerinden ilgili menkul kıymet hesabına borç, elden çıkarıldığında ise kayıtlı değeri üzerinden alacak kaydedilir.

Ancak tahvillerle birlikte tahsil edilebilir duruma gelmiş kuponlarında alınması durumunda kuponlar, bu kuponlar karşılığında tahsil edilecek faiz tutarı üzerinden 108- Diğer Hazır Değerler Hesabına kaydedilir. Vadesi gelmiş kupon bedelleri satın alma tutarından indirildikten sonra kalan tutar, tahvillerin alış değerini oluşturur.

Satılan menkul kıymetlerin satış bedeli ile alış bedeli arasındaki fark olumlu ise “645-Menkul Kıymet Satış Karları Hesabına”, olumsuz ise “655-Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabına” kaydedilir.

Kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları satıldığında veya herhangi bir nedenle işletmenin mülkiyetinden çıktığında alış değeri üzerinden ilgili menkul kıymet hesabına alacak kaydedilir. Bunların alış değeri ile satış değeri arasındaki farkın, varsa işlemiş faiz gelirlerine karşılık gelen kısmı “642- Faiz Gelirleri Hesabına”, kalanı da “645-Menkul Kıymet Satış Karları Hesabına” kaydedilir. Satış bedeli farkı işlemiş faizi karşılamadığı durumlarda; işlemiş faiz “642-Faiz Gelirleri Hesabına”  alınmakla beraber alış değeri ile satış değeri arasındaki olumsuz  fark da “655-Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabına” kaydedilir.

Ana paranın geri ödemesi sırasında alınan menkul kıymetlerin faizi tahsil edildiğinde daha önce tahakkuk ettirilmiş gelir yoksa tamamı; tahakkuk yolu ile gelirlere alınmış kısım varsa aşan tutar “642-Faiz Gelirleri Hesabına” kaydedilir.

Dönem sonu faiz ödemeli olan menkul kıymetlerde faiz tutarı menkul kıymetin kuponu karşılığında tahsil edildiğinde faizin varsa tahakkuku aşan kısmı, yoksa tamamı “642-Faiz Gelirleri Hesabına” kaydedilir.

Alış işlemi nedeniyle ödenen giderler menkul kıymet alış bedeline eklenmez. Menkul kıymet satın alma giderleri “65-Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar” grubundaki ilgili gider hesabına kaydedilir.

Hisse senetleri ile kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları teminat olarak verildiğinde, bu değerlerin teminat olarak verildiğini gösteren bir alt hesaba aktarılır ve nazım hesaplarda izlenir.

IV-110- HİSSE SENETLERİ HESABI

Madde 36- İşletmenin iştirak amacı dışında, gelirinden veya fiyat farkından yararlanmak ve bu amacın  gerçekleşmesi veya nakde gereksinme duyulması halinde satmak üzere edindiği hisse senetleri bu hesapta izlenir.

A-Borç

1- Hisse senetleri alış bedeli ile bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Sayım sonucunda fazla çıkan hisse senetleri rayiç değerleri ile bu hesaba borç, fazlalığın nedeninin araştırılıp sonuçlandırılmasına kadar  397- Sayım ve  Tesellüm Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Hisse senetleri satıldığında veya herhangi bir nedenle işletmenin mülkiyetinden çıktığında kayıtlı değeri üzerinden bu hesaba alacak kaydedilmekle birlikte, alış bedeli ile satış bedeli arasındaki farkın olumlu veya olumsuz olması durumlarına göre;

a) Alış bedeli ile satış bedeli arasındaki fark olumlu ise; satış bedeli  tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç, menkul kıymet satış karı 645- Menkul Kıymet Satış Karları Hesabına alacak,

b) Alış bedeli  ile satış bedeli arasındaki fark olumsuz ise; satış bedeli tahsilatın şekline göre  ilgili hesaplara,  menkul kıymet satış zararı 655- Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabına borç,

kaydedilir.

2- Sayım sonucunda noksan çıkan hisse senetleri bu hesaba alacak, noksanlığın nedeninin araştırılması  ve sorumluların tespiti için geçici olarak 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

V- 112 - KAMU KESİMİ TAHVİL, SENET VE BONOLARI HESABI

Madde 37- Genel bütçeli daireler ile katma bütçeli idarelerin ve sosyal güvence sağlayan resmi kuruluşların çıkardığı tahvil, senet ve bonolar bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları alış bedeli ile bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Sayım sonucunda fazla çıkan kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları rayiç değerleri ile bu hesaba borç, fazlalığın nedeninin araştırılıp sonuçlandırılmasına kadar  397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satılan veya herhangi bir nedenle işletmenini mülkiyetinden çıkan kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları kayıtlı değeri ile bu hesaba alacak kaydedilmekle birlikte, alış bedeli ile satış bedeli arasındaki farkın olumlu veya olumsuz olması durumlarına göre;

a) Alış bedeli ile satış bedeli arasındaki fark olumlu ise; satış bedeli tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç, işlemiş faizler 642- Faiz Gelirleri Hesabına, menkul kıymet satış karı ise 645- Menkul Kıymet Satış Karları Hesabına alacak,

b) Alış bedeli ile satış bedeli arasındaki fark olumsuz ise; satış bedeli tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara, menkul kıymet satış zararı 655- Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabına borç, işlemiş faizleri ise 642- Faiz Gelirleri Hesabına alacak,

kaydedilir.

2- Sayım sonucunda noksan çıkan kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları bu hesaba alacak, noksanlığın nedeninin araştırılması  ve sorumluların tespiti için geçici olarak 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VI-118- DİĞER MENKUL KIYMETLER HESABI

Madde 38- Hisse senedi, kamu kesimi tahvil, senet ve bonoları dışında altın, gümüş, her türlü değerli maden ve taşlar ile menkul kıymet sayılan diğer değerler bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Diğer menkul kıymetler alış bedeli ile bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Sayım sonucunda fazla çıkan diğer menkul kıymetler rayiç değerleri ile bu hesaba borç, fazlalığın nedeninin araştırılıp sonuçlandırılmasına kadar  397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satılan veya herhangi bir nedenle işletmenin mülkiyetinden çıkan diğer menkul kıymetler kayıtlı değerleri ile bu hesaba alacak kaydedilmekle birlikte, alış bedeli ile satış bedeli arasındaki farkın olumlu veya olumsuz olması durumlarına göre;

a) Alış bedeli ile satış bedeli arasındaki fark olumlu ise satış bedeli tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç, işlemiş faizler 642- Faiz Gelirleri Hesabına, menkul kıymet satış karı ise 645- Menkul Kıymet Satış Karları Hesabına alacak,

b)  Alış bedeli ile satış bedeli arasındaki fark olumsuz ise satış bedeli tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara, menkul kıymet satış zararı 655- Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabına borç, işlemiş faizler de 642- Faiz Gelirleri Hesabına alacak,

kaydedilir.

2- Sayım sonucunda noksan çıkan diğer menkul kıymetler bu hesaba alacak, noksanlığın nedeninin araştırılması  ve sorumluların tespit için geçici olarak 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VII- 119- MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI HESABI(-)

 Madde 39- Menkul kıymetlerin değerlerinde önemli ölçüde ya da sürekli olarak değer azalması olduğu tespit edildiğinde ortaya çıkacak zararların karşılanması amacı ile ayrılması gereken karşılıklar bu hesapta izlenir.

Karşılıklar menkul kıymet değer azalışını karşılayacak ölçüde ayrılır. Menkul kıymet değer düşüklüğü için ayrılan karşılıklar, dönem sonunda hesaplanarak vergi matrahına dahil edilmek üzere nazım hesaplar grubunda  yer alan “92- Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler” hesaplarında  izlenir.

A- Alacak

Değer azalışları için ayrılan karşılık  tutarları bu hesaba alacak, 654-Karşılık Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

Karşılık ayrılmış olan menkul kıymet satıldığında değer düşüklüğünün;

1- Ayrılan karşılığa eşit olması durumunda, ayrılan karşılık bu hesaba, satış bedeli tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç; kayıtlı değeri ile ilgili menkul kıymet hesabına alacak kaydedilir.

2- Ayrılan karşılıktan fazla olması durumunda, ayrılan karşılık bu hesaba, satış bedeli tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara, bu işlemden doğan zarar ise 655- Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabına borç;  kayıtlı değeri ile ilgili menkul kıymet hesabına  alacak kaydedilir.

3- Ayrılan karşılıktan az olması ya da gerçekleşmemesi durumunda, ayrılan karşılık bu hesaba, satış bedeli tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç; kayıtlı değeri ile ilgili menkul kıymet hesabına, gerçekleşmeyen değer düşüklüğüne ait karşılık ise 644- Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabına alacak kaydedilir.       

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

12- TİCARİ ALACAKLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- TİCARİ ALACAKLAR İŞLEMLERİ

Madde 40- Döner sermayeli işletmelerin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan ve bir yıl içinde tahsili öngörülen senetli ve senetsiz alacakları ile bunlardan şüpheli hale gelenler ve bunlar için ayrılan karşılıklar bu grup hesaplarda izlenir.

 Bu gruba kayıtlı ticari alacaklar, işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarının gerçekleşmesi veya üçüncü kişilere karşı bir işin yapılmasının üstlenilmesi karşılığında verilen depozito ve teminat niteliğindeki değerleri kapsar.

Mal ve hizmet satışlarının karşılığında alınan senetler bir dosyada saklanır. Bu gruptaki senetlerin süresi en fazla bir yıldır. Süresi bir yıldan fazla uzun vadeli senetler ve senetsiz alacaklar “Duran Varlıklar” içerisinde ilgili hesaplarda takip edilir.

Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

120- ALICILAR HESABI

121- ALACAK SENETLERİ HESABI

122- ALACAK SENETLERİ REESKONTU HESABI (-)

123- BANKA KREDİ KARTLARINDAN ALACAKLAR HESABI

126- VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABI

127- DİĞER TİCARİ ALACAKLAR HESABI

128- ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR HESABI

129- ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI HESABI (- )

II-120- ALICILAR HESABI

Madde 41- İşletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan senede bağlanmamış alacakları bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Mal ve hizmet satışlarından doğan senetsiz alacaklar  bu hesaba borç, satış bedeli “60-Brüt Satışlar” grubunun ilgili hesabına,bu değer üzerinden  hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilir.        

2- Mal ve hizmet satışında alıcı adına yapılan giderler bu hesaba borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.

3- Anlaşmalar uyarınca  alıcılara yürütülen faizler bu hesaba borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

4- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi üzerinden  bir alacağın değerlemesi sonucunda oluşan  değer artışları  bu hesaba borç, 646- Kambiyo Karları Hesabına  alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Alıcılar  tarafından nakden veya hesaben yapılan ödemeler bu hesaba alacak, tahsilatın şekline göre  ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Satılan mallardan yapılan iadelerden dolayı ortaya çıkan senetsiz  alacaklar bu hesaba alacak, geri alınan malın bedeli 610-Satıştan İadeler Hesabına, hesaplanan katma değer vergisi de 391- Hesaplanan KDV Hesabına borç kaydedilir.            

Sürekli envanter yönteminde geri alınan mallar aynı zamanda maliyet değerleri ile ilgili stok hesaplarına borç, “62- Satışların Maliyeti” grubunun ilgili hesabına alacak kaydedilir.

3- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi üzerinden  bir alacağın değerlemesi sonucunda oluşan değer azalışları bu hesaba alacak, 656- Kambiyo Zararları Hesabına borç kaydedilir.

4- Tahsili şüpheli hale gelen ticari alacaklar bu hesaba alacak, 128- Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına borç kaydedilir.

5- Alacaklardan tahsil edilebilme niteliğini kaybetmiş olanlar bir taraftan bu hesaba alacak, 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç; diğer taraftan varsa sorumlulukları saptananlar adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649-Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-121- ALACAK SENETLERİ HESABI

Madde 42- Bu hesap işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından doğan senede bağlanmış alacakları kapsar

A- Borç

1- Mal ve hizmet satışlarından doğan senetli alacaklar  bu hesaba borç, satış bedeli “60-Brüt Satışlar” grubunun ilgili hesabına, hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilir.

2- Envanter dönemlerinde  yabancı para birimi üzerinden düzenlenen senetlerin değerlemesi sonucunda  oluşan değer artışları bu hesaba borç, 646- Kambiyo Karları Hesabına  alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Senetli alacaklardan yapılan tahsilat tutarları bu hesaba alacak, tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir. 

2- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi üzerinden düzenlenen senetlerin  değerlemesi sonucunda oluşan değer azalışları bu hesaba alacak, 656- Kambiyo Zararları Hesabına borç kaydedilir.

3- Tahsili şüpheli hale gelen alacak senetleri bu hesaba alacak, 128- Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına borç kaydedilir.

4- Senetli alacaklardan tahsil edilebilme niteliğini kaybetmiş olanlar bir taraftan bu hesaba alacak, 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç; diğer taraftan varsa sorumlulukları saptananlar adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649-Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IV-122- ALACAK SENETLERİ REESKONTU HESABI (-)

Madde 43- Bilanço gününde senetli alacakların tasarruf değeri ile değerlenmesini sağlamak üzere alacak senetleri için ayrılan reeskont tutarı bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Dönem sonunda hesaplanan alacak senetleri reeskont faiz giderleri  tutarı bu hesaba alacak,  657 - Reeskont Faiz Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

Hesap dönemi başında hesabın alacak kalanı bu hesaba borç, 647-Reeskont Faiz Gelirleri Hesabına alacak kaydedilir.   

V- BANKA KREDİ KARTLARI İŞLEMLERİ

Madde 44- Mal ve hizmet satış bedellerinin veya avansların tahsilinde kredi kartı kullanacak olan  işletmelerin; kredi kartı  kullanımıyla ilgili olarak bankayla yapacakları sözleşmede, bankaya komisyon ödenmeyeceği ve P.O.S cihazları ile yapılan tahsilatın banka hesabına aktarılmasında Bakanlıkça belirlenen ve sözleşmede yer alan valörün uygulanacağı hususları belirtilir.

İşletmelerce mal ve hizmet satış bedelleri ile avansların banka kredi kartı ile tahsili işleminden önce kartın gerekli bilgileri taşıdığı ve geçerlilik süresi içinde kullanılmakta olduğu tespit edildikten sonra, resimli bir kimlik belgesi ile (nüfus cüzdanı, sürücü belgesi)  kimlik kontrolü yapılarak kartı kullanan kişinin gerçek kart hamili olduğu saptanır. Banka kredi kartının kullanılması halinde satış belgesinin ilgili bölümü imzalatıldıktan sonra ikinci nüshası kart hamiline verilir.

Banka kredi kartlarıyla yapılan tahsilat karşılığında banka kredi kartı alındısı düzenlenir. Kart hamili ile hizmetten yararlananların  ayrı kişiler olması durumunda alındıya, kart hamili ile birlikte hizmetten yararlananların da  adı ve soyadı yazılır.

Avans olarak banka kredi kartıyla tahsilat yapılması ve bunun sonucunda avans artığı ortaya çıkması durumunda kesinlikle nakden iade işlemi yapılmaz. Artan avans tutarı  banka kredi kartıyla iptal edilir.

VI- 123- BANKA KREDİ KARTLARINDAN ALACAKLAR HESABI

Madde 45- Banka kredi kartlarıyla yapılan tahsilat ve bunlara ilişkin olarak yapılan mahsup ve iade işlemleri bu hesapta izlenir.

A-Borç

1- Hizmet veya mal satış bedeli olarak banka kredi kartıyla yapılan tahsilatlar bu hesaba borç, hesaplanan  katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına, kalan tutar ise  600- Yurtiçi Satışlar Hesabına alacak kaydedilir.

2- Avans olarak banka kredi kartıyla yapılan tahsilatlar bu hesaba borç, 340- Alınan Sipariş Avansları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Banka kredi kartıyla yapılan tahsilatlar nedeniyle saymanlığın banka hesabına aktarılan  tutarlar bu hesaba alacak, 102- Bankalar Hesabına borç kaydedilir.

2- Avans olarak banka kredi kartıyla yapılan tahsilatlardan iptal edilenlere ilişkin  tutarlar bu hesaba alacak, 340- Alınan Sipariş Avansları Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VII- 126- VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABI

Madde 46- İşletmece üçüncü kişilere karşı bir işin yapılmasının üstlenilmesi veya bir sözleşmenin ya da diğer işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak üzere verilen depozito ve teminat niteliğindeki değerler bu hesapta izlenir.

Bu hesaba sadece nakit olarak verilen depozito ve teminatlar kaydedilir.

A- Borç

1- Verilen depozito ve teminatlar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi olarak verilen depozito ve  teminatların  değerlemesi sonucunda oluşan değer artışları bu hesaba borç, 646- Kambiyo Karları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Verilen depozito ve teminatlardan geri alınanlar veya mahsup edilenler  bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- İşletmenin taahhüdünü yerine getirmemesi nedeniyle geri alma imkanı sona eren depozito ve teminatlar bir taraftan bu hesaba alacak, 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç; diğer taraftan varsa sorumlulukları saptanan personel  adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

3- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi olarak verilen depozito ve teminatların  değerlemesi sonucunda oluşan değer azalışları bu hesaba alacak, 656- Kambiyo Zararları Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VIII-127- DİĞER TİCARİ ALACAKLAR HESABI

Madde 47- İşletmenin ticari faaliyetleri sonucu ortaya çıkan ve yukarıdaki hesapların kapsamına girmeyen tahsili gecikmiş alacaklar (henüz şüpheli alacak niteliği kazanmayanlar) ve diğer çeşitli ticari alacaklar bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Diğer ticari  alacaklar bu hesaba borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.

2- Anlaşmalar uyarınca diğer ticari alacaklara yürütülen faizler bu hesaba borç, 649-Diğer Olağan Gelir ve Karlar  Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Diğer ticari alacaklardan nakden veya hesaben yapılan tahsilatlar  bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IX-128- ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR HESABI

Madde 48- Ödeme süresi gelmiş, bu nedenle vadesi bir kaç defa uzatılmış veya protesto edilmiş, yazı ile birden fazla istenilmiş ya da dava veya icra safhasına aktarılmış ticari alacaklar bu hesapta izlenir.

A- Borç

Tahsili şüpheli  hale gelen alacaklar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Şüpheli ticari alacaklardan nakden veya hesaben yapılan tahsilatlar bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Karşılık ayrılmamış şüpheli alacaklardan tahsil edilemeyeceği kesinleşenler  bir taraftan  bu hesaba alacak, 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç; diğer taraftan alacağın tahsil edilememesinde sorumluluğu saptanan  personel adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

3- Karşılık ayrılmış şüpheli alacaklardan tahsil edilemeyeceği kesinleşenler bir taraftan bu hesaba alacak, 129- Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabına borç; diğer taraftan alacağın tahsil edilememesinde sorumluluğu saptanan personel adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar hesabına alacak kaydedilir.

4- Şüpheli olma niteliği ortadan kalkan ticari alacaklar bu hesaba alacak, ilgili ticari alacaklar hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

X-129- ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI HESABI (-)

Madde 49- Şüpheli ticari alacaklar için ayrılan karşılıklar bu hesapta izlenir.

Teminatlı alacaklarda karşılık, teminatı aşan kısım için ayrılır. Ayrılan karşılığın hangi alacaklara ait olduğu  muhasebeleştirme belgesinde ve alacak izleme dosyalarında belirtilir.

A- Alacak

Şüpheli hale gelen ticari alacaklar için ayrılan karşılık tutarları bu hesaba alacak, 654- Karşılık Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Şüpheli alacağın tahsiline bağlı olarak, tahmin edilen zararın kısmen ya da tamamen gerçekleşmemesi halinde, gerçekleşmeyen kısım bu hesaba borç, 644- Konusu Kalmayan Karşılıklar hesabına alacak kaydedilir.

2- Şüpheli alacaklardan tahsili imkansız hale gelenler bir taraftan bu hesaba borç, 128- Şüpheli Ticari Alacaklar Hesabına alacak; diğer taraftan alacağın tahsilinin imkansız hale gelmesinde  sorumluluğu saptanan  personel adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

13- DİĞER ALACAKLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- DİĞER ALACAKLAR İŞLEMLERİ

Madde 50- Herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş alacaklar ile bunlardan şüpheli hale gelenler ve şüpheli alacak karşılıkları bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         135- PERSONELDEN ALACAKLAR HESABI

         136- DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR HESABI

         138- ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR HESABI

         139- ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI HESABI (-)

II- DİĞER ALACAKLARIN DOĞUŞU

Madde 51- Diğer alacaklar hesaplarına alınarak takibi gereken tutarlar genellikle;

1- Sayıştay, adli, idari ve askeri mahkemelerce verilip ilgili dairelerden saymanlıklara tebliğ olunan ilamlarla,

2- Müfettiş, kontrolör, denetmen veya idare amirlerinin yaptıkları inceleme ve denetimler sonucunda düzenleyecekleri raporlarla,

3- Bakanlıkça belgeler üzerinde yapılan incelemelerle,

4- Sayıştay denetçileri tarafından aylık belgeler üzerende yapılan incelemelerle,

5- Saymanların gerek kendi yönetim dönemi, gerekse devraldıkları saymanın yönetim dönemine ait işlemler üzerinde görevleri gereği yapacakları incelemelerle, 

ortaya çıkar.

Sayıştay denetçileri tarafından aylık belgeler üzerinde yapılan incelemeler sırasında tespit edilip saymanlıklara sorgu kağıtları ile bildirilen hususlar, gerekli incelemeye tabi tutulduktan sonra denetçi görüşüne uyulduğu  taktirde hesaplara alınır.          

III- ALACAK İZLEME DOSYALARI VE ALACAK SIRA NUMARALARI

Madde 52- Döner sermaye saymanlıklarınca “Diğer Alacaklar” hesap gruplarında kayıtlı alacakların her biri için ayrı bir izleme dosyası açılır. Bu dosyalara, alacakların hesaplara alındığı hesap döneminin son iki rakamı ile bu rakamlardan sonra gelmek üzere hesap dönemi başında birden başlayarak verilen rakamlardan oluşan bir alacak sıra numarası verilir. Alacakların izlenmesi bu dosyalardan yapılır.

Alacak sıra numaraları, alacağın tamamı tahsil edilinceye kadar kullanılır.

IV- SAYIŞTAY İLAMLARI

Madde 53- Döner sermaye saymanlarının yönetim dönemlerine ait olmak üzere, Sayıştay’ca tazmin hükmedilen tutarlar sorumlular adına, 136- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilerek izlenir. Saymanlarca ilamda yazılı miktarlardan kısmen veya tamamen daha önceden 136- Diğer Çeşitli Alacaklar hesabına kaydedilmiş miktarlar bulunduğu takdirde, bu miktarlar düşüldükten sonra arta kalan tutarlar hesaplara kaydedilir. Tazmin tutarları saymanlığa geldiğinde, bu paraların hesaplara alınış kaydına ilişkin yevmiye tarih ve numarası ile miktarlarını gösteren bir liste düzenlenir. Kayda ait yevmiye tarih ve numarası Bakanlığa bir yazı ile bildirilir ve yazıya düzenlenen listenin bir örneği bağlanır. İlamın kesinleştiği Bakanlıktan bildirilinceye kadar sorumlulardan icraya müracaat edilmeksizin tahsili izlenir. İlamın kesinleştiği Bakanlıktan bildirilince icra takibine başlanır. Yargılamanın iadesi talebinde bulunmak icrayı alıkoymaz.

Sayıştay’ca temyiz, yargılamanın iadesi veya karar düzeltilmesi yoluyla alacaklardan bir kısmının veya tamamının kaldırılmasına karar verildiği takdirde, buna ait kararlar Bakanlıktan saymanlıklara gönderildiğinde kaldırılan miktar hesaplardan çıkartılır.

Saymanlıkça Sayıştay ilamına dayanılarak hesaba alınan tutarlarla ilgili olarak  bir ay içerisinde nakden veya hesaben yapılan tahsilat, terkin veya tenziller ile ilgili bilgiler her ay Bakanlığa gönderilir.

V- 135- PERSONELDEN ALACAKLAR HESABI

Madde 54- İşletme personelinin  işletmeye olan çeşitli borçları bu hesapta izlenir.

İşletmenin esas faaliyet konusu mal ve hizmetlerin personele satılmasından dolayı ortaya çıkan alacaklar 120- Alıcılar Hesabında, personele verilen avanslar da 196- Personel Avansları Hesabında izlenir.

A- Borç                      

1- Personelin ücret iptali sonucunda işletmeye doğan borçları bu hesaba, ücret tahakkuk ettirilmesi nedeniyle yapılan vergi,  sosyal güvenlik ve diğer kesintiler ilgili hesaplara borç, daha önce hangi gider hesabına borç yazılmış ise o hesaba alacak kaydedilir.

2- Personelden alacaklara yürütülen faizler bu hesaba borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

3- Personelin işletmeden kredili olarak ticari faaliyet konusu dışında bir kıymet alması, işletmenin tesislerinden (lojman, misafirhane, dinlenme kampı vb) yararlanması gibi nedenlerle ortaya çıkan borçları bu hesaba borç, ilgili gelir hesaplarına alacak kaydedilir.

4- Sayım sonucunda noksan çıkan nakit, menkul kıymet, stok ve duran varlıklardan sorumluları tespit edilenlere ilişkin tutarlar ilgilileri adına bu hesaba borç, 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına alacak kaydedilir.  

B- Alacak

1- Personelden nakden veya  hesaben yapılan  tahsilatlar bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- İşletmeden ayrılan personelin borcu bu hesaba alacak, 136- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VI-136- DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR HESABI

Madde 55- Ticari olmayan ve başka bir hesaba da dahil edilemeyen alacaklar bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Sayıştay, adli, idari ve askeri mahkemelerce tazmin hükmedilenler ile inceleme, teftiş ve denetimler sonucu fazla ve kanunsuz verildiği veya noksan tahsil edildiği tespit edilen tutarlar bu hesaba borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

2- Sosyal güvenlik kurumlarına maaş ve ücretlerden fazla veya yersiz kesilmek suretiyle gönderilen tutarlar bu hesaba borç, işletme hissesini oluşturan tutar  649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına, fazla kesintiden dolayı noksan hesaplanan gelir vergisi tutarı 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına, personele ödenmesi gereken tutar ise 335- Personele Borçlar Hesabına alacak kaydedilir.  

3- İşletmeden ayrılan personelin borcu bu hesaba borç, 135- Personelden Alacaklar Hesabına alacak kaydedilir.

4- Diğer  çeşitli alacaklar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir

5- Diğer alacaklara yürütülün faizler bu hesaba borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Diğer çeşitli alacaklardan nakden veya hesaben yapılan tahsilatlar bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VII-138- ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR HESABI

Madde 56- Ödeme süresi geçmiş bu nedenle vadesi birkaç defa uzatılmış veya yazı ile birden fazla istenmiş ya da dava veya icra safhasına aktarılmış diğer alacaklar bu hesapta izlenir.

      A- Borç

Tahsili şüpheli hale gelen diğer alacaklar bu hesaba borç, ilgisine göre 135- Personelden Alacaklar Hesabına veya 136- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Şüpheli diğer alacaklardan nakden veya hesaben yapılan tahsilatlar bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Karşılıkayrılmamış şüpheli diğer alacaklardan tahsili imkansız hale gelenler bir taraftan bu hesaba alacak, 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç; diğer taraftan alacağın tahsil edilememesinde sorumluluğu saptanan personel adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

3- Karşılık ayrılmış şüpheli alacaklardan tahsili imkansız hale gelenler bir taraftan bu hesaba alacak, 139- Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabına borç; diğer taraftan  alacağın tahsil edilememesinde sorumluluğu saptanan personel adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

4- Şüpheli olma niteliği ortadan kalkan diğer alacaklar  bu hesaba alacak, ilgisine göre 135- Personelden Alacaklar Hesabına veya 136- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VIII-139- ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI HESABI (-)

Madde 57- Şüpheli diğer alacakların tahsil edilememe ihtimalinin kuvvetlenmiş olması halinde, bu tür risklerin giderilmesini sağlamak üzere ayrılan karşılıklar bu hesapta izlenir.

Teminatlı  alacaklarda karşılık,  teminatı  aşan kısım için ayrılır. Ayrılan karşılığın hangi alacaklara ait olduğu muhasebeleştirme belgesinde ve alacak izleme dosyalarında belirtilir. 

A- Alacak

Şüpheli diğer alacaklar için ayrılan karşılık tutarları  bu hesaba alacak, 654- Karşılık Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Şüpheli diğer alacağın tahsiline bağlı olarak tahmin edilen zararın kısmen ya da tamamen gerçekleşmemesi halinde, gerçekleşmeyen kısım bu hesaba borç, 644- Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabına alacak kaydedilir.

2- Tahsili imkansız hale gelen şüpheli diğer alacaklar bir taraftan  bu hesaba borç, 138- Şüpheli Diğer Alacaklar Hesabına alacak; diğer taraftan alacağın tahsilinin imkansız hale gelmesinde sorumluluğu saptanan personel adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

BEŞİNCİ BÖLÜM

15- STOK İŞLEMLERİ, HESAP, BELGE VE DEFTER KAYITLARI

I- STOKLAR

Madde 58- İşletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği, ilk madde ve malzeme, yarı mamul, ticari mal, yan ürün, artık ve hurdalar gibi varlıklar ile bunlara ait karşılıklar bu grup hesaplarda izlenir.

İşletmenin satın aldığı veya kendi ürettiği maddeler bu gruptaki hesaplara maliyet bedeli ile alınırlar.

Maliyet tutarının belirlenmesine satın alma, taşıma  ve taşımaya ilişkin sigorta giderleri ile depolama ve akreditife ilişkin giderler  de dahil edilir

Maddelerin elde edilmesinde ıskonto ve başka indirimler yapılmışsa, stok maliyetine iskontodan sonraki net tutar alınır. Sonradan yapılan ıskonto ve başka indirimler de fiyat indirimi niteliği taşıdığından ilgili stok hesabına alacak yazılarak maliyetten indirilir.

Stokların elde edinilme işlemleri tamamlandıktan sonra stokun şeklini veya bulunduğu yeri değiştirme işlemleri dışında,  stoku elde bulundurmanın gerektirdiği giderler stokun maliyetine eklenmez. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         150- İLK MADDE VE MALZEME HESABI

         151- YARI MAMULLER-ÜRETİM HESABI

         152- MAMULLER HESABI

         153- TİCARİ MALLAR HESABI

         157- DİĞER STOKLAR HESABI

         158- STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI HESABI (-)

         159- VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI HESABI

II- STOKLARIN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ

Madde 59- Bu bölümde belirtilen varlıklar üretildiğinde veya bağışlandığında saymanlık işlem fişi, satın alındığında ise tahakkuk müzekkeresi ve verile emri ile muhasebeleştirme kayıtları yapılır.

Bu varlıklar üretime verildiğinde, işletmenin kullanımı için ayrıldığında, satıldığında veya başka nedenlerle  hesaplardan çıkarılması gerektiğinde saymanlık işlem fişi ile kayıtlı değerleri üzerinden stok hesaplarından çıkarılır.

III- STOKLARIN MUHAFAZASI VE SORUMLULAR

Madde 60- Stok kabul edilen varlıklar, işletmenin bu amaç için kullanacağı bir depoda ambar memurunun sorumluluğu altında saklanır. Stokların ambara alınması gerektiğinde ambar memurunca tarih ve sıra numarası taşıyan ayniyat alındısı düzenlenir ve stoklar kontrol edilerek ambara alınır. Ambara alınan stoklar çalınmaya, bozulmaya ve çeşitli nedenlerle değer kaybına uğramaya karşı ambar memurunca muhafaza edilir.

IV- STOK İŞLEMLERİ

Madde 61- Derhal harcanabilecek ve tüketilebilecek ilk madde ve malzemeler ile kullanıldığında tüketilen yiyecek maddeleri ve akaryakıt gibi değerini tamamen kaybeden eşya ve malzemeler, satışı yapılana kadar muhafaza edilmesi gereken mamul ve ticari mallar, saymanlık işlemlerinde kullanılan bütün defter ve belgeler gibi varlıklar ambar konusunu oluşturur.

Satın alınan ya da işletmede elde edilen her çeşit madde, malzeme ve ürün ayniyat alındısı (Örnek:14) ile ambara alınır. Maddi duran varlıklar ambara sokulmadan doğrudan doğruya ilgili memur tarafından teslim alınır veya kullanılacağı birime teslim edilir ve ilgili maddi duran varlıklar hesabına kaydedilir.

Ambardan yapılacak bütün çıkışlar ilgili servislerce düzenlenecek ihtiyaç pusulasına (Örnek:19) dayanılarak ambar stok çıkış fişi (Örnek:15) ile yapılır. Ambardan satış mağazasına veya kantine satılmak üzere mamul veya ticari mal göndermek de aynı usulle olur.

Ambar stok çıkış fişleri, saymanlarca gerekli kontrol yapılarak imzalanır ve işleme tabi tutulur. Saymanlarca imzalanmayan  ambar stok çıkış fişleri ile ambardan hiç bir şekilde stok çıkarılamaz.

Ambardan satış suretiyle yapılacak eşya çıkarmaları için de ambar stok çıkış fişi düzenlenir.

V- AYNİYAT ALINDISI ( Örnek: 14)

Madde 62- Stok kabul edilen varlıklar ve maddi duran varlıklar teslim alındığında ayniyat alındısı düzenlenir. Üç nüsha düzenlenen ayniyat alındısının birinci nüshası gider belgelerine eklenir. İkinci nüshası saymanlıkta ilgili serviste, dipkoçanı da  ayniyat mutemetliğinde muhafaza edilir.

VI- AMBAR STOK ÇIKIŞ FİŞİ (Örnek:15 )

Madde 63- Ambar konusu varlıkların üretime verilmesi, satılması, işletmede kullanılması veya başka nedenlerle kayıtlardan çıkarılması gerektiğinde ilgili birimlerce düzenlenen ihtiyaç pusulası ve diğer belgelere dayanılarak ambar stok çıkış fişi düzenlenir. Bu fişe; çıkışı yapılan ambar konusu stokun, stok hareketleri defteri kayıt tarihi ve numarası, ihtiyaç pusulasının tarihi, numarası, stokun cinsi, ölçüsü, nereye ve hangi amaçla verildiği, istenilen miktar  ile verilen  stokun miktarı, birim fiyatı ve tutarı sütun başlıklarına göre yazılarak ilgililerce imzalanır. Fişler tarih ve sıra numaralı olup üç nüsha olarak düzenlenir. Birinci nüshası muhasebeleştirme belgesine eklenir. İkinci nüshası serviste, dipkoçanı da ambar memurluğunda muhafaza edilir.

VII- 150- İLK MADDE VE MALZEME HESABI

Madde 64- Üretimde veya diğer faaliyetlerde kullanılmak üzere işletmede bulundurulan hammadde, yardımcı madde, işletme malzemesi ve diğer malzemeler bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Satın alınan veya üretilenilk madde ve malzemeler maliyet bedelleri ile bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- İlk madde ve malzemelerin sayımı sonucunda ortaya çıkan fazlalıklar bu hesaba borç, fazlalığın nedeninin araştırılıp sonuçlandırılmasına kadar 397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir.

3- Üretimde veya tüketimde kullanılmak üzere gider yerlerine verilen ancak, daha sonra kullanılmayarak iade edilen ilk madde ve malzemeler bu hesaba borç, 710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabına veya 740- Hizmet Üretim Maliyeti Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1-  Üretime verilen veya diğer amaçlarla kullanılan ilk madde ve malzemeler bu hesaba alacak, “7- maliyet hesapları” sınıfındaki   ilgili grubun gider hesabına  borç kaydedilir.

2- İlk madde ve malzemelerin sayımı sonucunda ortaya çıkan noksanlıklar bu hesaba alacak, noksanlığın nedeninin araştırılması ve sorumluların tespiti için geçici olarak  197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç kaydedilir.

3- Artık ve hurdaya ayrılan ilk madde ve malzemeler maliyet bedelleri ile bu hesaba alacak, 157- Diğer Stoklar Hesabına borç kaydedilir.

4- Değerini tamamen yitiren  ilk madde ve malzemeler bu hesaba alacak, 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.

5- Satışı yapılan ilk madde ve malzemeler bir taraftan maliyet bedeli ile bu hesaba alacak, 623- Diğer Satışların Maliyeti Hesabına borç; diğer taraftan satış bedeli 600- Yurtiçi Satışlar Hesabına, satış bedeli üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, yapılan tahsilat ise tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

6- Satıcılara iade edilen ilk madde ve malzemeler kayıtlı değerleri ile bu hesaba, bu değer üzerinden ödenen katma değer vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına alacak, iade edilen ilk madde ve malzeme bedeli tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VIII-151- YARI MAMULLER-ÜRETİM HESABI

Madde 65- Henüz tam mamul haline gelmemiş ancak direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik ve genel üretim giderlerinden belli oranlarda pay almış üretim aşamasındaki mamuller bu hesapta izlenir.

Henüz işlem halinde olduklarından ambara alınma söz konusu olamayacağı için, bu hesapta sadece üretimdeki “yarı mamul stokları” izlenir.

Hesabın kalanı otomatik olarak yarı mamullerin değerini göstereceğinden maliyet dönemi sonlarında bu hesap üzerinde başka bir işlem yapılmaz.

A- Borç

1- Maliyet dönemi sonlarında yarı mamul üretimiyle  ilgili olarak 710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri, 720- Direkt İşçilik Giderleri ve 730- Genel Üretim Giderleri hesaplarının borcunda toplanan giderler bu hesaba borç, ilgili yansıtma hesaplarına alacak kaydedilir.

2- Yarı mamuller üretim hesabının sayımı sonucunda tespit edilen fazlalıklar bu hesaba borç, fazlalığın nedeninin araştırılıp sonuçlandırılmasına kadar 397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Üretimi tamamlanan yarı mamuller maliyet  bedeli üzerinden bu hesaba alacak, 152- Mamuller Hesabına borç kaydedilir.

2- Artık ve hurdaya ayrılan yarı mamuller maliyet bedelleri ile bu hesaba alacak, 157- Diğer Stoklar Hesabına borç kaydedilir.

3- Yarı mamuller üretim hesabında kayıtlı değerlerin sayımı sonucunda tespit edilen noksanlıklar bu hesaba alacak, noksanlığın nedeninin araştırılması ve sorumluların tespiti için geçici olarak 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç kaydedilir.

4- Dönem sonunda bu hesabın borç  kalanı devam eden üretimi ifade ettiğinden  takip eden dönemin başında tekrar üretime verilmek üzere bu hesaba alacak, ilgili gider hesaplarına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IX-152- MAMULLER HESABI

Madde 66- Üretim çalışmaları sonunda elde edilen ve satışa hazır hale gelmiş bulunan mamuller bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Üretimi tamamlanan yarı mamuller maliyet bedelleri ile bu hesaba borç, 151- Yarı Mamuller-Üretim Hesabına alacak kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonlarında yarı mamul hesabına alınmadan doğrudan mamule dönüştürülen giderler bu hesaba borç, 711- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma, 721- Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma,  731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma hesaplarının  mamulün üretimiyle ilgili olanlarına alacak kaydedilir.

3- Bu hesapta kayıtlı değerlerin sayımı sonucunda tespit edilen fazlalıklar bu hesaba borç, fazlalığının nedeninin araştırıp sonuçlandırılması kadar  397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir.

4- Satılan veya herhangi bir nedenle başka bir yere verilen mamullerden geri alınanlar bir taraftan maliyet bedeli ile bu hesaba borç, 620- Satılan Mamuller Maliyeti Hesabına alacak; diğer taraftan satış bedeli  610- Satıştan İadeler Hesabına, satış bedeli üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına borç, bunların toplamı da tahsilatın şekline göre  ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satılan mamuller bir taraftan maliyet bedelleri ile bu hesaba alacak, 620- Satılan Mamuller Maliyeti Hesabına borç; diğer taraftan yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara  borç, satış bedeli  60- Brüt Satışlar grubunun ilgili hesabına, satış bedeli üzerinden hesaplanan katma değer vergisi de 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilir.

2- Artık ve hurdaya ayrılan mamuller maliyet bedelleri ile bu hesaba alacak, 157- Diğer Stoklar Hesabına borç kaydedilir.

3- Bu hesapta kayıtlı değerlerin sayımı sonucunda tespit edilen noksanlıklar bu hesaba alacak, noksanlığın nedeninin araştırılması ve sorumluların tespiti  için geçici olarak 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç kaydedilir.

4- Bu hesapta kayıtlı mamullerden işletmenin kullanımı için ayrılanlar bir taraftan maliyet bedelleri ile bu hesaba alacak, 620- Satılan Mamuller Maliyeti Hesabına borç; diğer taraftan rayiç değerleri üzerinden 600- Yurtiçi Satışlar Hesabına alacak, ilgili varlık hesabına borç  kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

X-153- TİCARİ MALLAR HESABI

Madde 67- Herhangi bir değişikliğe tabi tutulmadan aynen satılmak üzere işletmeye alınan ticari mallar (emtia) ve benzeri kalemler bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Satın alınan ticari mallar maliyet bedeli ile bu hesaba, ödenen katma değer vergisi  191- İndirilecek KDV Hesabına borç, ödemenin  şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Satılan veya herhangi bir nedenle başka bir yere verilen ticari mallardan geri alınanlar, bir taraftan maliyet bedeli ile bu hesaba borç, 621- Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabına alacak; diğer taraftan satış bedeli 610- Satıştan İadeler Hesabına, satış bedeli üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına borç, geri alınan ticari malların bedeli ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

3- Bu hesapta kayıtlı değerlerin sayımı sonucunda tespit edilen fazlalıklar bu hesaba borç, fazlalığın nedeninin araştırılıp sonuçlandırılmasına kadar  397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satılan ticari mallar bir taraftan maliyet bedelleri ile bu hesaba alacak, 621- Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabına borç, diğer taraftan satış bedeli 60- Brüt Satışlar grubunun ilgili hesabına, satış bedeli üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, yapılan tahsilat ise  tahsilatın  şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Artık ve hurdaya ayrılan ticari mallar maliyet bedelleri ile bu hesaba alacak, 157- Diğer Stoklar Hesabına borç kaydedilir.

3- Bu hesapta kayıtlı değerlerin sayımı sonucunda tespit edilen noksanlıklar bu hesaba alacak, noksanlığın nedeninin araştırılması ve sorumluların tespiti için geçici olarak 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç kaydedilir.

4- Bu hesapta kayıtlı ticari mallardan işletmenin kullanımı için ayrılanlar bir taraftan maliyet bedelleri ile bu hesaba alacak, 621- Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabına borç; diğer taraftan rayiç değerleri ile 600- Yurtiçi Satışlar Hesabına alacak, ilgili varlık hesabına borç kaydedilir.

5- İade  edilen ticari mallar alış bedeli ile bu hesaba, alış bedeli üzerinden ödenen katma değer vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına alacak, iade edilen ticari malın bedeli tahsilatın  şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

XI- 157- DİĞER STOKLAR HESABI

Madde 68-  Bu yönetmeliğin 64,65,66 ve 67 nci maddelerindeki stok kalemlerinden hiçbirinin kapsamına alınmayan ürün, artık ve hurda gibi kalemler bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Diğer stoklar maliyet bedeli ile bu hesaba borç, ilgili hesaplara  alacak kaydedilir.

2- Diğer stokların sayımı sonucunda tespit edilen fazlalıklar bu hesaba borç, fazlalığın nedeninin araştırılıp sonuçlandırılmasına kadar 397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satılan diğer stoklar bir taraftan  kayıtlı  değerleri  ile bu hesaba alacak, 623- Diğer Satışların Maliyeti Hesabına borç; diğer taraftan satış bedeli  600- Yurtiçi Satışlar Hesabına, satış bedeli üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, yapılan tahsilat ise tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- İşletmenin kullanımına tahsis edilen diğer stoklar bir taraftan  kayıtlı değerleri ile bu hesaba alacak, 623- Diğer Satışların Maliyeti Hesabına borç; diğer taraftan rayiç değerleri  ile 600- Yurtiçi Satışlar Hesabına alacak, ilgili  hesaplara  borç kaydedilir.

3- Diğer stokların sayımı sonucunda tespit edilen noksanlıklar bu hesaba alacak, noksanlığın nedeninin araştırılması ve sorumluların tespiti için geçici olarak 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç kaydedilir.

4- Karşılık ayrılan diğer stoklar satıldığında kayıtlı değerleri ile bu hesaba, ayrılan karşılık tutarı 158- Stok Değer Düşüklüğü Karşılığı Hesabına alacak, yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi  391- Hesaplanan KDV Hesabına borç  kaydedilmekle birlikte; 

a) Bu işlemden doğan zararlar 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç, 

b) Ayrılan karşılık doğan zarardan fazla ise aradaki fark 644- Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabına alacak,

kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

XII-158- STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI HESABI (-)

Madde 69- Yangın, deprem, su basması gibi doğal afetler ve bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak gibi nedenlerle stokların fiziki ve ekonomik değerlerinde önemli azalışların ortaya çıkması  veya bunların dışında diğer nedenlerle stokların piyasa fiyatlarında düşmelerin meydana gelmesi dolayısıyla oluşan kayıpların karşılanması için ayrılan karşılıklar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Stok değer düşüklüğü için ayrılan karşılık tutarları  bu hesaba alacak, 654- Karşılık Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Karşılık ayrılan stokun satılması halinde ayrılan karşılık tutarı bu hesaba, yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara  borç;  kayıtlı değeri ile ilgili stok hesabına, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilmekle birlikte;

a) Bu işlemlerden doğan zararlar 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç,

b) Ayrılan karşılık doğan zarardan fazla ise aradaki fark 644- Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabına alacak ,

kaydedilir.

2- Karşılık ayrılan stokun değer düşüklüğünün gerçekleşmemesi halinde ayrılan karşılık tutarı  bu hesaba borç, 644- Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabına alacak kaydedilir.

3- Değersiz hale gelen stoklar için ayrılan karşılık tutarı bu hesaba, ayrılan karşılık tutarı stokun kayıtlı değerinden az ise aradaki fark 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç,  kayıtlı değerleri ile ilgili stok hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

XIII-159- VERİLEN SİPARİŞ AVANSLARI HESABI

Madde 70- Yurt içinden ya da yurt dışından satın alınmak üzere siparişe bağlanan stoklarla ilgili olarak yapılan avans ödemeleri ve açılan akreditifler bu hesapta izlenir.          

Yapılan avans ödemeleri için teminat alınması durumunda teminat, niteliğine göre ilgili hesaplara kaydedilir. Teminatın iadesinde ise ters kayıtla hesaplardan çıkarılır.

A- Borç

Verilen avans veya açtırılan akreditif tutarları bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir. 

B- Alacak

1- Stokların teslim alınmasında verilen sipariş avansları veya açtırılan akreditif tutarları bu hesaba, yapılan ödemeler  ilgili hesaplara  alacak, teslim alınan mal maliyet bedeli ile ilgili stok hesabına, bu değer üzerinden ödenen katma değer vergisi de 191- İndirilecek KDV Hesabına borç kaydedilir.

2-  Nakden iade edilen avans tutarları bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

3-  Nakden veya mahsuben geri alınamayan sipariş avansları tutarları bu hesaba alacak, satıcı adına  ilgili alacak hesabına borç  kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

XIV- STOK HAREKETLERİ  DEFTERİ (Örnek :16)

Madde 71- Ambar konusu stok  giriş ve çıkış kayıtlarının izlendiği bu defter, Yönetmeliğin “15- Stoklar” bölümünde çeşitleri sayılan hesaplara göre bölümlere ayrılmak suretiyle tutulur.

Üç bölümden oluşan defterin “giren” bölümüne, ayniyat alındısı (Örnek: 14) ile ambara giren stoklar; “çıkan” bölümüne, ambar stok çıkış fişi (Örnek: 15) ile ambardan çıkışı yapılan stoklar hesap döneminin başında (1) den başlamak üzere verilen sıra numaralarına göre ve “kalan” bölümüne ise çıkışı yapılanlardan sonra kalan stoklar; sütun başlıklarına göre  deftere kaydedilir.      

Ambar sayımlarına esas teşkil edecek olan bu defterde bölümler itibariyle belli nitelikteki madde ve malzemeler için ayrılan sayfalara, başka nitelikteki madde ve malzemeler kaydedilmez. Ambar konusu madde ve malzemelerin çeşidi defterde, o madde ve malzeme için ayrılan sayfanın üst kısmına yazılır.

      Defterin hesaplar itibariyle ayrılan bölüm toplamlarının, defter-i kebirde ilgili hesabın borç ve alacak toplamına eşit olması gerekir.

ALTINCI BÖLÜM

17- YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ

Madde 72- Döner sermayeli işletmelerin kendi özel mevzuatları gereği üstlendikleri yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri dolayısıyla yaptıkları harcamalar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta işletmelerin 170-178 hesap aralığında projeler bazında açacakları hesaplar yer alır.

II-170-178- YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM MALİYETLERİ HESABI   

Madde 73- İşletmelerin üstlendikleri yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinin maliyetleri bu hesaplarda projeler bazında izlenir.

İnşaat ve onarım işlerinin  proje bazındaki sayısı, her bir inşaatın 170-178 hesap aralığında açılacak hesaplar üzerinde defter-i kebir düzeyinde izlenmesine imkan vermeyecek kadar fazla ise her proje yardımcı defter düzeyinde izlenebilir. Bu durumda, her bir proje için tutulacak yardımcı defterler, defter-i kebir hükmündedir.

170-178 hesap grubuna projeler bazında sıralanan yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri ile bu işlerden tamamlanan kısımlar için düzenlenen hakediş bedellerinin izlendiği 350-358 hesap grubu birbirine paralel olarak düzenlenir.

A- Borç

İşletmenin üstlendiği inşaat ve onarım işleri ile ilgili olarak 740- Hizmet Üretim Maliyeti ve 770- Genel Yönetim Giderleri hesaplarına kaydedilen giderlerden o inşaat ve onarıma düşen ortak gider payları, yukarıdaki hesapların yansıtma hesapları olan 741- Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma ve 771- Genel Yönetim Giderleri Yansıtma hesaplarının alacağına karşılık 170-178 hesap aralığında ilgili proje için açılan İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabına borç kaydedilir.

B- Alacak

170-178 hesap grubunda projeler bazında oluşturulan “yıllara yaygın inşaat ve onarım maliyetleri”, işin geçici kabulü yapıldığında bu hesaba alacak, 622- Satılan Hizmet Maliyeti Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III- 179- TAŞERONLARA VERİLEN AVANSLAR HESABI

Madde 74- Yıllara yaygın inşaat ve onarım faaliyetinde bulunan işletmeler tarafından, taahhüt konusu inşaat ve onarımın bir kısmının ya da tamamının taşeronlara yaptırılması durumunda, taşeronlara projeler bazında verilen avanslar bu hesapta izlenir.

A- Borç

Yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri dolayısıyla taşeronlara verilen avanslar bu hesaba borç, avanslardan kesilen damga vergisi 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına, taşerona ödenen tutar ödemenin şekline göre ilgili hesaba alacak kaydedilir.

B- Alacak

Taşeronlara yaptırılan yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri dolayısıyla yapılan ödemlerden mahsup edilen avans tutarları bu hesaba, taşerona ödenecek tutar ödemenin şekline göre ilgili hesaba, bu ödemeden yapılan vergi ve fon kesintileri 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına alacak, taşeronlara yaptırılan hizmetin maliyeti 740- Hizmet Üretim Maliyeti Hesabına, ödenen katma değer vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

YEDİNCİ BÖLÜM

18- GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- GELECEK AYLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI İŞLEMLERİ

Madde 75- İçinde bulunulan dönemde ortaya çıkan, ancak gelecek dönemlere ait olan giderler ile faaliyet dönemine ait olup  da kesin borç kaydı hesap döneminden sonra yapılacak gelirler bu hesapta izlenir.

Bu grupta yer alan hesaplar dönemsellik kavramı gereğince gelirlerin ve giderlerin ilgili dönemle ilgilendirilmesini sağlayan kısa vadeli dönem ayırıcı hesaplardır. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

180- GELECEK AYLARA AİT GİDERLER HESABI

181- GELİR TAHAKKUKLARI HESABI

II- 180- GELECEK AYLARA AİT GİDERLER HESABI

Madde 76- Peşin ödenen ve cari dönem içinde ilgili gider hesaplarına kaydedilmemesi gereken gelecek dönemlere ait giderler ilgili oldukları aya kadar geçici olarak bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Gelecek aylarda ilgili gider ve maliyet hesaplarına borç kaydedilecek peşin ödenen giderler bu hesaba borç, yapılan ödemeler ilgili hesaba,  vergi ve fon kesintileri 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına alacak kaydedilir.

2- Döner sermaye personeline, ertesi hesap dönemi bütçesinden karşılanmak üzere peşin ödenen aylık ve ücretler bu hesaba borç, kesintiler ilgili hesaplara, ödenen tutar ise 100- Kasa Hesabı veya 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına alacak kaydedilir.  

3- İşletmelerde cari yılda tüketilmek üzere alınarak ilgili gider hesaplarına borç yazılan değerlerden envanter gününde henüz tüketilmeyen kısım bu hesaba borç, ilgili gider hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Peşin olarak yapılan giderler ilgili oldukları ayda  bu hesaba alacak, ilgili gider hesabına borç kaydedilir.

2- Döner sermaye personeline ertesi hesap dönemi bütçesinden karşılanmak üzere peşin ödenen aylık ve ücretler, yeni hesap dönemi başında bu hesaba alacak, ilgili gider hesabına borç kaydedilir.

3- Peşin olarak yapılan giderlerden çeşitli nedenlerle geri alınması gereken tutarlar bu hesaba alacak, ilgili hesaba borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III- 181- GELİR TAHAKKUKLARI HESABI

Madde 77- Üçüncü kişilerden tahsili ya da bunlar adına kesin borç kaydı hesap döneminden sonra yapılacak gelirlerin, içinde bulunulan döneme ait olan kısımları bu hesapta izlenir.

Bu gelirler, henüz tahsil edilmemiş veya üçüncü kişi adına borç kaydı yapılmamış olmasına rağmen tahakkuk esası gereği gelir kaydedilir.

      A- Borç

Dönem sonları itibariyle gerçekleşmiş olmasına rağmen henüz nakden veya hesaben tahsil edilebilir duruma gelmeyen gelirler bu hesaba borç, ilgili gelir hesabına alacak kaydedilir.

      B- Alacak

1- Tahakkuk ettirilen gelirlerden nakden veya hesaben yapılan tahsilatlar bu hesaba alacak,  tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Tahakkuk ettirilen gelirlerden çeşitli nedenlerle iptal edilmesi gerekenler bu hesaba alacak, ilgili gelir hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

SEKİZİNCİ BÖLÜM

19- DİĞER DÖNEN VARLIKLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- DİĞER DÖNEN VARLIKLAR İŞLEMLERİ

Madde 78- Niteliklerinden dolayı, yukarıda belirtilen bölümlere dahil edilemeyen varlık kalemleri bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         190- DEVREDEN KDV HESABI

         191- İNDİRİLECEK KDV HESABI

         193- PEŞİN ÖDENEN VERGİLER  VE FONLAR HESABI

         195- İŞ AVANSLARI HESABI

         196- PERSONEL AVANSLARI HESABI

         197- SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARI HESABI

         198- DİĞER ÇEŞİTLİ DÖNEN VARLIKLAR HESABI

         199- DİĞER DÖNEN VARLIKLAR KARŞILIĞI HESABI (-)

II-190- DEVREDEN KDV HESABI

Madde 79- Bir dönemde indirilemeyen ve izleyen döneme devreden katma değer vergisi bu hesapta izlenir.

 Katma değer vergisi indirilinceye kadar bu hesapta bekletilir.

A- Borç

Ay sonlarında 191- İndirilecek KDV Hesabının, 391- Hesaplanan KDV Hesabı ile karşılaştırılmasında indirilecek katma değer vergisi hesabının kalanı bu hesaba borç, 191- İndirilecek KDV Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

İzleyen dönemde 191- İndirilecek KDV Hesabı ile 391- Hesaplanan KDV Hesabının karşılaştırılmasında, 391- Hesaplanan KDV Hesabının alacak kalanı, 190- Devreden KDV Hesabı ile karşılaştırılarak yapılacak indirimler bu hesaba alacak, 391- Hesaplanan KDV Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-191- İNDİRİLECEK KDV HESABI

Madde 80- Her türlü mal ve hizmetin satın alınması sırasında satıcılara ödenen katma değer vergisi bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- İşletmenin mal ve hizmet alımlarına ilişkin olarak ödedikleri katma değer vergisi bu hesaba,  mal ve hizmet bedeli ilgili hesaplara borç, yapılan ödeme ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Bir yıldan daha uzun sürede indirilebilecek nitelikteki  katma değer vergisinden  indirilme süresi bir yılın altına düşenler bu hesaba borç, 291- Gelecek Yıllarda İndirilecek KDV Hesabına alacak kaydedilir.

3- Mal ve hizmet satışlarında sonradan yapılan ıskontolar 611- Satış Iskontoları Hesabına, ıskonto tutarı üzerinden ödenen katma değer vergisi bu hesaba borç, bunların toplamı da ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satın alınan stoklardan yapılan iadeler kayıtlı değerleri ile ilgili stok hesabına, bu değer üzerinden ödenen katma değer vergisi bu hesaba alacak, iade edilen stokların bedeli tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Ay sonlarında bu hesabın ve devreden katma değer vergisi hesabının borç kalanları, hesaplanan katma değer vergisi hesabının  alacak kalanı ile karşılaştırılarak;

a) İndirilecek katma değer vergisi hesabı kalan verirse aradaki fark bu hesaba alacak, 190- Devreden KDV Hesabına borç,

b)  Hesaplanan katma değer vergisi hesabı kalan  verirse aradaki fark 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına alacak, 391- Hesaplanan KDV Hesabına borç,

kaydedilir.

IV-193- PEŞİN ÖDENEN VERGİLER VE FONLAR HESABI

Madde 81- Mevzuat gereğince peşin  ödenen kurumlar  vergisi ve diğer vergiler ile fonlar bu hesapta izlenir.

 371- Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yükümlülükleri Hesabına borç yazılan tutar, 370- Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları Hesabının alacak tutarından fazla olamaz. Eğer fazla ise aktarılamayan tutar dönem sonunda bu hesapta kalan  olarak yer alır.

A- Borç

Peşin ödenen vergi ve fonlar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak  

Bu hesaba borç yazılan tutarlardan dönem  sonunda tahakkuk edecek vergi ve fon karşılıklarından yapılacak  indirimler  bu hesaba alacak, 371- Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yükümlülükleri Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

V- AVANS VE KREDİ ÇEŞİTLERİ

Madde 82- Döner sermayeli  işletmelerce verilecek avans ve açılacak kredilerin çeşitleri aşağıda sayılmıştır.

1- Yurt içinden yada yurt dışından satın alınmak üzere siparişe bağlanan stoklarla ilgili olarak yapılan avans ödemeleri ve açılan akreditifler,

2- İşletme adına mal ve hizmet satın almak üzere gider ve ödemeleri yapacak personele verilen iş avansları,

3- Personele maaş, ücret ve yolluk karşılığı verilen avanslar,

4- Yurt içinden veya yurt dışından satın alınmak üzere sipariş edilen maddi duran varlıklarla ilgili olarak verilen  avanslar  ve açılan akreditifler,

5- Yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri dolayısıyla taşeronlara verilen avanslar.

Yukarıda sayılan avans ve kredilerden 1' inci fıkrada belirtilenler 159- Verilen Sipariş Avansları Hesabına, 2' nci fıkrada belirtilenler 195- İş Avansları Hesabına, 3' üncü fıkrada belirtilenler 196- Personel Avansları Hesabına, 4' üncü fıkrada belirtilenler  259- Verilen Avanslar Hesabına, 5' inci fıkrada belirtilenler ise 179- Taşeronlara Verilen Avanslar Hesabına kaydedilerek izlenir.

VI- MUTEMET GÖREVLENDİRİLMESİ

Madde 83- 82' nci maddenin 1, 2 ve 4' üncü fıkralarında belirtilen avanslar ile  açılacak kredilere ilişkin mal ve hizmet alımları görevlendirilen ita amiri mutemetlerince yapılır. Mutemetler ita amirlerince görevlendirilir ve  mutemet görevlendirme yazıları saymanlıkta açılacak bir dosyada saklanır. Her avans verilmesinde veya kredi açılmasında görevlendirme yazısının onaylı bir örneği  saymanlık işlem fişine eklenir.

VII- KREDİ AÇILMASI VE KREDİLERİN MAHSUBU

Madde 84- İta amiri mutemetleri için Bakanlıkça tespit edilen avans miktarlarını aşan giderler için ita amirinin izniyle mutemetler adına saymanlık veya banka nezdinde  kredi açtırılır.

Kredi açılması gerektiği takdirde alınacak mal ve hizmetin niteliği, açılacak kredinin tutarı, saymanlık veya hangi banka nezdinde ve  kimin adına açılacağı ita amiri izin yazısında belirtilir.

Saymanlık nezdinde kredi açılması gerektiğinde, düzenlenecek saymanlık işlem fişi ile ilgili avans hesabına borç, ita amiri mutemedi adına 329- Diğer Ticari Borçlar Hesabına alacak kaydedilir. İta amiri mutemetlerince  alınan mal ve hizmet karşılığında  kredi ödeme emri (Örnek:17) düzenlenerek ilgililere verilir. Kredi ödeme emri tutarı saymanlıkça ödendiğinde 329- Diğer Ticari Borçlar Hesabına borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara  alacak kaydedilir. Kredi konusu mal ve hizmet alımı gerçekleştikten sonra açılan kredinin belgelere dayanılarak yapılan mahsubunda, açılan kredi tutarı ilgili avans hesabına alacak, krediden kullanılmayan kısım 329- Diğer Ticari Borçlar Hesabına, kullanılan kısım ilgili gider hesabına, ödenen katma değer vergisi  191- İndirilecek KDV Hesabına borç kaydedilerek kredi kapatılır.

Banka nezdinde kredi açılması gerektiğinde, ita amiri izin yazısına dayanılarak saymanlığın hesabının bulunduğu bankaya gönderme emri düzenlenir. Gönderme emri ile birlikte ita amiri mutemedinin imza sirkülerinin bir örneği de  bankaya gönderilir. Gönderme emri tutarı saymanlık işlem fişi ile ilgili avans hesabına borç, 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına alacak kaydedilir. İta amiri mutemedi mal ve hizmet alımı karşılığında ilgili adına kredi ödeme emri düzenleyerek adına açılan  krediden ödemeleri gerçekleştirir. Açılan krediden kullanılmayan kısım ita amiri mutemedince düzenlenecek kredi ödeme emri ile saymanlığın hesabına aktarılır. Kredi konusu mal ve hizmet alımı gerçekleştikten sonra ita amiri mutemedi  yaptığı harcamalara ilişkin belgeleri saymanlığa verir. Saymanlıkça düzenlenecek saymanlık işlem fişi ile açılan kredi tutarı ilgili  avans hesabına  alacak, krediden kullanılmayan kısım 102- Bankalar Hesabına,  kullanılan kısım ilgili gider hesabına,  ödenen katma değer vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına borç kaydedilerek kredi kapatılır.

VIII- KREDİLERİN MAHSUP SÜRESİ

Madde 85- Her mutemet, adına açılan krediden harcadığı tutarlara ilişkin kanıtlayıcı belgeleri kredinin açıldığı tarihten itibaren en geç üç ay içinde saymanlığa vermek zorundadır. Mutemet işin tamamlanmasından sonra üç aylık sürenin dolmasını beklemeksizin kredi artığını, düzenleyeceği kredi ödeme emri ile saymanlığın hesabına aktarır veya kredi saymanlık nezdinde açılmış ise ödemelere ilişkin kanıtlayıcı belgeleri ibraz ederek kredinin kapatılmasını sağlar.

IX- AKREDİTİF KARŞILIĞI AÇILACAK KREDİLER

Madde 86- Yabancı ülkelerden yapılacak satın almalar için akreditif karşılığı kredi açılması gerektiğinde ita amirinden izin alınır. Düzenlenecek izin yazısında satın alınacak mal veya hizmetin ne olduğu, bedeli, akreditif açılacak banka belirtilir.

Bu işlemler yerine getirildikten sonra düzenlenecek  saymanlık işlem fişi ile açtırılan akreditif tutarı ilgili avans hesabına borç, 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına alacak kaydedilir.

Akreditif karşılığı kredinin mahsubuna ilişkin belgeler saymanlığa geldiğinde, yapılan ödeme ilgili gider  hesabına borç, avans hesabına alacak kaydedilir.

X- AVANS VERİLMESİ

Madde 87- İta amiri mutemetlerine Bakanlıkça tespit edilecek limit dahilinde avans verilebilir. Verilen avans tutarı düzenlenecek saymanlık işlem fişi ile ilgili avans hesabına borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Taşeronlara sözleşme ve şartnameler uyarınca hakedişlerinden, memurlara ise yolluk ve ücretlerinden mahsup edilmek üzere verilen avanslarda limit aranmaz ve ilgili mevzuat uyarınca işlem yapılır.

Bir iş için verilen avans yalnız o iş için kullanılır. Avans alınmadan harcama yapılamaz. Avansın verildiği tarihten önce yapılan harcamalara ait belgeler kabul edilmez.

XI- AVANSLARIN MAHSUBU

Madde 88- Her mutemet aldığı avanstan harcadığı tutarlara ilişkin kanıtlayıcı belgeleri avansın verildiği tarihten itibaren en geç bir ay içinde saymanlığa vermek ve artan parayı iade etmek zorundadır. Mutemet işin yapılmasından sonra bir aylık süreyi beklemeden artan parayı iade eder ve hesabını kapatır. Süresinde mahsup edilmeyen avanslar mutemet adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına aktarılarak 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümleri uyarınca takibi yapılır.

XII- YOLLUK AVANSLARI

Madde 89- 6245 sayılı Harcırah Kanunu uyarınca memur ve hizmetlilere verilecek geçici ve sürekli görev yolluğu avanslarının verilmesinde ve mahsubunda anılan Kanunun ilgili hükümlerine göre işlem yapılır.

XIII- KREDİ ÖDEME EMRİ (Örnek.: 17)

Madde 90- Saymanlıkça, krediyle yapılacak işin niteliğine göre mutemede imza karşılığında yeteri kadar kredi ödeme emri verilir. Verilen kredi ödeme emrinin yaprak sayısı ile numaraları nezdinde  kredi açılan bankaya  bildirilir.

Her cildi on yapraklı ve her yaprağı üç parça olan kredi ödeme emirleri, mal alındıkça veya hizmet görüldükçe mutemetlerce düzenlenir. Birinci parçası parasını almak üzere alacaklılara verilir, ikinci parçası tahakkuk belgelerine bağlanır, dipkoçan olan üçüncü nüsha ise saymanlıkta saklanır.

Adına kredi açılan mutemet, krediden kendi adına kredi ödeme emri düzenleyip para alamaz. Bu husus saymanlıkça, nezdinde kredi açılan bankaya bir yazı ile bildirilir.

XIV- 195- İŞ AVANSLARI HESABI

Madde 91- İşletme adına mal ve hizmet satın almak üzere gider ve ödemeleri yapacak personele verilen avanslar ile temsil ve ağırlama giderleri için verilen avanslar bu hesapta izlenir.

A- Borç

İşletme adına mal ve hizmet satın almak ve benzeri giderleri yapmak üzere personele verilen avanslar  bu hesaba borç,  ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Verilen avanslardan yapılan harcamalar bu hesaba alacak, yapılan harcama ilgili gider hesabına, bu tutar üzerinden ödenen katma değer vergisi ise 191- İndirilecek KDV Hesabına borç kaydedilir.  

Mal ve hizmet satın alınırken yapılan damga vergisi kesintisi saymanlık veznesine teslim edildiğinde tutarı 100- Kasa Hesabına borç, 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına alacak kaydedilir.

2- Nakden iade edilen avans tutarları bu hesaba alacak, 100- Kasa Hesabına borç kaydedilir. 

3- Nakden veya mahsuben geri alınamayan avans tutarları bu hesaba alacak ilgili hesaplara borç kaydedilir. 

XV-196- PERSONEL AVANSLARI HESABI

Madde 92- Personele maaş, ücret ve yolluk karşılığı verilen avanslar bu hesapta izlenir.

      A- Borç

1- Personele maaş ve ücretlerine karşılık verilen avanslar bu hesaba borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir. 

2- Personelin iş veya tedavi amacıyla yapacağı seyahat giderlerini karşılamak üzere verilen avanslar  bu hesaba borç, yapılan ödeme ödemenin şekline göre ilgili hesaplara, damga vergisi kesintisi 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Personele  maaş ve ücret karşılığı verilen avanslardan yapılan mahsuplar bu hesaba, kesintiler ilgili hesaplara alacak, bunların toplamı da ilgili gider hesabına borç kaydedilir. 

2- Personelin iş veya tedavi amacıyla yapacağı seyahat giderlerini karşılamak üzere  verilen avanslardan yapılan mahsuplar bu hesaba, vergi kesintileri 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına alacak,  bunların toplamı da ilgili gider hesabına  borç kaydedilir.

3- Nakden iade edilen avans tutarları  bu hesaba alacak  100- Kasa Hesabına borç kaydedilir.                               

4- Nakden veya mahsuben geri alınamayan avans tutarları bu hesaba alacak, 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç kaydedilir.

XVI- 197- SAYIM VE TESELLÜM NOKSANLARIHESABI

Madde 93- Sayım sonucunda tespit edilen kasa, menkul kıymet,  stok ve maddi duran varlıklar noksanlarıyla tesellüm sırasında ortaya çıkan noksanlar, nedenlerinin araştırılması ve varsa sorumlularının tespiti  için geçici olarak bu hesapta  izlenir.

A- Borç

1- Çeşitli kıymetlerin sayımı sonucunda ortaya çıkan noksanlıklar, nedeninin araştırılması ve sorumluların tespiti için geçici olarak bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- İşletmenin satın aldığı mal ve malzemelerin teslim alınması sırasında ortaya çıkan noksanlar nakliyeci, sigorta şirketi veya satıcı tarafından karşılanıncaya kadar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Nedeni  tespit edilen sayım noksanları bu hesaba alacak,  ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Sayım sonucunda ortaya çıkan noksanlıklardan nedeni tespit edilemediği için zarar yazılmasına karar verilenler bir taraftan kayıtlı değerleri ile bu hesaba alacak, 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç; diğer taraftan  rayiç değerleri ile sorumlu personel adına  135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

XVII- 198- DİĞER ÇEŞİTLİ DÖNEN VARLIKLAR HESABI

Madde 94- Bu gruptaki hesaplara dahil edilemeyen ve işletmenin özelliğine göre ortaya çıkabilecek diğer dönen varlıklar bu hesapta izlenir.

A- Borç

Diğer çeşitli dönen varlıklar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

Bir yere verilen, kullanılan veya kayıtlardan çıkarılması gereken diğer çeşitli dönen varlıklar  bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

XVIII-199- DİĞER DÖNEN VARLIKLAR KARŞILIĞI HESABI (-)

Madde 95- Yıl sonunda ilgili kesin hesaplarına aktarılması imkanı bulunmayan, kasa, menkul kıymet,  stok  ve maddi duran varlık sayım noksanları tutarının, sayım fazlaları tutarının üstünde olması halinde fark kadar ayrılacak karşılıklar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Yıl sonunda yapılan sayımda sayım noksanlarının sayım fazlalarından fazla olması halinde aradaki fark bir taraftan bu hesaba alacak,  654- Karşılık Giderleri Hesabına borç;  diğer taraftan ilgili varlık hesabına alacak, 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç  kaydedilir.

B- Borç

1- Karşılık ayırma nedeninin gerçekleşmesi halinde ayrılan karşılık tutarı bu hesaba borç, 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına alacak kaydedilir.

2- Karşılık ayırma nedeninin gerçekleşmemesi halinde ayrılan karşılık tutarı bu hesaba borç, 644- Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

KISIM VI

II-DURAN VARLIKLAR

2- DURAN VARLIKLAR İŞLEMLERİ

Madde 96- Bu ana hesap grubu işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılmak amacıyla elde edilen ve ilke olarak bir yıl içerisinde  paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülmeyen varlık unsurları ile diğer duran varlıkları kapsar. Duran  varlıklar aşağıdaki hesap gruplarından oluşur. 

22-TİCARİ ALACAKLAR

23- DİĞER ALACAKLAR

24- MALİ DURAN VARLIKLAR

25- MADDİ DURAN VARLIKLAR

26- MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR

27- ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR

28- GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI

29- DİĞER DURAN VARLIKLAR

BİRİNCİ BÖLÜM

22- TİCARİ ALACAKLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- TİCARİ ALACAKLAR İŞLEMLERİ

Madde 97- İşletmenin ticari ilişkisi nedeniyle ortaya çıkan  bir  yıldan uzun vadeli  olan alacakları bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

220- ALICILAR HESABI

221- ALACAK SENETLERİ HESABI

222- ALACAK SENETLERİ REESKONTU HESABI (-)

226- VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABI

227- DİĞER TİCARİ ALACAKLAR HESABI

229- ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI HESABI (-)

II-220- ALICILAR HESABI

Madde 98- İşletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından kaynaklanan senede bağlanmamış bir yıldan uzun vadeli alacakları bu hesapta izlenir. 

Bu hesabın işleyişi 120- Alıcılar Hesabında olduğu gibidir.            

Vadesi bir yılın altına düşen senetsiz ticari alacaklar bu hesaba alacak, 120- Alıcılar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-221- ALACAK SENETLERİ HESABI

Madde 99- Bu hesap, işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mal ve hizmet satışlarından doğan senede bağlanmış bir  yıldan uzun vadeli alacakları bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 121- Alacak Senetleri Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir  yılın altına düşen alacak senetleri bu hesaba alacak, 121- Alacak Senetleri Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IV- 222- ALACAK SENETLERİ REESKONTU HESABI (-)

Madde 100- Bilanço gününde senetli alacakların tasarruf değeri ile değerlenmesini sağlamak üzere alacak senetleri için ayrılan reeskont tutarları  bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 122- Alacak  Senetleri Reeskontu Hesabında olduğu gibidir.

V- 226- VERİLEN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABI

Madde 101- İşletmece üçüncü kişilere karşı bir işin yapılmasının üstlenilmesi veya bir sözleşmenin ya da diğer işlemlerin karşılığı olarak geri alınmak üzere verilen bir yıldan uzun süreli depozito ve teminat niteliğindeki değerler bu hesapta izlenir.

Bu hesaba sadece nakit  olarak verilen depozito ve teminatlar kaydedilir.

Bu hesabın işleyişi 126- Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir yılın altına düşen depozito ve  teminatlar  bu hesaba alacak, 126- Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VI- 227- DİĞER TİCARİ ALACAKLAR HESABI

Madde 102- İşletmenin ticari faaliyetleri sonucu ortaya çıkan ve yukarıdaki hesapların kapsamına girmeyen bir  yıldan uzun süreli  tahsili gecikmiş alacaklar (henüz şüpheli alacak niteliğini kazanmayanlar) ve diğer çeşitli senetsiz ticari alacaklar bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 127- Diğer Ticari Alacaklar Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir  yılın altına düşen diğer ticari alacaklar bu hesaba alacak, 127- Diğer Ticari Alacaklar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VII- 229- ŞÜPHELİ TİCARİ ALACAKLAR KARŞILIĞI HESABI (-)

Madde 103- Perakende satış yöntemi kullanarak bilanço gününden önceki iki hesap döneminde vadesinde tahsil edilemeyen alacakların ilgili dönemlerdeki toplam vadeli satışlara oranlarının ortalamasının değerleme dönemindeki vadeli satışlara uygulanması suretiyle bulunacak şüpheli ticari alacaklar için ayrılan karşılıklar bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 129- Şüpheli Ticari Alacaklar Karşılığı Hesabında olduğu gibidir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

İKİNCİ BÖLÜM

23- DİĞER ALACAKLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- DİĞER ALACAKLAR İŞLEMLERİ

Madde 104- Herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelen  bir yıldan uzun vadeli alacaklar ile bunlardan şüpheli hale gelenler ve şüpheli alacak karşılıkları bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         235- PERSONELDEN ALACAKLAR HESABI

         236- DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR HESABI

         239- ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI HESABI (-)

II-235- PERSONELDEN ALACAKLAR HESABI

Madde 105- İşletmeye personelinin işletmeye olan çeşitli borçları bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 135- Personelden Alacaklar Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir yılın altına düşen personelden alacaklar bu hesaba alacak, 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-236- DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR HESABI

Madde 106- Ticari olmayan ve başka bir hesaba dahil edilemeyen alacaklar bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 136- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir  yılın altına düşen diğer çeşitli alacaklar bu hesaba alacak, 136- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IV- 239- ŞÜPHELİ DİĞER ALACAKLAR KARŞILIĞI HESABI (-)

Madde 107- Şüpheli diğer alacakların tahsil edilememe ihtimalinin kuvvetlenmiş olması halinde, bu tür risklerin giderilmesini sağlamak üzere ayrılan karşılıklar bu hesapta izlenir.

 Teminatlı alacaklarda karşılık,  teminatı aşan kısım için ayrılır. Ayrılan karşılığın hangi alacaklara ait olduğu muhasebeleştirme belgesinde ve alacak izleme dosyalarında belirtilir.

Bu hesabın işleyişi 139- Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir yılın altına düşen şüpheli diğer alacaklar karşılıkları bu hesaba borç, 139- Şüpheli Diğer Alacaklar Karşılığı Hesabına alacak kaydedilir. 

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

24- MALİ DURAN VARLIKLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- MALİ DURAN VARLIKLAR İŞLEMLERİ

Madde 108- Uzun vadeli amaçlarla veya yasal zorunluluklar nedeniyle elde tutulan menkul kıymetler bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

248- DİĞER MALİ DURAN VARLIKLAR HESABI

249- DİĞER MALİ DURAN VARLIKLAR KARŞILIĞI HESABI (-)

II- 248- DİĞER MALİ DURAN VARLIKLAR HESABI

Madde 109- Döner  sermayeli  işletmelerin  uzun vadeli amaçlarla edindiği mali duran varlıklar bu hesapta izlenir.

A- Borç

Mali duran varlıklar alış bedeli ile bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

Satılan veya herhangi bir nedenle işletmenin mülkiyetinden çıkan mali duran varlıklar alış değeri üzerinden bu hesaba alacak kaydedilmekle birlikte;

a) Alış bedeli ile satış bedeli arasındaki fark olumsuz ise;

Satış bedeli  tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara,  menkul kıymet satış zararı ise  655- Menkul Kıymet Satış Zararları Hesabına borç,

b) Alış bedeli  ile satış bedeli arasındaki fark olumlu ise;

Satış bedeli tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç, menkul kıymet satış karı ise 645-Menkul Kıymet Satış Karları Hesabına alacak,

 kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-249- DİĞER MALİ DURAN VARLIKLAR KARŞILIĞI HESABI (-)

Madde 110- Diğer mali duran varlıkların değerinde, sürekli ya da önemli ölçüde meydana gelen değer azalmaları  için ayrılan karşılıklar bu hesapta izlenir.

A-   Alacak

Ayrılan karşılık tutarları bu hesaba alacak, 654- Karşılık Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

B-   Borç

Karşılık ayrılan mali duran varlıkların elden çıkarılması veya karşılık ayırma nedenlerinin ortadan kalkması durumunda bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

25- MADDİ DURAN VARLIKLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- MADDİ DURAN VARLIKLAR

Madde 111- İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen ve tahmini yararlanma süresi bir yıldan fazla olan fiziki varlık kalemleri ve bunlarla ilgili birikmiş amortismanlar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

250- ARAZİ VE ARSALAR HESABI

251- YER ALTI VE YER ÜSTÜ DÜZENLERİ HESABI

         252- BİNALAR HESABI

         253- TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR HESABI

         254- TAŞITLAR HESABI

         255- DEMİRBAŞLAR HESABI

         256- DİĞER MADDİ DURAN VARLIKLAR HESABI

         257- BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI (-)

         258- YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR HESABI

         259- VERİLEN AVANSLAR HESABI

II- MADDİ DURAN VARLIKLARLA İLGİLİ KAYIT İŞLEMLERİ

Madde 112- Bu hesap grubunda yer alan varlıkların işletme aktifine kaydedilmesi gerektiğinde, maddi duran varlıklar işletmede üretilmiş veya bağışlanmışsa saymanlık işlem fişi,  satın alınmışsa tahakkuk müzekkeresi ve verile emri ile maliyet bedelleri üzerinden ilgili maddi duran varlık  hesaplarına kaydedilir. Söz konusu maddi duran varlıkların çeşitli nedenlerle işletmenin aktifinden çıkarılması gerektiğinde saymanlık işlem fişi ile kayıtlı değerleri üzerinden hesaplardan çıkarılır.

Maddi duran varlıkların muhasebeleştirilmesinden sayman, korunmasından veya saklanmasından ayniyat mutemetliği, ayniyat mutemedi bulunmayan yerlerde ise bunları teslim alan memurlar sorumludur.

III-MADDİ DURAN VARLIKLAR İÇİN AMORTİSMAN AYRILMASI

Madde 113- Döner sermayeli  işletmelerde bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz kalan maddi duran varlıklar için 213 sayılı Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre amortisman ayrılır.

Kurumlar vergisi mükellefi olan döner sermayeli işletmeler 213 sayılı Vergi Usul Kanununda belirtilen amortisman hesaplama yöntemlerinden herhangi birini seçebilirler.

Kurumlar vergisi mükellefi olmayan döner sermayeli işletmelerce  normal amortisman usulü uygulanır.

Normal amortisman usulü, eşit tutarda amortisman hesaplanması esasına dayanır. Bu usulde döner sermayeli işletmelerce  amortisman oranı % 20’yi geçmemek üzere serbestçe belirlenir. Ancak arazi ve binalar ile % 20’nin üzerinde amortismana tabi tutulacak iktisadi kıymetler,  Bakanlıkça (Gelirler Genel Müdürlüğü)  tespit ve ilan olunan oranlar üzerinden amorti edilir.

Kurumlar vergisi mükellefi olmayan döner sermayeli işletmelerce  normal amortisman hesaplama yönteminden başka bir yöntem kullanılmak istenilmesi halinde gerekçeleri  belirterek Bakanlıktan izin alınır.

Maddi  duran varlıklar, yeniden değerlemenin yapıldığı hesap döneminde yeni  değerleri üzerinden; bina, arsa ve araziler ise  yeniden değerleme işleminden önceki kıymetleri üzerinden amortismana tabi tutulur.

Döner sermayeli işletmelerce  kullanılan  amortisman hesaplama yöntemi bilanço dipnotlarında  gösterilir.

IV-MADDİ DURAN VARLIKLARIN YENİDEN DEĞERLEMESİ

Madde 114- Kurumlar vergisi mükellefi olan döner sermayeli işletmelerce  amortismana tabi maddi duran varlıklar ve bunlar üzerinden hesaplanan amortismanlar, hesap dönemi sonunda (hesap dönemi içinde aktife giren maddi duran varlıklar için aktife girdiği dönem yeniden değerleme yapılmaz) 213 sayılı  Vergi Usul Kanununda belirtilen şartlarla yeniden değerlemeye tabi tutulabilir.

Kurumlar vergisi mükellefi olmayan döner sermayeli işletmelerce  amortismana tabi maddi duran varlıklar  ve bunlar üzerinden ayrılan amortismanlar, her hesap dönemi sonunda 213 sayılı Vergi Usul Kanununda belirtilen şartlarla yeniden değerlemeye tabi tutulur.

Her yıl Bakanlıkça (Gelirler Genel Müdürlüğü)  belirlenen yeniden değerleme katsayısı, maddi duran varlığın değeri ile çarpılarak değer artışı bulunur. Aynı işlem maddi duran varlığın birikmiş amortismanı için de uygulanır. Bu iki artış arasındaki fark da yeniden değerleme artış fonunu oluşturur.

V- 250- ARAZİ VE ARSALAR HESABI

Madde 115- İşletmeye ait her türlü arazi ve arsalar bu hesapta izlenir.

A- Borç

Arazi ve arsalar   maliyet bedeli ile bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

İşletmenin mülkiyetinden çıkan, üzerine bina yapılan veya tesis maliyetine eklenen arazi ve arsalar  kayıtlı değerleri ile bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VI- 251- YERALTI VE YERÜSTÜ DÜZENLERİ HESABI

Madde 116- Herhangi bir işin gerçekleşmesini sağlamak veya kolaylaştırmak için; yer altında ve yer üstünde inşa edilmiş her türlü yol, hark, köprü, tünel, bölme, sarnıç, iskele ve benzeri  yapılar bu hesapta izlenir.

A- Borç

1-Yapılan harcamaların direkt bu hesapta izlenmesi halinde oluşan maliyetler bu hesaba borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.

2-Yapılan harcamaların maliyet hesaplarında  izlenmesi halinde ise yıl sonunda tespit edilen maliyetler bu hesaba borç, ilgili yansıtma hesabına  alacak  kaydedilir.

B- Alacak

Elden çıkarılan yeraltı ve yerüstü düzenleri bu hesaba alacak, ilgili hesaplara  borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VII- 252- BİNALAR HESABI

Madde 117- İşletmeye ait binalar ve bunların ayrılmaz parçaları bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Satın alınan binalar  maliyet bedeli ile bu hesaba, bu değer üzerinden ödenen katma değer vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına borç, yapılan ödeme ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- İşletmece inşa edilen veya ettirilen binaların  yapılmakta olan yatırımlar hesabında oluşan maliyetinin aktifleştirilmesinde maliyet bedeli bu hesaba borç, 258- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabına alacak kaydedilir.

3- Binaların  ekonomik değerini arttırmak amacıyla yapılan harcamalar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

4- Binaların yeniden değerlemesi sonucunda oluşan değer artışları bu hesaba borç, 522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- İşletmenin aktifinde kayıtlı binaların satılması halinde kayıtlı değerleri ile bu hesaba, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, birikmiş amortismanları 257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, yeniden değerleme artışları 522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabına, yapılan tahsilat ise tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara  borç kaydedilmekle beraber;

a) Bu işlemden doğan karlar 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak,

b) Bu işlemden doğan zararlar 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç,

kaydedilir.

2- İşletmenin aktifinden çıkarılan binalar  kayıtlı değeri ile bu hesaba alacak, birikmiş amortismanları  257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, amorti edilmeyen  kısmı 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VIII-253- TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR HESABI

Madde 118- Üretimde kullanılan her türlü tesis, makine ve cihazlar ile bunların eklentileri ve bu amaçla kullanılan taşıma gereçleri bu hesapta izlenir.

   A- Borç

1- Satın alınan tesis, makine ve cihazlar maliyet bedelleri ile bu hesaba, bu değer üzerinden ödenen katma değer vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına borç, yapılan ödeme ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- İşletmece yapılan veya yaptırılan tesis, makine ve cihazların yapılmakta olan yatırımlar hesabında oluşan maliyetinin aktifleştirilmesinde  maliyet bedeli bu hesaba borç,  258- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabına alacak kaydedilir.

3- Tesis, makine ve cihazların ekonomik değerini artırmak  amacıyla yapılan  harcamalar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

4- Tesis, makine ve cihazların yeniden değerlemesi sonucunda  oluşan değer artışları bu hesaba borç, 522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satılan tesis,  makine ve cihazlar kayıtlı değerleri ile bu hesaba, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, birikmiş amortismanları 257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, yeniden değerleme artışları 522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabına, yapılan tahsilat ise tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara  borç kaydedilmekle birlikte;

a) Bu işlemden doğan karlar 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak,

b) Bu işlemden doğan zararlar 689- Diğer Olağandışı  Gider ve Zararlar Hesabına borç,

kaydedilir.

2- İşletmenin aktifinden çıkarılan tesis, makine ve cihazlar kayıtlı değerleri  ile bu hesaba alacak, birikmiş amortismanları 257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, amorti edilmeyen  kısmı 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi  hesap dönemine devreder.

IX- 254- TAŞITLAR HESABI

Madde 119- İşletme faaliyetlerinde kullanılan taşıtlar bu hesapta izlenir.

A- Borç

1-  Satın alınan taşıtlar maliyet bedelleri ile bu hesaba, bu değer üzerinden ödenen katma değer vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına borç,  yapılan ödeme ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- İşletmece imal edilen veya ettirilen taşıtların  yapılmakta olan yatırımlar hesabında oluşan maliyetinin aktifleştirilmesinde maliyet bedeli  bu hesaba borç, 258- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabına alacak kaydedilir.

3- Taşıt araçlarının ekonomik değerini artırmak amacıyla yapılan  harcamalar bu hesaba borç,  ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

4- Taşıtların yeniden değerlemesi sonucunda  oluşan değer artışları bu hesaba borç, 522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satılan taşıtlar kayıtlı değerleri ile bu hesaba, bu değer üzerinden hesaplanan  katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, birikmiş amortismanları  257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, yeniden değerleme artışları 522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabına, yapılan tahsilat ise tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara  borç kaydedilmekle birlikte;

a) Bu işlemden doğan karlar 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak,

b) Bu işlemden doğan zararlar 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç,

kaydedilir.

2- İşletmenin aktifinden çıkarılan taşıtlar kayıtlı değeri ile bu hesaba alacak, birikmiş amortismanları 257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, amorti edilmeyen kısmı 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

X- 255- DEMİRBAŞLAR HESABI

Madde 120- İşletme faaliyetlerinin yürütülmesinde kullanılan her türlü büro makine ve cihazları ile döşeme, masa, koltuk, dolap, mobilya gibi maddi duran varlıklar bu hesapta izlenir.

Bedeli 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nda  belirlenen tutarı aşmayan demirbaşlar, Ayniyat Yönetmeliği hükümleri saklı kalmak kaydıyla  doğrudan gider kaydedilebilir ve bu demirbaş giderlerine ilişkin  kayıtlar  nazım hesaplarda izlenir.

A- Borç

1- Satın alınan demirbaşlar maliyet bedeli ile bu hesaba, bu değer üzerinden ödenen katma değer vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına borç, yapılan ödeme ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- İşletmede kullanılmak üzere imal edilen veya ettirilen demirbaşların  yapılmakta olan yatırımlar hesabında oluşan maliyetinin aktifleştirilmesinde maliyet bedeli  bu hesaba borç, 258- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabına alacak kaydedilir.

3- Demirbaşların ekonomik değerini artırmak amacıyla yapılan  harcamalar  bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

4- Demirbaşların yeniden değerlemesi sonucunda  oluşan değer artışları bu hesaba borç, 522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabına alacak kaydedilir.

5- Demirbaşların sayımı sonucunda  tespit  edilen fazlalıklar rayiç değerleri ile bu hesaba borç, fazlalığın nedeninin araştırılıp sonuçlandırılmasına kadar 397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları  Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satılan demirbaşlar kayıtlı değerleri ile bu hesaba, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, birikmiş amortismanları  257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, yeniden değerleme artışları 522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabına, yapılan tahsilat ise tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara  borç kaydedilmekle birlikte;

a)  Bu işlemden doğan karlar 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak,

b)  Bu işlemden doğan zararlar  689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç ,

kaydedilir.

2- Demirbaşların sayımı sonucunda  tespit edilen noksanlıklar bu hesaba alacak, noksanlığın nedeninin araştırılması ve sorumluların tespiti için geçici olarak 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç kaydedilir.

3- Kullanılamayacak hale gelmesi nedeniyle kayıtlardan düşülmesi gereken demirbaşlar kayıtlı değerleri ile bu hesaba alacak, birikmiş amortismanları 257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, ayrılan amortismanları  demirbaşın kayıtlı değerinden az ise aradaki fark 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.

4- Personele zimmetle verilen demirbaşlardan kaybedilen veya çalınanlar bir taraftan kayıtlı değerleri  ile bu hesaba alacak, birikmiş amortismanları  257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, amorti edilmeyen kısmı 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç; diğer taraftan rayiç değerleri  üzerinden sorumluları  adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

XI- 256- DİĞER MADDİ DURAN VARLIKLAR HESABI

Madde 121- Yukarıda belirtilen hesapların hiçbirinin kapsamına girmeyen özellikle kendi bölümlerinde tanımlanmayan diğer maddi duran varlıklar bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Satın alınan diğer maddi duran varlıklar maliyet bedelleri ile bu hesaba, bu değer üzerinden ödenen katma değer vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına borç, yapılan ödeme ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- İşletmece imal edilen veya ettirilen diğer  maddi duran varlıkların yapılmakta olan yatırımlar hesabında oluşan maliyetinin aktifleştirilmesinde  maliyet bedelleri  bu hesaba borç, 258- Yapılmakta Olan Yatırımlar Hesabına alacak kaydedilir.

3- Diğer  maddi  duran  varlıkların  ekonomik  değerini  artırmak amacıyla yapılan  harcamalar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

4- Diğer maddi duran varlıkların yeniden değerlemesi sonucunda  oluşan değer artışları bu hesaba borç, 522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabına alacak kaydedilir.

5- Diğer maddi duran varlıkların sayımı sonucunda  tespit edilen fazlalıklar rayiç değerleri ile bu hesaba borç,  fazlalığın nedeninin araştırılıp sonuçlandırılmasına  kadar 397- Sayım ve Tesellüm Fazlaları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satılan diğer maddi duran varlıklar  kayıtlı değerleri ile bu hesaba, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi  391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, birikmiş amortismanları  257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, yeniden değerleme artışları 522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabına, yapılan tahsilat ise tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara    borç kaydedilmekle birlikte;

a) Bu işlemden doğan karlar 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak,

b) Bu işlemden doğan  zararlar  689- Diğer  Olağandışı  Gider ve   Zararlar   Hesabına borç,

kaydedilir.

2- Diğer maddi duran varlıkların sayımı sonucunda  tespit edilen noksanlıklar bu hesaba alacak,  noksanlığın nedeninin araştırılması ve sorumluların tespiti için geçici olarak 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına borç kaydedilir.

3- Kullanılamayacak  hale gelmesi  nedeniyle  kayıtlardan  düşülmesi  gereken  diğer maddi duran varlıklar kayıtlı değerleri ile bu hesaba alacak, birikmiş amortismanları 257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına,  ayrılan amortisman diğer maddi duran varlığın kayıtlı değerinden az ise aradaki fark 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.

4- Personele zimmetle  verilen diğer maddi duran varlıklardan kaybedilen veya çalınanlar  bir taraftan  kayıtlı değerleri ile bu hesaba alacak, birikmiş amortismanları   257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, amorti edilmeyen kısmı 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç; diğer taraftan  rayiç değerleri üzerinden sorumluları  adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.       

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

XII- 257- BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI (-)

Madde 122- Maddi duran varlık bedellerinin kullanılabilecekleri süre içerisinde hesaben yok edilmesini sağlamak amacıyla 213 sayılı Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılan amortismanlar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Maddi duran varlıklar için  hesaplanan amortisman tutarları  bu hesaba alacak, ilgili gider hesaplarına borç kaydedilir.

2-  Amortismana tabi maddi duran varlıkların yeniden değerlemesi sonucunda  oluşan   değer artışları üzerinden hesaplanan amortisman tutarları  bu hesaba alacak, ilgili gider  hesaplarına  borç kaydedilir.

B- Borç

1- Satılan maddi duran varlıkların birikmiş amortismanları  bu hesaba,  yeniden değerleme artışları 522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabına,  yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre  ilgili hesaplara borç, kayıtlı değerleri ile ilgili maddi duran varlık hesabına, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına  alacak kaydedilmekle birlikte;

a) Bu işlemden doğan zararlar 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç,

b) Bu işlemden doğan karlar 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak,

kaydedilir.

2- Kullanılamayacak hale gelmesi nedeniyle kayıtlardan düşülmesi gereken maddi duran varlıkların  birikmiş amortismanları bu hesaba, ayrılan amortisman maddi duran varlıkların

kayıtlı değerlerinden az ise aradaki fark 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç, kayıtlı değeri  ile  ilgili maddi duran varlık hesabına alacak kaydedilir. 

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

XIII- 258- YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR HESABI

Madde 123- İşletmede yapımı süren ve tamamlandığında ilgili maddi duran varlık hesabına aktarılacak olan her türlü madde ve malzeme ile işçilik ve genel giderlerle ilgili harcamalar bu hesapta izlenir.

A- Borç

Yatırım projelerine yapılan harcamalar bu hesaba, bu tutarlar üzerinden ödenen katma değer vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına borç,  yapılan ödeme ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

Tamamlanan yatırım projeleri maliyet bedelleri ile bu hesaba alacak, ilgili maddi duran varlık hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

XIV- 259- VERİLEN AVANSLAR HESABI

Madde 124- Yurt içinden veya yurt dışından satın alınmak üzere sipariş  edilen maddi duran varlıklarla ilgili  avans ödemeleri ve bu amaçlarla açtırılan akreditifler bu hesapta izlenir.

A-Borç       

1- Maddi duran varlık edinilmesi ile ilgili olarak verilen avanslar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Yabancı ülkelerden yapılacak satın almalar için milli bankalar nezdinde açılan akreditif tutarları bu hesaba borç, 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Verilen avans karşılığı sipariş edilen maddi duran varlıklardan   teslim alınanlara ilişkin yapılan harcama  tutarı bu hesaba alacak,  maliyet bedeli ile ilgili maddi duran varlık hesabına,  bu değer üzerinden ödenen katma değer vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına borç kaydedilir.

2- Verilen avanstan yapılan nakden iadeler bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

3- Nakden veya mahsuben geri alınamayan avans tutarları bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.  

BEŞİNCİ BÖLÜM

26- MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR İŞLEMLERİ,

HESAP VE DEFTER KAYITLARI

I- MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR İŞLEMLERİ

Madde 125- Herhangi bir fiziksel varlığı bulunmayan ve işletmenin belli bir şekilde yararlandığı veya yararlanmayı beklediği aktifleştirilen giderler ile belli koşullar altında hukuken himaye gören haklar ve şerefiyeler bu grup hesaplarda izlenir.  Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

260- HAKLAR HESABI

267- DİĞER MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR HESABI

268- BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI (-)

269- VERİLEN AVANSLAR HESABI

II-260- HAKLAR HESABI

Madde 126- İmtiyaz, patent, lisans, ticari marka ve unvan gibi bir bedel ödenerek elde edilen bazı hukuki tasarruflar ile kamu otoritelerinin  işletmeye belli alanlarda tanıdığı kullanma, yararlanma gibi yetkiler dolayısıyla yapılan harcamalar bu hesapta izlenir.

A- Borç

Haklar,  maliyet bedeli ile bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Yararlanma  süresi  belli  olanlar   sürenin  bitiminde,  yararlanma  süresi  belli olmayanlar 5 inci yılın sonunda  bu hesaba alacak, 268- Birikmiş  Amortismanlar Hesabına borç kaydedilir.

2- Yararlanma hakkı devredildiğinde kayıtlı değeri ile bu hesaba alacak, birikmiş amortismanları 268- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, devir bedeli tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara  borç kaydedilmekle birlikte;

a) Bu işlemden doğan karlar 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak, 

b) Bu işlemden doğan zararlar 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç,

      kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III- 267- DİĞER MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR HESABI

Madde 127- Bu hesap grubunda sayılan duran varlıklar dışında kalan diğer maddi olmayan duran varlıklar bu hesapta izlenir.

A- Borç

Diğer maddi olmayan duran varlıklar maliyet bedeli ile bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Yararlanma  süresi  belli  olanlar  sürenin   bitiminde,   yararlanma  süresi   belli olmayanlar 5 inci yılın sonunda bu hesaba alacak, 268- Birikmiş Amortismanlar Hesabına borç kaydedilir.

2- Yararlanma hakkı devredildiğinde kayıtlı değeri ile bu hesaba alacak, birikmiş amortismanları 268- Birikmiş Amortismanlar Hesabına,  devir bedeli tahsilatın  şekline göre ilgili hesaplara  borç kaydedilmekle birlikte;

a)  Bu işlemden doğan karlar 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak,

b) Bu işlemden doğan zararlar 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç,

      kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IV- 268- BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI (-)

Madde 128- Maddi olmayan duran varlık bedellerinin kullanılabilecekleri süre içinde yok edilebilmesini sağlamak amacıyla ayrılan amortismanlar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Ayrılan amortisman tutarları bu hesaba alacak, ilgili gider hesaplarına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Yararlanma  süresi  belli olanlar   sürenin   bitiminde,   yararlanma   süresi   belli olmayanlar 5 inci yılın sonunda  bu hesaba borç, ilgili maddi olmayan duran varlıklar hesabına alacak kaydedilir.

2- Elden çıkarılan maddi olmayan duran varlıkların birikmiş amortismanları bu hesaba, devir bedeli tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç, kayıtlı değeri ile ilgili maddi olmayan duran varlıklar hesabına alacak kaydedilmekle birlikte;

a) Bu işlemden doğan zararlar 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç,

b) Bu işlemden doğan karlar 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak,

      kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.             

V- 269- VERİLEN AVANSLAR HESABI

Madde 129- Maddi olmayan duran varlıklarla ilgili olarak gerek yurtiçi gerekse yurt dışındaki kişi ve kuruluşlara yapılan avans ödemeleri  bu hesapta izlenir.

A- Borç

Verilen avanslar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

Verilen avanstan yapılan mahsuplar bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

VI- DURAN VARLIKLAR AMORTİSMAN VE YENİDEN DEĞERLEME DEFTERİ (Örnek : 18)

Madde 130- Duran varlıklarınamortisman            ve yeniden değerlemesine ilişkin bilgilerin kaydedildiği bu defter, duran varlıkların çeşitlerine göre bölümlere ayrılmak suretiyle tutulur.

Kayda alınan duran varlıkların cinsi, nevi, miktarı, edinme tarihi, iktisap değeri, amortisman oranı ve yöntemi ile yeniden değerleme oranına ilişkin bilgiler deftere sütun başlıklarına göre kaydedilir.

Kayda alınan maddi olmayan duran varlıklara ilişkin bilgiler de yukarıdaki fıkrada açıklandığı şekilde bu deftere sütun başlıklarına göre kaydedilir. Ancak, defterin yeniden değerleme ile ilgili sütunları boş bırakılır.

Maddi duran varlığın  maliyetine eklenmesi gereken esaslı onarım ve değişikliklerin yapılmış olması durumunda, maddi duran varlık yeni satın alınmış gibi değerlendirilerek esaslı onarım ve değişikliğin hangi demirbaşla ilgili olduğu defterin  “cinsi ve nevi” sütununda belirtilmek suretiyle kaydedilir.

Daha sonraki yıllara ait amortisman ayırma ve yeniden değerleme işlemlerine ilişkin bilgiler, duran varlıklar  tamamen amorti edilene kadar defterin yarım sayfalarında yer alan ilgili sütunlara kaydedilerek izlenir.

Kayıttan düşülmesi gereken maddi duran varlıklar defterin “satış veya terkin tarihi ”  sütununa, satıldığı veya terkin edildiği belirtilmek suretiyle kaydedilir.

Kullanılamaz hale gelen veya başka nedenlerle kullanım olanağı kalmayan maddi duran varlıklar için açıklamalı iki nüsha tutanak düzenlenir. Tutanağın birinci nüshası muhasebeleştirme belgesine bağlanır, ikinci nüsha ise saymanlıkta saklanır.

ALTINCI BÖLÜM

27-  ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR İŞLEMLERİ

VE HESAP KAYITLARI

I- ÖZEL TÜKENMEYE TABİ VARLIKLAR İŞLEMLERİ

Madde 131- Belirli bir maddi varlıkla çok yakından ilgili bulunan veya tamamen tüketime tabi varlıklar için yapılan, üretim çalışmalarının zaman ve yoğunluğu ile sınırlı bir ömre sahip olan giderler bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

271- ARAMA GİDERLERİ HESABI

272- HAZIRLIK VE GELİŞTİRME GİDERLERİ HESABI

278- BİRİKMİŞ TÜKENME PAYLARI HESABI (-)

279- VERİLEN AVANSLAR HESABI

II- 271- ARAMA GİDERLERİ HESABI

Madde 132- Arama amacı ile yapılan giderler bu hesapta izlenir.

A- Borç

 Arama giderleri bu hesaba borç, ilgili hesaplara  alacak kaydedilir.

B-Alacak

1- Arama faaliyetleri sonucunda üretilebilir bir rezerv bulunamamışsa yapılan giderler bu hesaba alacak, ilgili gider hesaplarına borç kaydedilir.

2- Aktifleştirilmiş olup  itfa süresi dolanlar bu hesaba alacak, 278- Birikmiş Tükenme Payları Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III- 272- HAZIRLIK VE GELİŞTİRME GİDERLERİ HESABI

Madde 133- Maden üstündeki örtüyü kaldırmak veya yer altındaki maden yataklarına girmek;  petrol işlemlerinden  kuyu açma, temizleme ve benzeri  işlerle ilgili giderler  bu hesapta izlenir.

A- Borç

Yapılan giderler bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

Aktifleştirilmiş olup  itfa süresi dolanlar bu hesaba alacak, 278- Birikmiş Tükenme Payları Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IV- 278- BİRİKMİŞ TÜKENME PAYLARI HESABI (-)

Madde 134-  Özel tükenmeye tabi varlıklar grubuna giren kalemler için  ayrılacak tükenme payları bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Ayrılan tükenme payları bu hesaba alacak, ilgili gider hesaplarına borç kaydedilir.

B- Borç

İtfa süresi dolan değerler bu hesaba borç, özel tükenmeye tabi varlıklar grubundaki ilgili hesaba alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.             

V- 279-VERİLEN AVANSLAR HESABI

Madde 135- Özel tükenmeye tabi varlıklar için yapılan avans ödemeleri bu hesapta izlenir.

A- Borç

Verilen avanslar bu hesaba borç,  ilgili hesaplara  alacak kaydedilir.

B- Alacak

Verilen avanstan yapılan mahsuplar bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

YEDİNCİ BÖLÜM

28- GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR TAHAKKUKLARI

İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- GELECEK YILLARA AİT GİDERLER VE GELİR    

              TAHAKKUKLARI İŞLEMLERİ

Madde 136- İçinde bulunulan dönemde ortaya çıkan, ancak gelecek yıllara ait olan giderler ile faaliyet dönemine ait olup  da kesin borç kaydı hesap döneminden sonra yapılacak gelirler bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         280- GELECEK YILLARA AİT GİDERLER HESABI

         281- GELİR TAHAKKUKLARI HESABI

II-280- GELECEK YILLARA AİT GİDERLER HESABI

Madde 137- Peşin ödenen ve cari dönem içinde ilgili gider hesaplarına kaydedilmemesi gereken gelecek yıllara ait giderler bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir yılın altına düşen gelecek yıllara ait giderler bu hesaba alacak, 180- Gelecek Aylara Ait Giderler Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-281- GELİR TAHAKKUKLARI HESABI

Madde 138- Üçüncü kişilerden tahsili yada bunlar hesabına kesin borç kaydı bir yıl veya daha sonraki yıllarda yapılacak gelirlerin içinde bulunulan döneme ait olan kısımları bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 181- Gelir Tahakkukları Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir yılın altına düşen gelir tahakkukları bu hesaba alacak 181-Gelir Tahakkukları Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

SEKİZİNCİ BÖLÜM

29- DİĞER DURAN VARLIKLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- DİĞER DURAN VARLIKLAR İŞLEMLERİ

Madde 139- Önceki bölümlerde sayılan duran varlık kalemlerine girmeyen özellikle kendi bölümlerinde tanımlanmamış olan diğer duran varlık kalemleri bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

291- GELECEK YILLARDA İNDİRİLECEK KDV HESABI

293- GELECEK YILLAR İHTİYACI STOKLAR HESABI

294- ELDEN ÇIKARILACAK STOKLAR VE MADDİ DURAN VARLIKLAR HESABI

295- PEŞİN ÖDENEN VERGİLER VE FONLAR HESABI

297- DİĞER ÇEŞİTLİ DURAN VARLIKLAR HESABI

298- STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI HESABI (-)

299- BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI (-)

II-291- GELECEK YILLARDA İNDİRİLECEK KDV HESABI

Madde 140- Satın alınan veya imal edilen amortismana tabi iktisadi kıymetlerle ilgili bir yıldan daha uzun sürede indirilebilecek nitelikteki katma değer vergileri bu hesapta izlenir.

A- Borç

Bir yıldan daha uzun sürede indirilebilecek nitelikteki katma değer vergileri  bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

İndirilme süresi bir yılın altına düşen katma değer vergileri  bu hesaba alacak, 191- İndirilecek KDV Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-293- GELECEK YILLAR İHTİYACI STOKLAR HESABI

Madde 141- Tedbirli satın alma ve üretme politikası gereği ve stok dönüş hızı  düşüklüğü nedeniyle işletmede bulunan ve işletmenin bir yıllık dönemden sonra kullanacağı stoklar bu hesapta izlenir.

A- Borç

Gelecek yıllar ihtiyacı stoklar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

Gelecek yıllar ihtiyacı için edinilen stoklar  kullanım dönemlerinde bu hesaba alacak, ilgili stok hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IV-294- ELDEN ÇIKARILACAK STOKLAR VE MADDİ DURAN VARLIKLAR 

                  HESABI

Madde 142- Çeşitli nedenlerle işletmede kullanılma ve satış olanaklarını yitiren stoklar ve maddi duran varlıklar bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- İşletmede kullanılma niteliğini kaybeden ilk madde ve malzemelerle fiziki nedenlerle bozulduğu için işletmenin müşterilerine sunamayacağı mamul ve ticari mallar tasfiye edilinceye kadar bu hesaba borç, ilgili stok hesaplarına alacak kaydedilir.

2- İşletmede kullanımdan kaldırılan maddi duran varlıklar kayıtlı değerleri ile bu hesaba borç, ilgili maddi duran varlık hesabına alacak kaydedilmekle birlikte; birikmiş amortismanları da 257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına borç, 299- Birikmiş Amortismanlar Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satılan veya elden çıkarılan stoklar ve maddi duran varlıklar kayıtlı değerleri ile bu hesaba, bu değerler üzerinden hesaplanan  katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, birikmiş amortismanları 299- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, yapılan tahsilat ise tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilmekle birlikte;

a) Bu işlemden doğan karlar 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak,

b) Bu işlemden doğan  zararlar 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç,

kaydedilir.

2- Değersiz hale gelenstoklar ve maddi duran varlıklar kayıtlı değerleri ile bu hesaba alacak, birikmiş  amortismanları  299- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, amorti edilmeyen kısmı   689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

V-295- PEŞİN ÖDENEN VERGİLER VE FONLAR HESABI

Madde 143- İzleyen yıldan sonraki yıllarda indirim konusu yapılabilecek olan peşin ödenen vergiler ve fonlar bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 193- Peşin Ödenen Vergiler  ve Fonlar Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir  yılın altına düşen peşin ödenen vergiler ve fonlar bu hesaba alacak, 193- Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VI- 297- DİĞER ÇEŞİTLİ DURAN VARLIKLAR HESABI

Madde 144- Bu hesap grubu içinde sayılanların dışında kalan diğer çeşitli duran varlıklar bu hesapta izlenir.

A- Borç

Diğer çeşitli duran varlıklar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

Kayıtlardan çıkarılan diğer çeşitli duran varlıklar bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VII-298- STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI HESABI (-)

Madde 145- Bu bölümde yer alan stokların yangın, deprem, su basması gibi doğal afetler ve bozulmak, çürümek, kırılmak, çatlamak, paslanmak, teknolojik gelişmeler ve moda değişiklikleri nedeniyle stokların fiziki ve ekonomik değerlerinde önemli azalışların ortaya çıkması veya bunun dışında diğer nedenlerle piyasa fiyatlarında düşmelerin meydana gelmesi  dolayısıyla, kayıpları karşılamak üzere ayrılan karşılıklar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Ayrılan karşılık tutarları bu hesaba alacak, 654- Karşılık Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Karşılık ayırma nedeni ortadan kalktığında ayrılan karşılık tutarı bu hesaba borç, 644- Konusu Kalmayan Karşılıklar Hesabına alacak kaydedilir.

2- Karşılık ayrılan  stokların satılması  halinde ayrılan  karşılık tutarı  bu hesaba, yapılan tahsilat  tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç, kayıtlı değerleri ile 294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabına, hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilmekle  birlikte;

a) Bu işlemden doğan zararlar 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç,

b)  Bu işlemden doğan karlar 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak,

kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VIII-299- BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI (-)

Madde 146- Bu gruptaki amortismana tabi varlıklar için ayrılan amortisman tutarları  bu hesapta izlenir.              

A- Alacak

 Diğer duran varlıklarla ilgili ayrılan amortisman tutarları  bu hesaba alacak,  257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Satılan diğer duran varlıkların birikmiş amortismanları bu hesaba, yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç, kayıtlı değeri ile ilgili duran varlıklar hesabına, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilmekle  birlikte;

a) Bu işlemden doğan zararlar 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına borç,

b) Bu işlemden doğan karlar 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak,

kaydedilir.

2- Elden çıkarılacak stoklar ve maddi duran varlıklar hesabında kayıtlı varlıklardan değersiz hale gelenlerin birikmiş amortismanları bu hesaba, amorti edilmeyen kısmı 689- Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar Hesabına  borç, kayıtlı değerleri  ile 294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabına alacak kaydedilir. 

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

KISIM VII

III- KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

3- KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR İŞLEMLERİ

Madde 147- Bu ana hesap grubu; işletmenin sahip olduğu kısa vadeli yabancı kaynakları kapsar. Kısa vadeli yabancı kaynaklar aşağıdaki hesap gruplarından oluşur.

         32- TİCARİ BORÇLAR

         33- DİĞER BORÇLAR

         34- ALINAN AVANSLAR

         35- YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞLERİ

         36- ÖDENECEK VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER

         37- BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI

38- GELECEK AYLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI

         39- DİĞER YABANCI KAYNAKLAR

BİRİNCİ BÖLÜM

32- TİCARİ BORÇLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- TİCARİ BORÇLAR İŞLEMLERİ

Madde 148- İşletmeninticari ilişkileri nedeniyle ortaya çıkan borçları bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         320- SATICILAR HESABI

         326- ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABI

         329- DİĞER TİCARİ BORÇLAR HESABI

II-320- SATICILAR HESABI

Madde 149- İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan ticari borçları bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Mal ve hizmet alımlarından  doğan borçlar bu hesaba alacak, satın alınan  mal ve hizmet maliyet bedeli ile  ilgili hesaplara, ödenen katma değer vergisi 191- İndirilecek KDV Hesabına borç kaydedilir.

2- İşletmenin anlaşmalar uyarınca satıcılara olan borçlarına yürütülen faizler bu hesaba alacak, 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.

3- Envanter dönemlerinde satıcılara  yabancı para birimi üzerinden olan  borçların değerlemesi sonucunda oluşan değer artışları  bu hesaba alacak, 656-  Kambiyo Zararları Hesabına borç kaydedilir.

4- Mal ve hizmet alımlarında satıcıların işletme adına yaptığı giderler bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

1- Satıcılara nakden veya hesaben  yapılan ödemeler bu hesaba borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- İade edilen stok tutarları bu hesaba borç, maliyet bedeli  ile ilgili stok hesabına, ödenen katma değer vergisi   191- İndirilecek KDV Hesabına alacak kaydedilir.

3- Satıcıların sonradan yaptığı ıskontolar  bu hesaba borç, ıskonto  yapılan mal ve hizmet bedeli  602- Diğer Gelirler Hesabına,  bu tutar  üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilir.

4- Envanter dönemlerinde satıcılara yapancı para birimi üzerinden olan borçların değerlemesi sonucunda oluşan değer azalışları bu hesaba borç, 646- Kambiyo Karları Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-326- ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABI

Madde 150- Üçüncü kişilerin belli bir işi yapmalarını, aldıkları bir değeri geri vermelerini sağlamak amacıyla ve belli sözleşmeler nedeniyle gerçekleşecek bir alacağın karşılığı olarak alınan depozito ve teminatlar bu hesapta izlenir.

Bu hesaba sadece nakit olarak alınan depozito ve teminatlar kaydedilir.

A- Alacak

 Alınan depozito ve teminatlar bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

1- Geri verilen depozito ve  teminatlar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Gelir kaydedilen  depozito ve teminatlar  bu hesaba borç, 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

3- Herhangi bir alacağa karşılık mahsup edilen depozito ve teminatlar  bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IV-329- DİĞER TİCARİ BORÇLAR HESABI

Madde 151- Yukarıdaki hesap kalemlerinin kapsamına alınamayan borçlar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

İşletmenin diğer ticari borçları bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

Ödenen diğer ticari borçlar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

İKİNCİ BÖLÜM

33- DİĞER BORÇLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I-  DİĞER BORÇLAR İŞLEMLERİ

Madde 152- Herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelen borçlar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

335- PERSONELE BORÇLAR HESABI

336- DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR HESABI

II - 335- PERSONELE BORÇLAR HESABI

Madde 153- İşletmenin personeline olan ücret, ikramiye ve  vergi iadeleri gibi borçları bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Tahakkuk eden  işçi  ücretleri ve memur aylıklarından  henüz ödenmemiş olanlar  bu hesaba, vergi kesintileri 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına, sosyal güvenlik kesintileri 361- Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri Hesabına, diğer kesintiler ilgili hesaplara alacak,  tahakkuk toplamı ilgili gider hesaplarına borç kaydedilir.

2- İşletmenin personeline  olan özel gider indirimine ilişkin borçları bu hesaba alacak,

360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına borç kaydedilir.

3- Personelin maaş ve ücretlerinden fazla ve yersiz kesilmek suretiyle sosyal güvenlik kurumlarına gönderilen tutarlardan personele ödenmesi gerekenler bu hesaba alacak, 136- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabına borç kaydedilir.        

B- Borç

1- Personele borçlardan ödenen tutarlar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- İşletmeden ayrılan personele olan borçlar bu hesaba borç, 336- Diğer Çeşitli Borçlar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-336- DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR HESABI

Madde 154- Ticari olmayıp yukarıdaki hesaplardan hiçbirinin kapsamına alınamayan öğrenci hakkı, kira borçları, faiz borçları gibi çeşitli borçlar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

İşletmenin diğer çeşitli borçları bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

Ödenen diğer çeşitli borçlar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

34- ALINAN AVANSLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- ALINAN AVANSLAR İŞLEMLERİ

Madde 155- Gerek satış sözleşmeleri dolayısıyla gerekse diğer nedenlerle işletme tarafından üçüncü kişilerden alınan avanslar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         340- ALINAN SİPARİŞ AVANSLARI HESABI

         349- ALINAN DİĞER AVANSLAR HESABI

II- 340- ALINAN SİPARİŞ AVANSLARI HESABI

Madde 156- İşletmenin satış amacıyla gelecekte yapacağı mal ve hizmet teslimleri ile ilgili olarak peşin tahsil ettiği tutarlar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Alınan sipariş avansları bu hesaba alacak, tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

1- Alınan sipariş avansına konu mal teslim edildiğinde veya öngörülen hizmet yapıldığında alınan avans tutarı bu hesaba, yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç, mal veya hizmetin satış bedeli “60- Brüt Satışlar” grubunun ilgili hesabına, bu bedel üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilir.

2- Alınan sipariş  avanslarından yapılan iadeler bu hesaba borç,  ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-349- ALINAN DİĞER AVANSLAR HESABI

Madde157- İşletmenin aldığı  diğer avanslar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Alınan diğer avanslar bu hesaba alacak, tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç                                                                                                                                                                   

Alınan diğer avanslardan yapılan  iadeler ve mahsuplar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.         

Bu hesabın alacak kalanı  ertesi hesap dönemine devreder.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

35- YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞLERİ İŞLEMLERİ

VE HESAP KAYITLARI

I- YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞLERİ İŞLEMLERİ

Madde 158- Yıllara yaygın taahhüt işleri yapan işletmelerin üstlendikleri işlerden, gerçekleştirdikleri kısım karşılığında aldıkları hakedişler bu grup hesaplarda izlenir..

II- 350 -358-YILLARA YAYGIN İNŞAAT VE ONARIM HAKEDİŞ BEDELLERİ HESABI

Madde 159- İşletmenin üstlendiği yıllara yaygın inşaat ve onarım işlerinden tamamlanan kısımlar için düzenlenen hakediş bedelleri, bu hesap grubu aralığında 170-178 hesap grubu aralığındaki hesaplara paralel olarak açılacak hesaplarda izlenir.

A- Alacak

İşletmenin üstlendiği yıllara  yaygın inşaat ve onarım işleri ile ilgili olarak düzenlenen hakediş tutarları bu hesaplara, bu  tutarlar  üzerinden hesaplanan katma değer vergisi  391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, peşin ödenen vergi ve fonlar ilgili hesaba,  alınan avanslardan  yapılan mahsuplar  340- Alınan Sipariş Avansları Hesabına, damga vergisi kesintileri  740- Hizmet Üretim Maliyeti Hesabına, yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre  ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

İşletmenin üstlendiği yıllara  yaygın inşaat ve onarım işlerinin geçici kabulü yapıldığında hakediş tutarları bu hesaba borç, “60- Brüt Satışlar” grubunun ilgili hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesapların alacak kalanları ertesi hesap dönemine devreder.

BEŞİNCİ BÖLÜM

36- ÖDENECEK VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER İŞLEMLERİ

VE HESAP KAYITLARI

I- ÖDENECEK VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER İŞLEMLERİ

Madde 160- İşletmenin sorumlu veya mükellef sıfatıyla ödeyeceği vergi, resim, harç, kesinti, sigorta primi, sendika aidatları, icra taksitleri ve benzeri borçlar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         360- ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HESABI

         361- ÖDENECEK SOSYAL GÜVENLİK KESİNTİLERİ HESABI

         362- ÖDENECEK DÖNER SERMAYE YÜKÜMLÜLÜKLERİ HESABI

         363- ÖDENECEK DÖNER SERMAYE KATKI PAYLARI HESABI

368- VADESİ GEÇMİŞ, ERTELENMİŞ VEYA TAKSİTLENDİRİLMİŞ VERGİ  VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER HESABI

         369- ÖDENECEK DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER HESABI

II-360- ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HESABI

Madde 161- İşletmenin ekonomik faaliyetlerde bulunmasının sonucu ilgili mali mevzuat uyarınca mükellef veya sorumlu sıfatıyla kendisine, personeline veya üçüncü kişilere ilişkin olarak ödenmesi gereken vergi, resim, harç ve fonlar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- İşletmenin dönem sonu karları  üzerinden ayrılan kurumlar vergisi ve fon payı tutarlarından peşin ödenen vergiler ve fonlar mahsup edildikten sonra kalan tutar bu hesaba alacak, 370- Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları Hesabına borç kaydedilir.

2- İşletmenin faaliyetleri nedeniyle ortaya çıkan ve gider yazılması gereken vergi ve fonlar  bu hesaba alacak, ilgili gider hesaplarına borç kaydedilir.

3- Ay sonlarında hesaplanan  katma değer vergisi hesabının alacak kalanı, indirilecek katma değer vergisi hesabı ve devreden katma değer vergisi  hesabının borç kalanları toplamı  ile karşılaştırıldığında hesaplanan katma değer vergisinin alacak fazlası   bu hesaba alacak, 391- Hesaplanan KDV Hesabına borç kaydedilir.

4- Sorumlu sıfatıyla ücretlerden, hakediş ödemelerinden ve diğer işlemlerden yapılan vergi ve fon kesintileri bu hesaba,  diğer kesintiler ve ödemeler ilgili hesaplara alacak, tahakkuk toplamı da ilgili gider hesaplarına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Ödenen vergi ve fonlar bu hesaba borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Vadesi geçmiş, ertelenmiş veya takside bağlanmış vergi ve fonlar bu hesaba borç, 368- Vadesi Geçmiş Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükler Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-361- ÖDENECEK SOSYAL GÜVENLİK KESİNTİLERİ HESABI

Madde 162- İşletmenin, personelin hakedişlerinden sosyal güvenlik mevzuatı hükümlerine göre kesintiye tabi tutmakla yükümlü bulunduğu, personele ait emeklilik keseneği ve sigorta primleri ile bunlara ilişkin işveren katılma payları ve işverence sosyal güvenlik kuruluşlarına ödenecek diğer yükümlülükler bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Memur ve işçilerin  aylık ve ücret  ödemelerinden  yapılan sosyal güvenlik kesintileri ile bunlara ilişkin işveren katılma payları bu hesaba, diğer kesintiler ve ödemeler ilgili hesaplara alacak, tahakkuk toplamı da ilgili gider hesaplarına borç kaydedilir.

2- Emekli Sandığı veya Sosyal Sigortalar Kurumu geliri olarak nakden tahsil edilen tutarlar bu hesaba alacak, 100- Kasa Hesabına borç kaydedilir.

3- Hesap veya toplam hatası nedeniyle sosyal güvenlik kurumlarına fazla gönderilen tutarlar bu hesaba alacak, 136- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- İşletmece tahsil edilen sosyal güvenlik kesintilerinden ilgili kuruma gönderilen tutarlar veya yapılan mahsuplar bu hesaba borç, ilgili hesaplara  alacak kaydedilir.

2- Vadesi geçmiş, ertelenmiş veya takside bağlanmış sosyal güvenlik kesintileri bu hesaba borç, 368- Vadesi Geçmiş Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IV-362- ÖDENECEK DÖNER SERMAYE YÜKÜMLÜLÜKLERİ HESABI

Madde 163- Döner sermayeli işletmelerce genel bütçeye aktarılacak tutarlar, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu payı, idare masraflarına katılma payı, amortisman payı, kar payı, merkez hissesi gibi Hazineye  veya ilgili idareye ödenecek gelir ve paylar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Döner sermayeli işletmelerce, bu Yönetmeliğin 60- Brüt Satışlar, 64- Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar ile 67- Olağandışı Gelir ve Karlar gruplarındaki hesapların alacak toplamlarından; 61- Satış İndirimleri grubunda yer alan hesapların borç toplamları çıkarılarak bulunacak gayri safi hasılat  üzerinden, Bakanlıkça belirlenen oranlarda ayrılacak genel bütçeye aktarılacak tutarlar bu hesaba alacak, 770- Genel Yönetim Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

2- 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanununun 18/k maddesi gereğince, döner sermayeli işletmelerce  her yıl Aralık ayı sonunda tespit edilen gayri safi hasılat  üzerinden ayrılacak  Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu payı bu hesaba alacak, 770-Genel Yönetim Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

3-  Sağlık Bakanlığına bağlı döner sermayeli  işletmeler ile Başbakanlık Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu döner sermaye işletmelerinde; her yıl Aralık ayı sonunda tespit edilen gayri safi hasılattan  ayrılan genel bütçeye aktarılacak tutarlar ile Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu payı düşüldükten sonra kalan tutar üzerinden hesaplanan  merkez hissesi bu hesaba alacak, 770- Genel Yönetim Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

4- Üniversite döner sermaye işletmelerince, mevzuatları gereği üniversitelerinin araştırma fonlarına aktarılan  tutarlar  bu hesaba alacak,  770- Genel Yönetim Giderleri  Hesabına borç kaydedilir.

5- İdare masraflarına katılma payı ve amortisman paylarına ilişkin tutarlar bu hesaba alacak, 770- Genel Yönetim Giderleri Hesabına borç kaydedilir.   

B- Borç

1- Hazineye veya katma bütçeye yatırılan veya ilgili kuruma gönderilen tutarlar bu hesaba borç, ilgili hesaba alacak kaydedilir.

2-  Vadesi geçmiş, ertelenmiş veya takside bağlanmış döner sermaye yükümlülüklerine ilişkin tutarlar bu hesaba borç, 368- Vadesi Geçmiş Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

V- 363- ÖDENECEK DÖNER SERMAYE KATKI PAYLARI HESABI

Madde 164- Döner sermayeli işletmelerce, personele maaş dışında katkı payı, prim, huzur hakkı gibi değişik adlarla yapılan ödemelerin tahakkuku bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Personele katkı payı, prim gibi değişik adlarla ödenecek tutarlar bu hesaba, yapılan kesintiler ilgili hesaplara alacak, 770- Genel Yönetim Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

Personele yapılan ödemeler bu hesaba borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaba alacak  kaydedilir.

 Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VI- 368-VADESİGEÇMİŞ, ERTELENMİŞ VEYATAKSİTLENDİRİLMİŞ VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER HESABI

Madde 165- Kanuni süresi içerisinde ödenmeyen vergi ve diğer yükümlülükler ile ertelenen veya taksitlendirilen vergi ve diğer yükümlülükler bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Vadesi geçmiş, ertelenmiş veya takside bağlanmış vergi ve diğer yükümlülükler bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Vadesi geçmiş, ertelenmiş veya takside bağlanmış vergi ve diğer yasal yükümlülüklerin tecil faizleri veya gecikme cezaları bu hesaba alacak, 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

Vadesi geçmiş, ertelenmiş veya takside bağlanmış vergi ve diğer yükümlülüklerden yapılan ödemeler  bu hesaba borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

VII-369- ÖDENECEK DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLER HESABI

Madde 166- Özel bölümlerinde tanımlananlar dışında kalan yükümlülükler bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Ödenecek diğer yükümlülükler bu hesabı alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

      B- Borç

Diğer yükümlülüklerden yapılan  ödemeler  bu hesaba borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

ALTINCI BÖLÜM

37- BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI İŞLEMLERİ

Madde 167- Bilanço tarihinde belirgin olarak ortaya çıkan ancak tutarının ne olacağı kesin olarak bilinemeyen veya tutarı bilinmekle birlikte ne zaman tahakkuk edeceği bilinemeyen borçlar veya giderler için ayrılan karşılıklar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

370- DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI HESABI

371- DÖNEM KARININ PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERİ HESABI (-)

372- KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI HESABI

373- MALİYET GİDERLERİ KARŞILIĞI HESABI

379- DİĞER BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI HESABI

II-   370- DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI HESABI

Madde 168- Dönem karı üzerinden hesaplanan kurumlar vergisi, diğer vergi ve kesintiler, fonlar ve benzeri diğer yükümlülükler için ayrılan karşılıklar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Dönem karı üzerinden hesaplanan kurumlar vergisi ve diğer yasal yükümlülük karşılıkları bu hesaba alacak, 691- Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

Kurumlar vergisi beyan döneminde, ayrılan dönem karı ve diğer yasal yükümlülük karşılıkları bu hesaba borç, 371- Dönem Karının Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yükümlülükleri Hesabının borcunda yazılı tutar aynı hesaba, bu iki hesabın karşılaştırılması sonucu ödenmesi gereken vergi ve fon tutarları da 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III- 371- DÖNEM KARININ PEŞİN ÖDENEN VERGİ VE DİĞER YÜKÜMLÜLÜKLERİ HESABI (-)

Madde 169- Mevzuat gereğince peşin ödenen kurumlar vergisi ile diğer yükümlülükler bu hesapta izlenir.

A- Borç

Yılı içinde peşin ödenen vergi ve fon tutarları bu hesaba borç, 193- Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Kurumlar vergisi beyan döneminde, peşin ödenen vergi ve fon payı tutarları bu hesaba alacak, 370- Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları Hesabına borç kaydedilir.   

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IV-372- KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI HESABI

Madde 170- Belirlenecek esaslar çerçevesinde ayrılan ve bir yıl içinde ödeneceği öngörülen kıdem tazminatları karşılıkları bu hesapta  izlenir.

A- Alacak

Ayrılan karşılık tutarları  bu hesaba alacak, ilgili gider hesaplarına borç kaydedilir.

B- Borç

Ödenen tazminatlar bu hesaba borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

V- 373- MALİYET GİDERLERİ KARŞILIĞI HESABI

Madde 171- Aylık maliyetlerin belirlenmesinde, gelecek aylarda kesin tahakkuku yapılacak giderlerden aylık maliyetlere pay verilmesinde, tamir-bakım, ikramiyeler ve benzeri giderlere  ilişkin tahmini gider karşılıkları bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Aylık maliyetlere yüklenen tahmini gider karşılıkları bu hesaba alacak, ilgili gider hesaplarına borç kaydedilir.

B- Borç

Bu hesaba alacak yazılan gider karşılıklarının kesin tutarları belli olduğunda ayrılan karşılık tutarı bu hesaba, yapılan giderlere  ilişkin olarak ödenen katma değer vergisi 191-İndirilecek KDV Hesabına borç, yapılan ödemeler ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

VI-379- DİĞER BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI HESABI

Madde 172- Bu grubun yukarıda belirtilen hesapları içinde yer almayan borç ve gider karşılıkları bu hesapta izlenir.

A- Alacak

 Diğer borç ve gider karşılık tutarları  bu hesaba alacak, ilgili gider hesaplarına borç kaydedilir.

B- Borç

Ödenen diğer borç ve gider karşılık  tutarları bu hesaba borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.    

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

YEDİNCİ BÖLÜM

38- GELECEK AYLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I-      GELECEK AYLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI İŞLEMLERİ

Madde 173- İçinde bulunulan ayda ortaya çıkan ancak gelecek dönemlere ait gelirler ile faaliyet dönemine ait olup ödemesi gelecek aylarda yapılacak giderler bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         380- GELECEK AYLARA AİT GELİRLER HESABI

         381- GİDER TAHAKKUKLARI HESABI

II-380- GELECEK AYLARA AİT GELİRLER HESABI

Madde 174- Gelecek aylara ait peşin tahsil olunan gelirlerin bir yıldan kısa süreye ait olan kısımları bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Tahsil edilen gelirlerden gelecek aylara ait olanlar bu hesaba, gelir yazılması gereken tutarlar ilgili gelir  hesabına, hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak,  bunların toplamı da tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Bir yıldan daha uzun dönemlerle ilgili olarak tahsil edilen gelirlerden vadesi bir  yılın altına düşenler bu hesaba alacak, 480- Gelecek Yıllara Ait Gelirler Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Peşin tahsil edilen gelirler ait oldukları ayda  bu hesaba borç, ilgili gelir hesabına alacak kaydedilir.

2- Peşin tahsil edilen gelirlerden  yapılan iadeler  bu hesaba borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-381- GİDER TAHAKKUKLARI HESABI

Madde 175- Gelecek aylarda ödemesi yapılacak ve kesinlikle belgeye dayalı gider tahakkukları bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Gerçekleşmiş olmasına rağmen henüz işletmeden istenebilir duruma gelmeyen giderler bu hesaba alacak, ilgili gider veya zarar hesaplarına borç kaydedilir.

B- Borç

Tahakkuk eden giderlere ilişkin yapılan ödemeler bu hesaba borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

SEKİZİNCİ BÖLÜM

39- DİĞER KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR İŞLEMLERİ

VE HESAP KAYITLARI

I- DİĞER KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR İŞLEMLERİ

Madde 176- Özellikle kendi bölümlerinde tanımlanmamış olan diğer kısa vadeli  yabancı kaynaklar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         391- HESAPLANAN KDV HESABI

         393- MERKEZ VE ŞUBELER CARİ HESABI

         397- SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI HESABI

         399- DİĞER ÇEŞİTLİ YABANCI KAYNAKLAR HESABI

II-391- HESAPLANAN KDV HESABI

Madde 177- Teslim edilen mal veya ifa edilen hizmetler üzerinden hesaplanan katma değer vergisi ile işlemi gerçekleşmeyen ya da işlemden vazgeçilen mal ve hizmetlere ilişkin katma değer vergisi bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Teslim edilen mal veya ifa edilen hizmet bedeli üzerinden hesaplanan katma değer vergisi bu hesaba, mal ve hizmet bedeli   60-Brüt Satışlar grubunun ilgili hesabına alacak,  yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Üretilerek işletmenin kullanımına tahsis edilen  maddi duran  varlıkların rayiç değerleri üzerinden hesaplanan katma değer vergisi bu hesaba, rayiç değerleri ile 600- Yurtiçi Satışlar Hesabına alacak, ilgili duran varlık hesabına borç kaydedilmekle birlikte; aynı zamanda maliyet değerleri ile 152- Mamuller Hesabına alacak, 620- Satılan Mamuller Maliyeti Hesabına borç kaydedilir.    

B- Borç

1- Ay sonlarında bu hesabın alacak kalanı,  indirilecek katma değer vergisi ve devreden katma değer vergisi hesaplarının borç kalanları ile karşılaştırılarak;

a)  Hesaplanan katma değer vergisi kalan verdiğinde aradaki fark bu hesaba borç, 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına alacak,

b)  İndirilecek katma değer vergisi ve devreden katma değer vergisi hesapları kalan verdiğinde bu hesapların kalanların toplamı 190- Devreden KDV Hesabına borç, ilgili hesaplara alacak,

kaydedilir.

2- Satılan mallardan  iade edilenlere ilişkin hesaplanan katma değer vergisi  bu hesaba, iade edilen mal satış bedeli  ile 610- Satıştan İadeler Hesabına borç, yapılan ödeme  ödemenin şekline göre ilgili hesaplara  alacak kaydedilir.

Sürekli envanter yöntemini uygulayan işletmelerce  aynı zamanda iade edilen mallar,  maliyet değerleri ile 62- Satışların Maliyeti Hesap grubunun ilgili hesabına alacak, ilgili stok hesabına borç kaydedilir.

III-393- MERKEZ VE ŞUBELER CARİ HESABI

Madde 178- Merkezin şubelerle, şubelerin merkezle veya kendi aralarındaki borç ve alacak ilişkileri borçlu ve alacaklı olarak çalışan bu hesapta izlenir.

Merkezden sermayeye eklenmek üzere gönderilen değerler 500- Sermaye Hesabında, yardım olarak gönderilen değerler de 602- Diğer Gelirler Hesabında izlenir.

A- Borç

Merkezden şubelere, şubelerden merkeze veya bir şubeden başka bir şubeye  herhangi bir değer gönderildiğinde, bu değerler gönderen saymanlıkça bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

Merkezden veya şubelerden herhangi bir değer alındığında bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

Bu hesabın borç veya alacak kalanı merkezde hesap dönemi sonunda diğer şubelerin cari hesabıyla karşılaştırılarak kapatılır.

IV- 397- SAYIM VE TESELLÜM FAZLALARI HESABI

Madde 179- Sayımlar sonunda tespit edilen kasa, stok, menkul kıymet ve   maddi duran varlıklar fazlalarıyla üniteler arası yollamada ortaya çıkan fazlalar, nedenleri tespit edilinceye kadar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Kasa sayımında ortaya çıkan fazlalıklar bu hesaba alacak, 100- Kasa Hesabına borç kaydedilir.

2- Stokların sayımında ortaya çıkan fazlalıklar bu hesaba alacak, ilgili stok hesabına borç kaydedilir.

3- Maddi duran varlıkların ve menkul kıymetlerin sayımında ortaya çıkan fazlalıklar rayiç değerleriyle bu hesaba alacak, ilgili  hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

1- Kasa sayımı sonucunda ortaya çıkan fazlalıklardan hak sahipleri tespit edilenlere yapılan  ödemeler bu hesaba borç, ödemenin şekline göre ilgili hesaplara  alacak kaydedilir.

2- Sayım fazlalarından gelir yazılması gereken tutarlar bu hesaba borç, duruma göre 671- Önceki Dönem Gelir ve Karları Hesabı veya 679- Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.       

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

V-399- DİĞER ÇEŞİTLİ YABANCI KAYNAKLAR HESABI

Madde 180- Bu hesap grubu içinde sayılanların dışında kalan diğer çeşitli yabancı kaynaklar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Diğer çeşitli yabancı kaynaklar bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

Elden çıkarılan diğer çeşitli yabancı kaynaklar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemini devreder.

KISIM VIII

IV- UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR

BİRİNCİ BÖLÜM

42- TİCARİ BORÇLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- TİCARİ BORÇLAR İŞLEMLERİ

Madde 181- İşletmelerin  ticari ilişkileri nedeniyle ortaya çıkan bir  yıldan uzun vadeli borçları bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         420- SATICILAR HESABI

         426- ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABI

         429- DİĞER TİCARİ BORÇLAR HESABI

II-420- SATICILAR HESABI

Madde 182- İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan bir  yıldan uzun vadeli ticari borçları bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 320- Satıcılar Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir yılın altına düşen satıcılara olan borçlar bu hesaba borç, 320- Satıcılar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.             

III- 426- ALINAN DEPOZİTO VE TEMİNATLAR HESABI

Madde 183- Üçüncü kişilerin belli bir işi yapmalarını, aldıkları bir değeri geri vermelerini sağlamak amacıyla ve belli sözleşmeler nedeniyle gerçekleşecek bir alacağın karşılığı olarak alınan depozito ve teminatlar bu hesapta izlenir.

Bu hesaba sadece nakit olarak alınan depozito ve teminatlar kaydedilir.

Bu hesabın işleyişi 326- Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir  yılın altına düşen  depozito ve teminatlar bu hesaba borç, 326- Alınan Depozito ve Teminatlar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

IV-429- DİĞER TİCARİ BORÇLAR HESABI

Madde 184- Yukarıdaki hesap kalemlerinin hiçbirinin  kapsamına alınamayan bir yıldan uzun vadeli borçlar bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 329- Diğer Ticari Borçlar Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir  yılın altına düşen diğer ticari borçlar bu hesaba borç, 329- Diğer Ticari Borçlar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

İKİNCİ BÖLÜM

43- DİĞER BORÇLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- DİĞER BORÇLAR İŞLEMLERİ

Madde 185- Herhangi bir ticari nedene dayanmadan meydana gelmiş  bir yıldan uzun vadeli borçlar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

436- DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR HESABI

438- KAMUYA OLAN ERTELENMİŞ VEYA TAKSİTLENDİRİLMİŞ BORÇLAR HESABI

II- 436- DİĞER ÇEŞİTLİ BORÇLAR HESABI

Madde 186- Ticari olmayıp yukarıdaki hesaplardan hiçbirinin kapsamına alınamayan, öğrenci hakkı, kira borçları, faiz borçları gibi bir yıldan uzun vadeli çeşitli borçlar bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 336- Diğer Çeşitli Borçlar Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir yılın altına düşen diğer çeşitli borçlar bu hesaba borç, 336- Diğer Çeşitli Borçlar hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III- 438- KAMUYA OLAN ERTELENMİŞ VEYA TAKSİTLENDİRİLMİŞ BORÇLAR HESABI

Madde 187- Kamuya olan vergi ve benzeri borçlardan vadesinde ödenmeyip ertelenmiş veya takside bağlanmış olup bir yıldan daha uzun sürede ödenecek olan kısmı bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 368- Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler Hesabında olduğu gibidir.

Vadeleri bir yılın altına düşen kamuya olan ertelenmiş veya taksitlendirilmiş borçlar bu hesaba borç, 368- Vadesi Geçmiş, Ertelenmiş veya Taksitlendirilmiş Vergi ve Diğer Yükümlülükler Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

44- ALINAN AVANSLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- ALINAN AVANSLAR İŞLEMLERİ

Madde 188- Gerek satış sözleşmeleri dolayısıyla gerekse diğer nedenlerle işletme tarafından üçüncü kişilerden alınan ve vadeleri bir yılı aşan avanslar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         440- ALINAN SİPARİŞ AVANSLARI HESABI

         449- ALINAN DİĞER AVANSLAR HESABI

II-440- ALINAN SİPARİŞ AVANSLARI HESABI

Madde 189- İşletmenin satış amacıyla gelecekte yapacağı mal ve hizmet teslimleri ile ilgili olarak peşin tahsil ettiği ve vadeleri bir yılı aşan avans tutarları bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 340- Alınan Sipariş Avansları Hesabında olduğu gibidir.

Vadeleri bir  yılın altına düşen avans tutarları bu hesaba borç, 340- Alınan Sipariş Avansları Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak  kalanı  ertesi hesap dönemine devreder.

III-449- ALINAN DİĞER AVANSLAR HESABI

Madde 190- Özel bölümünde tanımlanan avanslar dışında işletmenin aldığı her türlü bir yıldan uzun vadeli avanslar bu hesapta izlenir.       

Bu hesabın işleyişi 349- Alınan Diğer Avanslar Hesabında olduğu gibidir.

Vadeleri bir  yılın altına düşen avans tutarları bu hesaba borç, 349- Alınan Diğer Avanslar Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

47- BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI İŞLEMLERİ

VE HESAP KAYITLARI

I- BORÇ VE GİDER KARŞILIKLARI İŞLEMLERİ

Madde 191- Bilanço tarihinde belirgin olarak ortaya çıkan ancak, tutarının  ne olacağı kesin olarak bilinemeyen veya tutarı bilinmekle birlikte ne zaman tahakkuk edeceği bilinmeyen uzun vadeli  borçlar veya giderler için ayrılan karşılıkları bu grup hesaplarda izlenir.

II-472- KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI HESABI

Madde 192- Belirlenecek esaslar dahilinde ayrılan bir yıldan uzun vadeli kıdem tazminatı karşılıkları  bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 372- Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesabında olduğu gibidir.

Vadeleri bir yılın altına düşen kıdem tazminatı karşılıkları bu hesaba borç, 372- Kıdem Tazminatı Karşılığı Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

BEŞİNCİ BÖLÜM

48- GELECEK YILLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- GELECEK YILLARA AİT GELİRLER VE GİDER TAHAKKUKLARI

   İŞLEMLERİ

Madde 193- İçinde bulunulan ayda ortaya çıkan ancak gelecek yıllara  ait gelirler ile faaliyet dönemine ait olup ödemesi gelecek yıllarda  yapılacak giderler bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         480- GELECEK YILLARA AİT GELİRLER HESABI

         481- GİDER TAHAKKUKLARI HESABI

II-480- GELECEK YILLARA AİT GELİRLER HESABI

Madde 194- Peşin tahsil edilen ve cari dönem içinde ilgili gelir hesaplarına kaydedilmemesi gereken gelecek yıllara  ait gelirler bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 380- Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabında olduğu gibidir.

Vadeleri bir  yılın altına düşen gelirler bu hesaba borç, 380- Gelecek Aylara Ait Gelirler Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-481- GİDER TAHAKKUKLARI HESABI

Madde 195- Gelecek yıllarda  ödemesi yapılacak ve kesinlikle belgeye dayalı gider tahakkukları bu hesapta izlenir.

Bu hesabın işleyişi 381- Gider Tahakkukları Hesabında olduğu gibidir.

Vadesi bir yılın altına düşen gider tahakkukları bu hesaba borç, 381- Gider Tahakkukları Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

KISIM IX

V- ÖZKAYNAKLAR

5- ÖZKAYNAKLAR İŞLEMLERİ

Madde 196- Özkaynaklar bilanço tarihinde işletmeye tahsis edilen ve ödenmiş bulunan sermaye ile sermaye yedekleri, geçmiş yıllar karları, geçmiş yıllar zararları ve dönem net kar veya zararını kapsar. Özkaynaklar aşağıdaki hesap gruplarından oluşur.

         50- ÖDENMİŞ SERMAYE

         52- SERMAYE YEDEKLERİ

         54- KAR YEDEKLERİ

         57- GEÇMİŞ YILLAR KARLARI

         58- GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI (-)

         59- DÖNEM NET KARI (ZARARI)

BİRİNCİ BÖLÜM

50- ÖDENMİŞ SERMAYE İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- ÖDENMİŞ SERMAYE İŞLEMLERİ

Madde 197- Döner sermayeli işletmelerin sermayelerini oluşturan  bütçelerine  konulan ödenekler, faaliyetleri sonucu elde edilip sermayelerine  eklenen karlar, bağlı oldukları idarelerce verilen mallar ve  yapılan bağış ve yardımlar bu grup hesaplarda izlenir.  Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         500- SERMAYE HESABI

         501- ÖDENMEMİŞ SERMAYE HESABI (-)

II-500- SERMAYE HESABI

Madde 198- İşletmeye tahsis edilen sermaye tutarları bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1-Taahhüt edilen  veya artırılan sermaye tutarları bu hesaba alacak, bunlardan yerine getirilen kısım ilgili aktif hesaplara, yerine getirilmeyen kısım ise  501- Ödenmemiş Sermaye Hesabına borç kaydedilir.

2- Sermayeye ilave edilen geçmiş yıl karları bu hesaba alacak, 570- Geçmiş Yıllar Karları Hesabına borç kaydedilir.

3- Sermayeye eklenen maddi duran varlıklar yeniden değerleme artışları bu hesaba alacak, 522- M.D.V. Yeniden Değerleme Artışları Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

Tahsis edilen sermayeden yapılan indirimler bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

III-501- ÖDENMEMİŞ SERMAYE HESABI (-)

Madde 199- İşletmeye tahsis edilen sermayenin ödenmemiş kısmı bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Tahsis edilen sermayenin ödenmemiş kısmı bu hesaba, ödenen kısmı ödemenin şekline göre ilgili   aktif hesaplara borç, 500- Sermaye Hesabına alacak kaydedilir.

2- Artırılan sermaye tutarı bu hesaba borç, 500- Sermaye Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Yerine getirilen sermaye taahhütleri tutarı bu hesaba alacak, taahhüdün yerine getirilme şekline göre ilgili aktif hesaplara borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

İKİNCİ BÖLÜM

52- SERMAYE YEDEKLERİ İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- SERMAYE YEDEKLERİ İŞLEMLERİ

Madde 200- Yeniden değerleme değer artışları gibi sermaye hareketleri dolayısıyla ortaya çıkan ve işletmede bırakılan tutarlar bu grup hesaplarda izlenir.

II-522- M.D.V. YENİDEN DEĞERLEME ARTIŞLARI HESABI

Madde 201- İşletmenin aktifinde kayıtlı maddi duran varlık kalemlerinin yeniden değerlemesinden oluşan değer artışları bu hesapta izlenir.

Bu hesapta biriken değer artışları Bakanlıktan izin alınmadan kullanılamaz. 

A- Alacak

Maddi duran varlıkların yeniden değerlemesi sonucu oluşan değer artışları bu hesaba alacak, ilgili maddi duran varlık hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

Sermayeye eklenen veya başka bir amaçla kullanılan maddi duran varlık değer artışları bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

54- KAR YEDEKLERİ İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- KAR YEDEKLERİ İŞLEMLERİ

Madde 202- Kanun ya da çeşitli nedenlerle alınan kararlar uyarınca ayrılan fonlar bu grup hesaplarda   izlenir.

II-549- ÖZEL FONLAR HESABI

Madde 203- İşletmede bırakılması ve tasarrufu zorunlu yasal fonlar ile diğer amaçlar için ayrılan fonlar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Ayrılan fon tutarları  bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

Fonlardan yapılan kullanımlar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

57- GEÇMİŞ YILLAR KARLARI İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- GEÇMİŞ YILLAR KARLARI İŞLEMLERİ

Madde 204- Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan karlar bu grup hesaplarda izlenir.

II-570- GEÇMİŞ YILLAR KARLARI HESABI

Madde 205- Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan karlar ilgili hesaplara aktarılıncaya kadar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Önceki faaliyet dönemi bilançosunda  dönem net karı hesabının alacağında yer alan tutar  hesap döneminin başında bu hesaba alacak, 590- Dönem Net Karı Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

Sermayeye eklenen, Hazineye yatırılan veya başka bir amaçla kullanılan geçmiş yıllar karları  bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

BEŞİNCİ BÖLÜM

58- GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI İŞLEMLERİ

Madde 206- Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan zararlar bu grup hesaplarda izlenir.

II-580- GEÇMİŞ YILLAR ZARARLARI HESABI (-)

Madde 207- Geçmiş faaliyet dönemlerinde ortaya çıkan dönem net zararları bu hesapta izlenir.

A- Borç

Önceki faaliyet dönemi bilançosunda  dönem net zararı hesabının borcunda yer alan tutar hesap döneminin başında bu hesaba borç, 591- Dönem Net Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

İzleyen hesap dönemlerinde net kardan mahsup edilen geçmiş yıllar zararları bu hesaba alacak, 570- Geçmiş Yıllar Karları Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

ALTINCI BÖLÜM

59- DÖNEM NET KARI (ZARARI) İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- DÖNEM NET KARI (ZARARI) İŞLEMLERİ

Madde 208- İşletmenin nihai faaliyet sonucu bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         590- DÖNEM NET KARI HESABI

         591- DÖNEM NET ZARARI HESABI (-)

II- 590- DÖNEM NET KARI HESABI

Madde 209- İşletmenin faaliyet dönemine ilişkin vergi sonrası net kar tutarı bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Dönem net karı veya zararı hesabının alacak kalanı hesap dönemi sonunda bu hesaba alacak, 692- Dönem Net Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

Dönem net karından  geçmiş yıllar karları hesabına aktarılan tutarlar  bu hesaba borç, 570- Geçmiş Yıllar Karları Hesabına alacak kaydedilir.

Bu hesabın alacak kalanı ertesi hesap dönemine devreder.             

III- 591- DÖNEM NET ZARARI HESABI (-)

Madde 210- İşletmenin faaliyet dönemine ilişkin net zarar tutarı bu hesapta izlenir.

A- Borç

Dönem net karı veya zararı hesabının borç kalanı hesap dönemi sonunda  bu hesaba borç, 692- Dönem Net Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem net zararından  geçmiş yıllar zararları hesabına  aktarılan tutarlar  bu hesaba alacak, 580- Geçmiş Yıllar Zararları Hesabına borç kaydedilir.

Bu hesabın borç kalanı ertesi hesap dönemine devreder.

KISIM X

VI- GELİR TABLOSU HESAPLARI

6- GELİR TABLOSU HESAPLARI İŞLEMLERİ

Madde 211- Bu ana hesap grubu; işletmenin esas faaliyetleri ile ilgili olarak sağlanan hasılat ile işletmenin esas faaliyetleri dışında kalan tüm gelir ve giderlerinin tasnifli bir şekilde izlenmesini ve dönemin kesin sonuçlarının belirlenmesini sağlayan hesapları kapsar. Gelir tablosu hesapları aşağıdaki hesap gruplarından oluşur.

60- BRÜT SATIŞLAR

                61- SATIŞ İNDİRİMLERİ (-)

                62- SATIŞLARIN MALİYETİ (-)

                63- FAALİYET GİDERLERİ (-)

                64- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR

                65- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR (-)

                67- OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR

                68- OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR (-)

                69- DÖNEM NET KARI (ZARARI)

BİRİNCİ BÖLÜM

60- BRÜT SATIŞLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- BRÜT SATIŞLAR İŞLEMLERİ

Madde 212- İşletmenin esas faaliyetleri çerçevesinde satılan mal ya da hizmetler karşılığında alınan ya da tahakkuk ettirilen değerler toplamı ile satılan mal ve hizmetlerle ilgili sübvansiyonlar, satış tarihindeki vade farkları ve ihracatla ilgili dönem içinde ortaya çıkan kur farkları bu grup  hesaplarda izlenir. (Brüt satışlara katma değer vergisi dahil edilmez). Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         600- YURTİÇİ SATIŞLAR HESABI

         601- YURTDIŞI SATIŞLAR HESABI

         602- DİĞER GELİRLER HESABI

II-600- YURTİÇİ SATIŞLAR HESABI

Madde 213- Yurt içindeki gerçek ve tüzel kişilere satılan mal ve hizmetler karşılığında alınan ya da tahakkuk ettirilen  değerler bu hesapta izlenir.

Üniversitelere bağlı döner sermayeli işletmelerce öğretim üyelerinin katkılarıyla elde edilen gelirler;  katkılı gelir (kendi içinde mesai içi ve mesai dışı olarak), diğer gelirler ise katkısız gelir olarak bölümlere  ayrılmak suretiyle izlenir.

A- Alacak

Satışı yapılan mal ve hizmetler veya tahakkuk eden ana faaliyet konusu gelirler bu hesaba, bu tutarlar üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilmekle birlikte; satışı yapılan kıymetler  maliyet değerleri ile “15- Stoklar”  grubunun ilgili hesabına alacak, “62- Satışların Maliyeti ”  grubunun ilgili hesabına borç  kaydedilir.

B- Borç

Dönem sonlarında hesabın alacak kalanı bu hesaba borç, 690-Dönem Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

III- 601- YURTDIŞI SATIŞLAR HESABI

Madde 214- Yurtdışına satılan mal ve hizmetler karşılığında alınan ya da alınacak olan  değerler bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Yurtdışına yapılan mal ve hizmet satışı tutarları bu hesaba alacak, yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

Dönem sonlarında hesabın alacak kalanı bu hesaba borç, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

IV-602- DİĞER GELİRLER HESABI

Madde 215- İşletmenin korunması, faaliyet hasılatındaki düşüklüğü veya faaliyet zararını gidermek için sermaye katkısı niteliğinde olmayan mali yardımlar (sübvansiyonlar), satış tarihindeki vade farkları, bağlı olunan idareden yardım niteliğinde gönderilen değerler , şartlı bağış ve yardımlar ve benzeri  diğer gelirler bu hesapta izlenir.

 Hazineye yatırılan  genel bütçeye aktarılacak tutarların hesaplanmasında bağlı olunan idareden gönderilen değerler ile şartlı bağış ve yardımlar dikkate alınmaz.

A- Alacak

1- Mal ve hizmet ihracı nedeniyle ortaya çıkan kur farkı gelirleri bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Kredili satışlarda faturada satış fiyatı içinde gösterilmeyen vade farkları bu hesaba alacak,  ilgili hesaplara borç kaydedilir.  

3- Satıcı firmalar tarafından hesaplanarak dekont edilen ve faturada gösterilmeyen alış ıskonto ve primleri bu hesaba, bu değer  üzerinden hesaplanan katma değer vergisi  391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

4- Bağlı olunan idarelerce  yardım niteliğinde gönderilen değerler ile şartlı bağış ve yardımlar bu hesaba alacak, ilgili hesaplara  borç kaydedilir.

B- Borç

Dönem sonlarında hesabın alacak kalanı bu hesaba borç, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

İKİNCİ BÖLÜM

61- SATIŞ İNDİRİMLERİ İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- SATIŞ İNDİRİMLERİ İŞLEMLERİ

Madde 216- Net satış hasılatına ulaşabilmek için brüt satışlardan indirilmesi gereken değerler bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         610- SATIŞTAN İADELER HESABI (-)

         611- SATIŞ ISKONTOLARI HESABI (-)

         612- DİĞER İNDİRİMLER HESABI (-)

II- 610- SATIŞTAN İADELER HESABI (-)

Madde 217- Satılan mallardan iade edilenlerin   fatura tutarları  bu hesapta izlenir.

A- Borç

 Satılan mallardan yapılan iadeler satış bedeli üzerinden bu hesaba, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına borç, geri alınan malların bedeli ödemenin şekline göre ilgili hesaplara  alacak kaydedilmekle birlikte;  geri alınan mallar,  maliyet değerleri ile ilgili stok hesabına borç, 62- Satışların Maliyeti   hesap grubundaki ilgili hesaba alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

III-611- SATIŞ ISKONTOLARI HESABI (-)

Madde 218- Satışla ilgili faturanın düzenlenip satışın gerçekleşmesinden sonra yapılan her türlü ıskontolar bu hesapta izlenir  

A- Borç

Satışlarla  ilgili olarak sonradan yapılan ıskontolar bu hesaba,  bu değer üzerinden ödenen katma değer vergisi  191- İndirilecek KDV Hesabına borç, yapılan ödeme ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

IV- 612- DİĞER İNDİRİMLER HESABI (-)

Madde 219- İşletme tarafından, alıcı hesabına malın sevki sırasında ödenen giderleri ifade eden ve satılan mallara ait olan sevk giderleri, satılan malların hatalı ve noksan olması ya da taşıma sırasında hasara uğramış olması nedeniyle yapılması zorunlu indirimler ile satış vergileri (KDV hariç),  fonlar ve benzerleri bu hesapta izlenir.

A- Borç

Satılan mal ya da hizmet bedellerinden  yapılan diğer  indirimler bu hesaba, bu değer  üzerinden hesaplanan katma değer vergisi  391- Hesaplanan KDV Hesabına borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

62- SATIŞLARIN MALİYETİ İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- SATIŞLARIN MALİYETİ İŞLEMLERİ

Madde 220- İşletmenin dönem içindeki stok hareketleri ile satılan mamul, yarı mamul, ilk madde ve malzeme ile ticari mal gibi maddelerin ve satılan hizmetlerin maliyetleri bu grup hesaplarda izlenir.

Başka bir deyişle dönem içinde alıcılara satılan ya da devredilen mal ve hizmetlerin üretimi (imalatı) ya da satın alınması için yapılan tüm giderler bu grup hesaplarda gösterilir. İşletmeler benimsedikleri yönteme göre, ya her satış işleminden sonra ya da ay sonu envanter çalışmaları sonucuna göre bu hesapları çalıştırırlar. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         620- SATILAN MAMULLER MALİYETİ HESABI (-)

         621- SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HESABI (-)

         622- SATILAN HİZMET MALİYETİ HESABI (-)

         623- DİĞER SATIŞLARIN MALİYETİ HESABI (-)

II- 620- SATILAN MAMULLER MALİYETİ HESABI (-)

Madde 221- İşletmenin dönem içindeki stok hareketleri ile yurtiçi ve yurtdışındaki  alıcılara sattığı mamullerin maliyetleri bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Sürekli envanter yöntemini uygulayan işletmelerce satılan mamuller bir taraftan maliyet değerleri ile bu hesaba borç, 152- Mamuller Hesabına alacak; diğer taraftan yapılan tahsilat tahsilatın  şekline göre ilgili hesaplara borç, mamul satış bedeli 60-Brüt Satışlar hesap grubundaki  ilgili hesaba, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi  391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilir.

2- Aralıklı envanter yöntemini uygulayan işletmelerce  yapılan envanter sonucunda bulunan satılan mamullerin maliyeti bu hesaba borç, 152- Mamuller Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satılan mamullerden yapılan iadeler maliyet değeriyle bu hesaba alacak, 152- Mamuller Hesabına borç kaydedilir.

2- Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

III- 621- SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HESABI (-)

Madde 222- İşletmenin dönem içindeki stok hareketleri ile yurtiçi veya yurtdışındaki  alıcılara  sattığı ticari malların maliyetleri bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Sürekli envanter yöntemini uygulayan işletmelerce  satılan ticari mallar  bir taraftan maliyet değerleri ile bu hesaba borç, 153- Ticari Mallar Hesabına alacak; diğer taraftan yapılan tahsilat tahsilatın  şekline göre ilgili hesaplara borç,  ticari mal satış bedeli “60- Brüt Satışlar” grubundaki  ilgili hesaba, bu değer  üzerinden hesaplanan katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilir.

2- Aralıklı envanter yöntemini uygulayan işletmelerce yapılan envanter sonucunda bulunan satılan ticari malların  maliyeti bu hesaba borç, 153- Ticari Mallar Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Satılan ticari mallardan yapılan iadeler maliyet değeriyle bu hesaba alacak, 153- Ticari Mallar Hesabına borç kaydedilir.

2- Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

IV- 622- SATILAN HİZMET MALİYETİ HESABI (-)

Madde 223- Üretilen hizmetlerle ilgili olarak yapılan giderler bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Üretilen hizmetlerle ilgili olarak yapılan giderler maliyet çıkarma dönemlerinde bu hesaba borç, 741- Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

2- 170-178 hesap aralığında  projeler bazında oluşturulan “yıllara yaygın inşaat ve onarım maliyetleri”, işin geçici kabulü yapıldığında bu hesaba borç, 170-178 hesap aralığında projeler bazında açılan   ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

V- 623- DİĞER SATIŞLARIN MALİYETİ HESABI (-)

Madde 224- İşletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili diğer satış gelirlerinin elde edilmesi için yapılan giderler bu hesapta izlenir.

A- Borç

Yapılan diğer satışlar bir taraftan maliyet değerleri ile bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak; diğer taraftan yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç, diğer satışların bedeli  60- Brüt Satışlar grubundaki ilgili hesaba, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi  391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

63- FAALİYET GİDERLERİ İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- FAALİYET GİDERLERİ İŞLEMLERİ

Madde 225- İşletmenin esas faaliyeti ile ilgili bulunan ve üretim maliyetlerine yüklenmeyen giderler bu grup hesaplarda izlenir. “7- Maliyet Hesapları” grubunda izlenen esas faaliyet dönem giderleri, ilgili yansıtma hesaplarının alacağı ile dönem sonlarında bu gruptaki hesaplara aktarılır. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         630- ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ HESABI (-)

         631- PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ HESABI (-)

         632- GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HESABI (-)

II- 630- ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ HESABI (-)

Madde 226- Üretim maliyetinin düşürülmesi, satışların artırılması ve yeni üretim biçimi ve teknolojilerinin işletmede uygulanması amacıyla yapılan araştırma ve geliştirme giderleri bu hesapta izlenir.

A- Borç

750- Araştırma ve geliştirme giderleri hesabının  borç kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 751- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

III- 631- PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ HESABI (-)

Madde 227- Mal ve hizmetlerin pazarlama, satış ve dağıtım faaliyetleri ile ilgili olarak yapılan endirekt malzeme, endirekt işçilik, personel giderleri, dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, çeşitli giderler, vergi, resim ve harçlar, amortismanlar ve tükenme payları ile ilgili giderler bu hesapta izlenir.

A- Borç

760- Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri hesabının  borç kalanı   maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 761- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

IV- 632- GENEL YÖNETİM GİDERLERİ HESABI (-)

Madde 228- İşletmenin genel yönetim fonksiyonu ile ilgili olarak yapılan ve üretimle ya da satılan mal maliyeti ile doğrudan ilişkisi kurulamayan endirekt malzeme, endirekt işçilik, personel giderleri, dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler, çeşitli giderler, vergi, resim ve harçlar ve amortisman giderleri bu hesapta izlenir.

A- Borç

770- Genel yönetim giderleri hesabının  borç kalanı   maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 771- Genel Yönetim Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690-Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

BEŞİNCİ BÖLÜM

64- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR

İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GELİR VE KARLAR İŞLEMLERİ

Madde 229- İşletmenin esas faaliyetleri dışında faiz, lehte kur farkları, kira, menkul kıymet satış karı gibi diğer faaliyetlerden elde edilen olağan gelir ve karlar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         642- FAİZ GELİRLERİ HESABI

         644- KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR HESABI

         645- MENKUL KIYMET SATIŞ KARLARI HESABI

         646- KAMBİYO KARLARI HESABI

647- REESKONT FAİZ GELİRLERİ HESABI

649- DİĞER OLAĞAN GELİR VE KARLAR HESABI

II- 642- FAİZ GELİRLERİ HESABI

Madde 230- Banka ve benzeri  kuruluşlardan alınan faiz gelirleri bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Bankada bulunan mevduata dönem sonunda tahakkuk ettirilen faizlerin brüt tutarı bu hesaba alacak, faiz geliri üzerinden yapılan vergi ve fon payı kesintileri 193- Peşin Ödenen Vergiler  ve Fonlar Hesabına, kalan tutar da 102- Bankalar Hesabına borç kaydedilir.

2- Menkul kıymetlerin tahakkuk eden faiz gelirleri bu hesaba alacak, faiz geliri üzerinden  yapılan vergi ve fon payı kesintileri 193- Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Hesabına, kalan tutar da ilgili hesaplara  borç kaydedilir.          

B- Borç

Dönem sonlarında hesabın alacak kalanı bu hesaba borç, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

III-644- KONUSU KALMAYAN KARŞILIKLAR HESABI

Madde 231- Aktifle ilgili olarak ayrılan karşılıklardan iptal edilen tutarlar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Ayrılan karşılıklardan iptal edilenler bu hesaba alacak, ilgili karşılık hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

Dönem sonlarında hesabın alacak kalanı bu hesaba borç, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

IV- 645- MENKUL KIYMET SATIŞ KARLARI HESABI

Madde 232- Menkul kıymetlerin satışından doğan karlar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Satılan menkul kıymetlerin  satış değeri ile kayıtlı değeri arasındaki olumlu fark bu hesaba, kayıtlı değeri ile ilgili menkul kıymet hesabına alacak, satış tutarı tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

Dönem sonlarında hesabın alacak kalanı bu hesaba borç, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

V- 646- KAMBİYO KARLARI HESABI

Madde 233- Kambiyo karları bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Envanter dönemlerinde yabancı paraların değerlemesi sonucunda oluşan değer artışları bu hesaba alacak, 100- Kasa Hesabına borç kaydedilir.

2- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi üzerinden alınan çeklerin değerlemesi sonucunda oluşan değer artışları bu hesaba alacak, 101- Alınan Çekler Hesabına borç kaydedilir.

3- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi üzerinden bir alacağın değerlemesi sonucunda oluşan değer artışları bu hesaba alacak, 120- Alıcılar Hesabına borç kaydedilir.

4- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi üzerinden düzenlenen senetlerin değerlemesi sonucunda oluşan değer artışları bu hesaba alacak, 121- Alacak Senetleri Hesabına borç kaydedilir.

5- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi olarak verilen depozito ve teminatların değerlemesi sonucunda oluşan değer artışları bu hesaba alacak, 126- Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabına borç kaydedilir.

6- Envanter dönemlerinde satıcılara yabancı para birimi üzerinden olan borçların değerlemesi sonucunda oluşan değer azalışları bu hesaba alacak, 320- Satıcılar Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

Dönem sonlarında hesabın alacak kalanı bu hesaba borç, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir. 

VI- 647- REESKONT FAİZ GELİRLERİ HESABI

Madde 234- Reeskont faiz gelirleri bu hesapta izlenir.

A- Alacak

Önceki dönemde ayrılan alacak senetleri reeskont tutarı bu hesaba alacak, 122- Alacak Senetleri Reeskontu Hesabına borç yazılır.

B- Borç

Dönem sonlarında hesabın alacak kalanı bu hesaba borç, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

VII- 649- DİĞER OLAĞAN GELİR VE KARLAR HESABI

Madde 235- Yukarıdaki hesaplar kapsamına girmeyen diğer olağan faaliyetlerden sağlanan gelir ve karlar ile alacaklara yürütülen faizler ve vade farkları bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Tahsil edilebilme niteliğini kaybetmiş işletme alacakları bir taraftan bu hesaba alacak, sorumluları adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç; diğer taraftan ilgili alacaklar hesabına alacak, 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir. 

2- Sayım sonucunda ortaya çıkan noksanlıklardan nedeni tespit edilemeyen tutarlar bir taraftan rayiç değerleri ile bu hesaba alacak, sorumluları adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç; diğer taraftan kayıtlı değerleri ile 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına alacak, 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar  Hesabına borç kaydedilir.

3- İşletme lehine doğan alacaklara yürütülen faizler ile vade farkları bu hesaba alacak, ilgili alacak hesabına borç kaydedilir.

4- Karşılık ayrılmamış şüpheli alacaklardan tahsil edilebilme niteliğini kaybetmiş olanlar bir taraftan bu hesaba alacak, sorumluları adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç; diğer taraftan ilgili şüpheli alacaklar hesabına alacak, 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç   kaydedilir.

5- Karşılık ayrılmış şüpheli alacaklardan tahsil edilebilme niteliğini kaybetmiş olanlar bir taraftan bu hesaba alacak, sorumluları adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç; diğer taraftan ilgili şüpheli alacaklar hesabına alacak, şüpheli alacaklar karşılığı hesabına borç kaydedilir.

6- İşletmenin, taahhüdünü yerine getirmemesi nedeniyle geri alma imkanı sona eren depozito ve teminatlar  bir taraftan bu hesaba alacak, sorumluları adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç; diğer taraftan 126- Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabına alacak, 659- Diğer Olağan Gider ve Zararlar Hesabına borç kaydedilir.

7- Personelinmaaş ve ücretlerinden fazla veya yersiz kesilmek suretiyle sosyal güvenlik kurumlarına gönderilen tutarlardan işletme hissesini oluşturan miktar bu hesaba, personele ödenmesi gereken tutar 335- Personele Borçlar Hesabına fazla kesintiden dolayı noksan hesaplanan gelir vergisi tutarı 360- Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabına alacak, tamamı 136- Diğer Çeşitli Alacaklar Hesabına borç kaydedilir.  

B- Borç

Dönem sonlarında hesabın alacak kalanı bu hesaba borç, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

ALTINCI BÖLÜM

65- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR

İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- DİĞER FAALİYETLERDEN OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR İŞLEMLERİ

Madde 236- İşletmenin esas faaliyetleri dışında kalan olağan faaliyetleriyle ilgili gider ve zararlar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         654- KARŞILIK GİDERLERİ HESABI (-)

         655- MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI HESABI (-)

         656- KAMBİYO ZARARLARI HESABI (-)

657- REESKONT FAİZ GİDERLERİ HESABI (-)

659- DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR HESABI (-)

II- 654- KARŞILIK GİDERLERİ HESABI (-)

Madde 237- Aktifle ilgili olarak ayrılan karşılık giderleri bu hesapta izlenir.

A- Borç

Ayrılan karşılık tutarları  bu hesaba borç, ilgili karşılık hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

 Dönem sonlarında hesabın borç kalanı  bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

III-655- MENKUL KIYMET SATIŞ ZARARLARI HESABI (-)

Madde 238- Menkul kıymet satışından doğan zararlar bu hesapta izlenir.

A- Borç

Satılan menkul kıymetlerin satış değeri ile kayıtlı değeri arasındaki olumsuz fark bu hesaba, satış tutarı tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara  borç, kayıtlı değeri ile ilgili menkul kıymet hesabına alacak kaydedilir.           

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı  bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

IV-  656- KAMBİYO ZARARLARI HESABI (-)

Madde 239-  Kambiyo zararları bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Envanter dönemlerinde yapancı paraların değerlemesi sonucunda ortaya çıkan değer azalışları bu hesaba borç, 100- Kasa Hesabına alacak kaydedilir. 

2- Envanterdönemlerinde yabancı para birimi üzerinden alınan çeklerin değerlemesi sonucunda oluşan değer azalışları bu hesaba borç, 101- Alınan Çekler Hesabına alacak kaydedilir.

3- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi üzerinden bir alacağın değerlemesi sonucunda oluşan değer azalışları bu hesaba borç, 120- Alıcılar Hesabına alacak kaydedilir.

4- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi üzerinden düzenlenen senetlerin değerlemesi sonucunda oluşan değer azalışları bu hesaba borç, 121- Alacak Senetleri Hesabına  alacak kaydedilir.

5- Envanter dönemlerinde yabancı para birimi olarak verilen depozito ve teminatların değerlemesi sonucunda oluşan değer azalışları bu hesaba borç, 126- Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabına alacak kaydedilir.

6- Envanter dönemlerinde satıcılara yabancı para birimi üzerinden olan borçların değerlemesi sonucunda oluşan değer artışları bu hesaba borç, 320- Satıcılar Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak , 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

V- 657- REESKONT FAİZ GİDERLERİ HESABI (-)

Madde 240- Reeskont faiz giderleri bu hesapta izlenir.

A- Borç

Senetli alacakların reeskont işleminden hesaplanan faiz giderleri bu hesaba borç, 122- Alacak Senetleri Reeskontu Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

VI- 659- DİĞER OLAĞAN GİDER VE ZARARLAR HESABI (-)

Madde 241- Yukarıdaki hesaplar kapsamına girmeyen diğer olağan faaliyetlerle ilgili gider ve zararlar bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Tahsil edilebilme niteliğini kaybetmiş işletme alacakları bir taraftan bu hesaba borç, ilgili alacaklar hesabına alacak; diğer taraftan sorumluları adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

2- İşletmenin taahhüdünü yerine getirmemesi nedeniyle geri alma imkanı sona eren  depozito ve teminatlar bir taraftan  bu hesaba borç, 126- Verilen Depozito ve Teminatlar Hesabına alacak;  diğer taraftan sorumluları adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

3- Karşılık ayrılmamış şüpheli alacaklardan tahsil edilebilme niteliğini kaybetmiş olanlar bir taraftan  bu hesaba borç, ilgili şüpheli alacaklar hesabına alacak; diğer taraftan sorumluları adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına alacak kaydedilir.

4- Sayım sonucunda ortaya çıkan noksanlıklardan nedeni tespit edilemeyen tutarlar bir taraftan kayıtlı değerleri ile bu hesaba borç, 197- Sayım ve Tesellüm Noksanları Hesabına alacak; diğer taraftan rayiç değerleri ile sorumluları adına 135- Personelden Alacaklar Hesabına borç, 649- Diğer Olağan Gelir ve Karlar Hesabına  alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı   bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

YEDİNCİ BÖLÜM

67- OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR İŞLEMLERİ

Madde 242- İşletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu nedenle arızi nitelik taşıyan duran varlık satışlarından elde edilen karlar ile olağandışı olay ve gelişmeler nedeniyle ortaya çıkan gelir ve karlar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         671- ÖNCEKİ DÖNEM GELİR VE KARLARI HESABI

         679- DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR HESABI

II- 671- ÖNCEKİ DÖNEM GELİR VE KARLARI HESABI

Madde 243- Cari dönemden önceki dönemlere ait olan ve bu dönemlerin mali tablolarına hata ya da başka nedenlerle yansıtılmayan tutarlar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Önceki döneme ait gelirler  bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri yapan işletmelerde kesin kabul sırasında ortaya çıkan gelirlerden önceki döneme ait olanlar bu hesaba alacak, vergi ve fon kesintileri 193- Peşin Ödenen Vergiler  ve Fonlar Hesabına, yapılan tahsilat  tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara  borç kaydedilir.

B- Borç

Dönem sonlarında hesabın alacak kalanı  bu hesaba borç, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

III- 679- DİĞER OLAĞANDIŞI GELİR VE KARLAR HESABI

Madde 244- Yukarıdaki hesap kalemleri dışında kalan ve arızi nitelik taşıyan duran varlık satışlarından doğan karlar gibi gelir ve karlar bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Maddi duran varlıkların satışından doğan gelir ve karlar bu hesaba, kayıtlı değeri ile  ilgili maddi duran varlık hesabına, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi  391- Hesaplanan KDV Hesabına  alacak, birikmiş amortismanları 257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına,  yapılan tahsilat ise  tahsilatın  şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Elden çıkarılacak stoklar ve maddi duran varlıkların satışından  doğan gelir ve karlar bu hesaba, kayıtlı değerleri  ile 294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabına, bu değer üzerinden hesaplanan  katma değer vergisi 391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak, birikmiş amortismanları 299- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, yapılan tahsilat ise  tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç kaydedilir.

B- Borç

Dönem sonlarında hesabın alacak kalanı bu hesaba borç, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

SEKİZİNCİ BÖLÜM

68- OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR İŞLEMLERİ

VE HESAP KAYITLARI

I- OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR İŞLEMLERİ

Madde 245- İşletmenin olağan faaliyetlerinden bağımsız olan ve bu nedenle sık sık ve düzenli olarak ortaya çıkması beklenmeyen işlem ve olaylardan kaynaklanan gider ve zararlar bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

         680- ÇALIŞMAYAN KISIM GİDER VE ZARARLARI HESABI (-)

         681- ÖNCEKİ DÖNEM GİDER VE ZARARLARI HESABI (-)

         689- DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR HESABI (-)

      II-680- ÇALIŞMAYAN KISIM GİDER VE ZARARLARI HESABI (-)

Madde 246- Üretimle ilgili giderlerden çalışılmayan döneme ve çalışmayan kısımlara ait giderler bu hesapta izlenir.

A- Borç

Üretimle ilgili çalışılmayan dönem ve çalışmayan  kısımlara ait giderler bu hesaba borç, ilgili yansıtma hesaplarına alacak  kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönen Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

III- 681- ÖNCEKİ DÖNEM GİDER VE ZARARLARI HESABI (-)

Madde 247- Cari dönemden önceki dönemlere ait olan ve bu dönemlerin mali tablolarına hata ya da başka nedenlerle yansıtılamayan veya sonradan ortaya çıkan gider ve zararlar bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Önceki döneme ait gider ve zararlar bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Yıllara yaygın inşaat ve onarım işleri yapan işletmelerde kesin kabul sırasında ortaya çıkan giderlerden önceki döneme ait olanlar bu hesaba borç, ilgili hesaplara  alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

IV- 689- DİĞER OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARLAR HESABI (-)

Madde 248- Yukarıda tanımlanan hesaplar kapsamı dışında kalan diğer olağandışı gider ve zararlar bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Maddi duran varlıkların satışından  doğan gider ve zararlar bu hesaba, birikmiş amortismanları 257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç, kayıtlı değerleri  ile ilgili maddi duran varlık hesabına, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi ise  391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilir.

2- Kullanılamayacak hale gelmesi nedeniyle kayıtlardan düşülmesi gereken maddi duran varlıkların  amorti edilmeyen kısmı bu hesaba, birikmiş amortismanları 257- Birikmiş Amortismanlar Hesabına borç, kayıtlı değerleri   ile ilgili maddi duran varlık hesaplarına  alacak kaydedilir.

3- Kısmen veya tamamen değerlerini yitiren varlıklardan doğan gider ve zararlar bu hesaba borç, kayıtlı oldukları varlık hesabına alacak kaydedilir.

4- Elden çıkarılacak stoklar ve maddi duran varlıkların satışından  doğan gider ve zararlar bu hesaba,  birikmiş amortismanları 299- Birikmiş Amortismanlar Hesabına, yapılan tahsilat tahsilatın şekline göre ilgili hesaplara borç, kayıtlı değerleri ile  294- Elden Çıkarılacak Stoklar ve Maddi Duran Varlıklar Hesabına, bu değer üzerinden hesaplanan katma değer vergisi  391- Hesaplanan KDV Hesabına alacak kaydedilir.

5- Peşin ödenen vergiler  ve fonlardan indirim ve geri alma imkanı ortadan  kalkanlar bu hesaba borç, 193- Peşin Ödenen Vergiler ve Fonlar Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

DOKUZUNCU BÖLÜM

69- DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- DÖNEM NET KARI (ZARARI) İŞLEMLERİ

Madde 249- İşletmelerin faaliyet sonucunun belirlenebilmesi için gelir tablosu hesapları grubunda yer alan hesapların dönem sonunda kapatılma işlemleri bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

690- DÖNEM KARI VEYA ZARARI HESABI

691- DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK KARŞILIKLARI HESABI (-)

692- DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI HESABI

II- 690- DÖNEM KARI VEYA ZARARI HESABI

Madde 250- Dönem sonlarında, sonuç hesaplarında yer alan gelir ve gider hesapları bu hesaba aktarılır. Gelir hesapları bu hesabın alacağına, gider hesapları borcuna kaydedilir. Hesabın kalanı vergiden önceki dönem karı veya zararını gösterir.

A- Alacak

1- “60- Brüt Satışlar”, “64- Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar” ve  “67- Olağandışı Gelir ve Karlar” gruplarında yer alan hesapların alacak kalanları bu hesaba alacak, ilgili hesaplara borç kaydedilir.

2- Hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 692- Dönem Net Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

- Borç

1- “61- Satış İndirimleri”, “62- Satışların Maliyeti”, “63- Faaliyet Giderleri”, “65- Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar” ve “68- Olağandışı Gider ve Zararlar” gruplarında yer alan hesapların borç kalanları bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Dönem karı üzerinden ayrılan vergi ve diğer yasal yükümlülük karşılıkları bu hesaba borç, 691- Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları Hesabına alacak kaydedilir.

3- Dönem karı üzerinden hesaplanan vergi ve diğer yasal yükümlülük karşılıkları ayrıldıktan sonra kalan tutar bu hesaba borç, 692- Dönem Net Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

III-691- DÖNEM KARI VERGİ VE DİĞER YASAL YÜKÜMLÜLÜK  

 KARŞILIKLARI HESABI (-)

Madde 251- Dönem karı üzerinden ilgili mevzuat hükümlerine göre hesaplanan vergi ve diğer  yasal yükümlülük karşılıkları bu hesapta izlenir.

A- Borç

Dönem karı üzerinden hesaplanan vergi ve diğer yasal yükümlülükler bu hesaba borç, 370- Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülük Karşılıkları Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Dönem karı üzerinden ayrılan vergi ve diğer yasal yükümlülük karşılıkları bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

IV- 692- DÖNEM NET KARI VEYA ZARARI HESABI

Madde 252- İşletmenin vergi ve diğer yasal yükümlülük karşılıkları ayrıldıktan sonra kalan dönem net karı veya zararı bu hesapta izlenir.

A- Alacak

1- Dönem karı üzerinden hesaplanan vergi ve yasal yükümlülük karşılıkları ayrıldıktan sonra kalan dönem net karı bu hesaba alacak, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına borç kaydedilir.

2- Dönem sonlarında hesabın borç kalanı bu hesaba alacak, 591- Dönem Net Zararı Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Dönem karı veya zararı hesabının borç kalanı bu hesaba borç, 690- Dönem Karı veya Zararı Hesabına alacak kaydedilir.

2- Dönem sonlarında hesabın alacak kalanı  bu hesaba borç, 590- Dönem Net Karı Hesabına alacak kaydedilir.

KISIM XI

VII- MALİYET HESAPLARI

BİRİNCİ BÖLÜM

7- MALİYET İŞLEMLERİ

I- MALİYET HESAPLARI İŞLEMLERİ

Madde 253- Maliyet hesapları, mal ve hizmetlerin planlanan biçim ve niteliğe getirilmesi için yapılan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği hesaplardır.

Maliyet hesaplarının tutulmasında fiili maliyet yöntemi esastır. Ancak fiili maliyet yönteminin uygulanmasının olanaksız olduğu hallerde önceden saptanmış maliyet yöntemi (standart maliyet) uygulanabilir.

II- ÜRETİME İLK MADDE VE MALZEME VERİLMESİ

Madde 254- Üretime verilen ilk madde ve malzemeler ambar stok çıkış fişi ile ambardan çıkarılır. Bunun için üretim yerince ihtiyaç konusu ilk madde ve malzemeleri gösteren bir ihtiyaç pusulası (Örnek:19) düzenlenir. İhtiyaç pusulası, ambar memurluğuna verildiğinde istenilen madde ve malzemeler ambar stok çıkış fişi ile ilgili üretim yeri yetkilisine teslim edilir ve imzalatılır. Ambar stok çıkış fişi ile ihtiyaç pusulasının birer örneği de saymanlığa teslim edilerek muhasebe kayıtlarının yapılması sağlanır.

III- MAMULLERIN AMBARA ALINMASI

Madde 255- Üretim yerinde mamul hale getirilerek ambara teslim edilen varlıklar, maliyet pusulasına (Örnek:20) dayanılarak düzenlenecek ayniyat alındısı ile ambara alınır. Maliyet pusulası ve ayniyat alındısının birer örneği muhasebe kayıtlarının yapılabilmesi için saymanlığa verilir. Butün mamuller önce ambara alınır, üretim yerinden hiçbir suretle satış yapılmaz.

Toprak, deniz ve hayvan ürünleri, maliyet bedelleri üzerinden ambara alınır. Satış sırasında da   ilgili yerlerden rayicin tespit edilmesi gerekir. Maliyetin altında satış yapılması  gerektiğinde, yönetim kurulunca gerekçeli olarak karar alınması veya bağlı olunan idareden alınan talimatlara uygunşekilde hareket edilmesi gerekir.             

IV- MAMUL MALİYETİ

Madde 256- Üretim yerlerinde imal edilen her çeşit ürünün maliyeti, maliyet pusulasına  göre tespit edilir. Bir mamulun maliyeti;

1-    Direkt ilk madde ve malzeme giderleri,

2-    Direkt işçilik giderleri

3-    Endirekt genel üretim giderleri,

olmak üzere üç unsurdan oluşur.

V- SİPARİŞ ALINMASI

Madde 257- Sipariş alındığında, düzenlenecek sipariş pusulası (Örnek:21) başlangıçta hiçbir işleme tabi tutulmaksızın üretim yerine verilir. Üretim yeri sipariş konusu olan işin bitiminde bu pusulayı maliyet pusulası ile birlikte ambara verir. Siparişlere ait maliyetler sipariş pusulasına  paralel olarak düzenlenir. Özel sipariş dışı hazıra yapılacak işler için mamulün cinsine göre ayrı ayrı maliyet pusulası düzenlenir.

Sipariş için tespit edilecek fiyat, üretim yeri yetkilisinden  yazılı olarak alınacak maliyetlere dayanılarak yapılır. Sipariş için üretim yerine verilecek ilk madde ve malzemeler, ilgili üretim yeri yetkililerince hesap edilecek miktar üzerinden ve siparişe yetecek kadar verilir.

Hazıra imal edilecek ürünler için üretim yerine toptan ilk madde ve malzeme verilebilir.

VI- İHTİYAÇ PUSULASI ( Örnek:19 )

Madde 258- Üretim yeri, üretimde kullanacağı ilk madde ve malzemeleri ihtiyaç pusulası ile ambardan talep eder. Biri dipkoçan olmak üzere üç nüshaolarak düzenlenen ihtiyaç pusulasının  aslı ve ikinci nüshası ambar memurluğuna verilir. Ambar memurluğunca ihtiyaç pusulası  üzerinde gerekli işlemler yapılıp eksiksiz doldurulduktan sonra aslı ambar stok çıkış fişi ile birlikte saymanlığa teslim edilir;  ikinci nüsha  ambar memurluğunda saklanır; üçüncü nüsha ise üretim yerinde muhafaza edilir.

VII- MALİYET PUSULASI ( Örnek:20 )

Madde 259- Üretim yerinde mamul hale getirilen varlıklar için maliyet pusulası düzenlenir. Mamulün bünyesine giren ve  mamul maliyeti olarak kabul edilen giderler maliyet pusulasında toplanır. Üç nüsha olarak düzenlenen maliyet pusulasının dipkoçan olan üçüncü nüshası üretim yerinde muhafaza edilir. Aslı ve ikinci nüshası mamulle birlikte ambar memurluğuna teslim edilir. Ambar memurluğunca maliyet pusulasının üzerinde gerekli işlemler yapıldıktan sonra aslı, muhasebe kayıtlarının yapılabilmesi için ayniyat alındısı ile birlikte saymanlığa teslim edilir;  ikinci nüshası da ambar memurluğunda saklanır.

VIII- SİPARİŞ PUSULASI ( Örnek:21 )

Madde 260- İşletmeye sipariş verildiğinde verilen siparişin cinsi, adedi, ölçüsü, nitelikleri ve teslim şartlarını gösteren  sipariş pusulası düzenlenir. Sipariş pusulası, üretim yeri yetkilisine verilerek alınan siparişin maliyeti çıkartılır. Biri dipkoçan olmak üzere üç nüsha olarak düzenlenen sipariş pusulasının aslı müşteriye;  ikinci nüshası sipariş edilen mamuller ambara teslim edilirken maliyet pusulası ile birlikte ambar memurluğuna verilir. Ambar memurluğu da, bu nüshayı maliyet pusulası ve ayniyat alındısı ile birlikte belgelere eklenmek üzere saymanlığa teslim eder. Üçüncü nüshası da üretim yerinde muhafaza edilir.

IX- MALİYET HESAPLARI

Madde 261- Döner sermayeli  işletmelerde giderler yapıldıkları anda ilgili defter-i kebir hesaplarına “fonksiyon esasına” göre kaydedilirken, söz konusu giderler aynı zamanda yardımcı defterlerde hem çeşit esasına hem de ilgili gider yerlerine göre izlenir. Bu kayıt yönteminde; giderler eş zamanlı olarak aynı anda hem fonksiyonlarına hem çeşitlerine hem de ilgili gider yerlerine göre izleneceğinden, muhasebe kayıtlarında üretim ve hizmet maliyetleri belli bir düzen içinde oluşturulur.

Maliyet hesapları aşağıdaki grup hesaplardan oluşur.

71- DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ

                72- DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ

                73- GENEL ÜRETİM GİDERLERİ

                74- HİZMET ÜRETİM MALİYETİ

                75- ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ

                76- PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ

                77- GENEL YÖNETİM GİDERLERİ

X- GİDER ÇEŞİTLERİ

Madde 262- Gider çeşitleri hesapları, mal ve hizmet üretiminde katlanılması gereken maliyetlerin bünyesindeki harcama çeşitlerini ifade eder.

Gider çeşitleri hesaplarının kodlanmasında aşağıda belirtilen sınıflama esas alınır.

A- Gider hesapları grupları:

0- İlk madde ve malzeme

1- İşçi ücret ve giderleri

2- Memur ücret ve giderleri

3- Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler

4- Çeşitli giderler

5- Vergi, resim ve harçlar

6- Amortismanlar ve tükenme payları

0- İlk  Madde ve Malzeme Giderleri

Mal ve hizmetlerin üretilmesini ve  işletme faaliyetlerinin devamlılığını sağlamak amacıyla tüketilen her türlü direkt ilk madde ve malzeme, endirekt malzeme ve üretimle ilgili dışarıya yaptırılan işleri kapsar.

1- İşçi Ücret ve Giderleri

İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla çalıştırılan işçiler için tahakkuk ettirilen (esas işçilik, fazla çalışma, prim, ikramiye, yıllık izin ücretleri, sosyal sigorta işveren primi, hafta tatili ve genel tatil ücretleri, her türlü sosyal yardımlar ve işçilere ait diğer giderler gibi.) her türlü giderleri  kapsar.

2- Memur Ücret ve Giderleri

İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim ve hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla çalıştırılan aylıklı yönetici, memur, büro personeli ve benzeri  için tahakkuk ettirilen her türlü giderleri  kapsar.

3- Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler

İşletme faaliyetlerini yürütmek, üretim, pazarlama  ve diğer hizmetleri gerçekleştirmek amacıyla dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler (elektrik, su, gaz, bakım ve onarım, haberleşme, nakliye ile diğer fayda ve hizmetler) için yapılan giderleri kapsar.

4- Çeşitli Giderler

Yukarda belirtilen giderler dışında, işletme faaliyetlerini sürdürmek için yapılması gerekli olan giderleri kapsar. Kira giderleri, yolluk giderleri, dava, icra ve noter giderleri gibi çeşitli giderler bu grupta yer alır.

5- Vergi, Resim ve Harçlar

Mevzuat gereğince tahakkuk ettirilen gider niteliğindeki vergi, resim ve harçlar ile genel bütçeye aktarılacak tutarlar, sosyal hizmetler ve çocuk esirgeme kurumu payı, merkez hissesi, kar payı gibi hazine veya ilgili idareye ödenecek  giderleri kapsar.

6- Amortismanlar ve Tükenme Payları

Maddi duran varlıklar için ayrılan amortisman giderleri ile tükenme paylarını kapsar.

B- Gider Çeşitleri Hesaplarının İşleyişi:

Giderler tahakkuk ettikçe ilgili fonksiyonel gider hesaplarına kaydedilirken, aynı anda yardımcı defterlerdeki söz konusu çeşit hesaplarına da kaydedilir. Gider çeşitlerinin izlendiği yardımcı defter kayıtlarının gider yerlerini de gösterecek biçimde tutulması esastır.

XI- GİDER YERLERİ

Madde 263- Gider yeri, üretim ve hizmetlerin yapıldığı ve maliyetlerin oluştuğu örgütün bir birimini ifade eder. Örgüt, giderlerin planlanması, kontrol edilmesi ve bu giderlerin dengeli bir biçimde toplanıp dağıtılmasını sağlar.

Gider yerlerinin saptanmasında genellikle kuruluşların organizasyon şeması esas alınır.

Gider yerleri aşağıdaki gibi bölümlenir;

1- Esas üretim gider yerleri

2- Yardımcı üretim gider yerleri

3- Yardımcı hizmet gider yerleri

4- Yatırım gider yerleri

5- Üretim yerleri yönetimi gider yerleri

6- Araştırma ve geliştirme gider yerleri

7- Pazarlama, satış ve dağıtım gider yerleri

8- Genel yönetim gider yerleri

Gider yerlerinin bölümlenmesinde  yukarıda belirtilen  gider yerleri gruplaması esas olmakla beraber, kuruluşların işletme faaliyet alanı ile faaliyetin teknolojik akımına uygun olarak açılacak gider yerleri, bu verilen ana grup başlıkları altında yer alabilir. 

İKİNCİ BÖLÜM

71- DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ İŞLEMLERİ

VE HESAP KAYITLARI

I-  DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ İŞLEMLERİ

Madde 264- Üretim işlemi sırasında doğrudan doğruya mamul bünyesine ana madde olarak katılan ve hangi mamulden ne kadar tüketildiği ekonomik bakımdan ayrı olarak izlenebilen ilk madde ve malzeme kullanımları ile yansıtma ve fark hesapları bu grup hesaplarda izlenir. Endirekt (dolaylı) ilk madde ve malzeme kullanımları genel üretim giderleri içinde izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

710- DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ HESABI

711- DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ YANSITMA HESABI

712- DİREKT İLK MADDE VE MALZEME FİYAT FARKI HESABI

713- DİREKT İLK MADDE VE MALZEME MİKTAR FARKI HESABI

Bu grupta yer alan 712 ve 713 nolu hesaplar önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı hallerde kullanılır.

II- 710- DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ HESABI

Madde 265- Esas üretim gider yerleri ile ilgili olan ve üretim işlemi sırasında doğrudan doğruya mamul bünyesine giren ve onun bir unsurunu oluşturan ilk madde ve malzemeler ile üretimin yapılmasında zorunlu bulunan yardımcı maddelerin ambardan çekilip kullanılması ile ilgili fiili tutarlar bu hesapta izlenir.

Üretimde kullanılmayan ve satılan ilk madde ve malzemenin maliyeti bu hesapta izlenmez.

A- Borç

1- Üretim gider yerlerine gönderilen  direkt ilk madde ve malzemeler kayıtlı tutarları ile bu hesaba borç, 150- İlk Madde ve Malzeme Hesabına alacak kaydedilir.

2- Üretimle ilgili olarak dışarıya yaptırılan işler maliyet tutarları ile bu hesaba borç, yapılan ödeme  ödemenin şekline göre ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

3- Önceki maliyet dönemi sonunda yarı mamuller üretim hesabına alınan  üretim aşamasındaki yarı mamuller yeni  maliyet dönemi başında bu hesaba borç, 151-Yarı Mamuller Üretim Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

1- Gider yerlerinde kullanılmak üzere alınan, ancak daha sonra kullanılmayarak ambara geri gönderilen ilk madde ve malzemeler bu hesaba alacak, 150- İlk Madde ve Malzeme Hesabına borç kaydedilir.

2- Direkt ilk madde ve malzeme giderleri yansıtma hesabının alacak kalanı maliyet dönemi sonunda   bu hesaba alacak, 711- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

III- 711- DİREKT İLK MADDE VE MALZEME GİDERLERİ YANSITMA HESABI

Madde 266- Bu hesap 710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabında oluşan tutarların, cari dönem içinde üretilen mamul ve yarı mamullerin maliyetlerine aktarılması amacıyla kullanılır.

A- Alacak

1- Fiili maliyet yönteminde,  direkt ilk madde ve malzeme giderleri hesabının borç kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına borç kaydedilir.

2- Önceden saptanmış maliyet yönteminde,  tahmini direkt ilk madde ve malzeme giderleri maliyet unsuru olarak bu hesaba alacak, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına borç kaydedilir.

3- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış  maliyetler arasında oluşan olumsuz  farklar bu hesaba alacak; fiyat farkları 712- Direkt İlk Madde ve Malzeme Fiyat Farkı Hesabına, miktar farkları ise  713- Direkt İlk Madde ve Malzeme Miktar Farkı Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış maliyetler arasında oluşan olumlu farklar bu hesaba borç; fiyat farkları  712- Direkt İlk Madde ve Malzeme Fiyat Farkı Hesabına,  miktar farkları ise 713- Direkt İlk Madde ve Malzeme Miktar Farkı Hesabına alacak kaydedilir.

2- Direkt ilk madde ve malzeme giderleri hesabının borç kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 710- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Hesabına alacak kaydedilir. 

IV- 712- DİREKTİLK MADDE VE MALZEME FİYAT FARKI HESABI

Madde 267- Önceden saptanmış maliyet yönteminde, direkt ilk madde ve malzeme fiili giderleri ile önceden saptanmış maliyetler arasında oluşan olumlu veya olumsuz fiyat farkları bu hesapta izlenir.

Bu hesap, oluşan olumlu veya olumsuz direkt ilk madde ve malzeme fiyat farklarına göre çift taraflı olarak çalışabilir.

A- Alacak  

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış maliyetler arasında oluşan olumlu fiyat farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 711- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda fiili giderler ile önceden saptanmış maliyetler arasında ortaya çıkan ve bu hesaba borç yazılan olumsuz ilk madde ve malzeme fiyat farkları bu hesaba alacak, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış maliyetler arasında oluşan olumsuz fiyat farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 711- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda, fiili giderler ile önceden saptanmış maliyetler arasında ortaya çıkan ve bu hesaba alacak yazılan olumlu ilk madde ve malzeme fiyat farkları bu hesaba borç, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına alacak kaydedilir.

V- 713- DİREKT İLK MADDE VE MALZEME MİKTAR FARKI HESABI

Madde 268- Önceden saptanmış maliyet yönteminde, direkt ilk madde ve malzeme fiili giderleri ile önceden saptanmış maliyetler arasında oluşan olumlu veya olumsuz miktar farkları bu hesapta izlenir.

Bu hesap, oluşan olumlu veya  olumsuz miktar farklarına göre çift taraflı olarak çalışabilir.

A- Alacak

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış maliyetler arasında oluşan olumlu miktar farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 711- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda fiili giderler ile  önceden saptanmış maliyetler arasında ortaya çıkan ve bu hesaba borç yazılan olumsuz miktar farkları bu hesaba alacak, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış maliyetler arasında oluşan olumsuz miktar farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 711- Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri  Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda, fiili giderler ile  önceden saptanmış maliyetler arasında ortaya çıkan ve bu hesaba alacak yazılan olumlu miktar farkları bu hesaba borç, 151- Yarı Mamuller  Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına alacak kaydedilir.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

72- DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ İŞLEMLERİ

VE HESAP KAYITLARI

I-  DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ İŞLEMLERİ

Madde 269- Bir mal veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya verilebilen işçilik giderleri ile ilgili gider, yansıtma ve fark hesapları bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır:

720- DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ HESABI

         721- DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA HESABI

         722- DİREKT İŞÇİLİK ÜCRET FARKLARI HESABI

         723- DİREKT İŞÇİLİK SÜRE (ZAMAN) FARKLARI HESABI

Bu grupta yer alan 722 ve 723 nolu hesaplar önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı hallerde kullanılır.

II- 720- DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ HESABI

Madde 270- Esas üretim gider yerleri ile ilgili olup, belli bir mamul veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenebilen işçilik giderleri bu hesapta izlenir.

Bu giderler, hangi mamul veya mamul grubu için harcandığı izlenebilen ve herhangi bir dağıtım anahtarına gerek duymadan, işçi başına düşen çalışma süresi ölçülebilen işçilik giderlerinden oluşur.

Esas üretim gider yerinde çalışan işçilere ait normal ücretler dışında kalan fazla çalışma ücreti, prim, ikramiye, sosyal güvenlik işveren payları ve her türlü yardımlar da direkt işçilik gideri sayılır.

A- Borç

1- Esas üretim gider yerinde çalışan işçilere ait giderler bu hesaba borç, kesintiler ilgili hesaplara, yapılan ödeme 103- Verilen Çekler  ve  Gönderme Emirleri Hesabına alacak kaydedilir.

2-  Esas üretim gider yeri ile ilgili olarak dışarıda yaptırılan işler için ödenen ücretler bu hesaba borç, kesintiler ilgili hesaplara, yapılan ödeme  100- Kasa Hesabı veya 103- Verilen Çekler ve Gönderme Emirleri Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Direkt işçilik giderleri yansıtma hesabının alacak kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak,  721- Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

III- 721- DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ YANSITMA HESABI

Madde 271- Bu hesap, 720- Direkt İşçilik Giderleri Hesabında oluşan tutarların, cari dönem içerisinde üretilen mamul ve yarı mamul maliyetlerine aktarılması amacı ile kullanılır.

A- Alacak

1- Fiili maliyet yönteminde, direkt işçilik giderleri hesabının borç kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına borç kaydedilir.

2- Önceden saptanmış maliyet yönteminde tahmini ücret   giderleri    maliyet   unsuru olarak bu hesaba alacak, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına borç kaydedilir.

3- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumsuz  farklar bu hesaba alacak; ücret farkları  722- Direkt İşçilik Ücret Farkları Hesabına, süre (zaman) farkları ise 723- Direkt İşçilik Süre (Zaman) Farkları Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış maliyetler arasında oluşan olumlu farklar  bu hesaba borç; ücret farkları  722- Direkt İşçilik Ücret Farkları Hesabına, süre (zaman) farkları ise 723- Direkt İşçilik Süre (Zaman) Farkları Hesabına alacak kaydedilir. 

2-  Direkt işçilik giderleri hesabının borç kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 720- Direkt İşçilik Giderleri Hesabına alacak kaydedilir.

IV- 722- DİREKT İŞÇİLİK ÜCRET FARKLARI HESABI

Madde 272- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili direkt işçilik giderleri ile önceden saptanmış ve maliyetlere yüklenmiş direkt işçilik giderleri arasındaki olumlu veya olumsuz ücret farkları bu hesapta izlenir.

Bu hesap oluşan olumlu veya olumsuz direkt işçilik ücret farklarına göre çift taraflı olarak çalışabilir.

A- Alacak

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu  ücret farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 721- Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında ortaya çıkan ve bu hesaba borç yazılan olumsuz direkt işçilik ücret farkları bu hesaba alacak, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına  borç kaydedilir.

B- Borç

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumsuz ücret farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 721- Direkt İşçilik  Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında ortaya çıkan ve bu hesaba alacak yazılan olumlu ücret farkları bu hesaba borç, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına alacak kaydedilir.

V- 723- DİREKT İŞÇİLİK SÜRE (ZAMAN) FARKLARI HESABI

Madde 273- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu veya olumsuz süre (zaman) farkları bu hesapta izlenir.

Bu hesap oluşan olumlu veya olumsuz süre (zaman) farklarına göre çift taraflı olarak çalışabilir.

A- Alacak

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler  arasında oluşan olumlu süre (zaman)  farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 721- Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında ortaya çıkan ve bu hesaba borç yazılan olumsuz süre (zaman)  farkları bu hesaba alacak,  151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına  borç kaydedilir.

B- Borç

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumsuz süre (zaman) farkları bu hesaba borç, 721- Direkt İşçilik Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan ve bu hesaba alacak yazılan olumlu süre (zaman) farkları bu hesaba borç,  151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına alacak kaydedilir.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

73- GENEL ÜRETİM GİDERLERİ İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- GENEL ÜRETİM GİDERLERİ İŞLEMLERİ

Madde 274- İşletmenin üretim ve bu üretime bağlı hizmetler için yapılan direkt ilk madde ve malzeme ve direkt işçilik dışında kalan giderlerle ilgili gider ve yansıtma hesapları ile fark hesapları bu grup hesaplarda izlenir.  Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

730- GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HESABI

         731- GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HESABI

         732- GENEL ÜRETİM GİDERLERİ BÜTÇE FARKLARI HESABI

         733- GENEL ÜRETİM GİDERLERİ VERİMLİLİK FARKLARI HESABI

734- GENEL ÜRETİM GİDERLERİ KAPASİTE FARKLARI HESABI

Bu grupta yer alan 732, 733 ve 734 nolu hesaplar önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı hallerde kullanılır.

II- 730- GENEL ÜRETİM GİDERLERİ HESABI

Madde 275- Üretim ve bu üretime bağlı hizmetler için yapılan direkt işçilik ve direkt ilk madde ve  malzeme dışında kalan giderler bu hesapta izlenir.

  Bu giderlerin;

      - Üretim ve hizmet maliyeti ile ilgili bir gider niteliği taşıması,

      - Çeşit ve değer yönü ile doğrudan doğruya değil ancak dağıtım yoluyla üretim ve hizmet maliyetine yansıtılır nitelikte olması gerekir.

A- Borç

1- Üretim faaliyeti ile ilgili endirekt giderler bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Maliyetlere yansıtılan  genel yönetim giderleri  bu hesaba borç, 770-Genel Yönetim Giderleri Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Genel üretim giderleri yansıtma hesabının alacak kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 731-Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

III- 731- GENEL ÜRETİM GİDERLERİ YANSITMA HESABI

Madde 276- Bu hesap, genel üretim giderleri hesabında oluşan tutarların, hesap dönemi içerisinde üretilen mamul ve yarı mamul maliyetlerine aktarılması amacıyla kullanılır.

A- Alacak

1- Fiili maliyet yönteminde, genel üretim giderleri hesabının borç kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 151-Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152-Mamuller Hesabına borç kaydedilir.

2- Önceden saptanmış maliyet yönteminde tahmini genel üretim giderleri, maliyet unsuru olarak bu hesaba alacak, 151-Yarı Mamuller Üretim Hesabı veya 152-Mamuller Hesabına borç kaydedilir.    

3- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumsuz farklar  bu hesaba alacak; bütçe farkları 732- Genel Üretim Giderleri Bütçe Farkları Hesabına, verimlilik farkları 733- Genel Üretim Giderleri Verimlilik Farkları Hesabına, kapasite farkları ise 734- Genel Üretim Giderleri Kapasite Farkları Hesabına  borç kaydedilir.

B- Borç

1- Genel üretim giderleri hesabının borç kalanı maliyet dönemi sonunda  bu hesaba borç, 730- Genel Üretim Giderleri Hesabına alacak kaydedilir.

2- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu farklar  bu hesaba borç;  bütçe farkları 732- Genel Üretim Giderleri  Bütçe Farkları Hesabına, verimlilik farkları 733- Genel Üretim Giderleri Verimlilik Farkları Hesabına, kapasite farkları ise 734- Genel Üretim Giderleri Kapasite Farkları Hesabına  alacak kaydedilir.

IV- 732-  GENEL ÜRETİM GİDERLERİ BÜTÇE FARKLARI HESABI

Madde 277- Fiili üretim genel giderleri ile maliyetlere yüklenen önceden saptanmış giderler arasındaki olumlu veya olumsuz bütçe farkları bu hesapta izlenir.

Hesap, oluşan olumlu veya olumsuz bütçe farklarına göre çift taraflı olarak çalışabilir.

A- Alacak

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu bütçe farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında ortaya çıkan ve bu hesaba borç yazılan olumsuz bütçe farkları bu hesaba alacak, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına  borç kaydedilir.

B- Borç

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumsuz bütçe farkları bu hesaba borç, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

2- Maliyet  dönemi sonunda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu bütçe farkları bu hesaba borç,  151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına alacak kaydedilir.

V- 733- GENEL ÜRETİM GİDERLERİVERİMLİLİK FARKLARI HESABI

Madde 278- Fiili üretim genel giderleri ile maliyetlere yüklenen önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu veya olumsuz verimlilik farkları bu hesapta izlenir.

Hesap, oluşan olumlu veya  olumsuz verimlilik farklarına göre çift taraflı olarak çalışabilir.

A- Alacak

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu verimlilik farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında ortaya çıkan ve bu hesaba borç yazılan olumsuz verimlilik farkları bu hesaba alacak, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına  borç kaydedilir.

B- Borç

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumsuz verimlilik farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan ve bu hesaba alacak yazılan olumlu verimlilik farkları bu hesaba borç, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına  alacak kaydedilir.

VI- 734-  GENEL ÜRETİM GİDERLERİ KAPASİTE FARKLARI HESABI

Madde 279- Fiili üretim giderleri ile maliyetlere yüklenen önceden saptanmış giderler arasındaki olumlu veya  olumsuz kapasite farkları bu hesapta izlenir.

Hesap, oluşan olumlu veya  olumsuz  kapasite farklarına göre çift taraflı olarak çalışabilir. 

A- Alacak

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu kapasite farkları bu hesaba alacak, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında ortaya çıkan ve bu hesaba borç yazılan olumsuz kapasite farkları bu hesaba alacak, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına  borç kaydedilir.

B- Borç

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumsuz kapasite farkları bu hesaba borç, 731- Genel Üretim Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan ve bu hesaba alacak yazılan olumlu kapasite farkları bu hesaba borç, 151- Yarı Mamuller Üretim Hesabına veya 152- Mamuller Hesabına  alacak kaydedilir.

BEŞİNCİ BÖLÜM

74- HİZMET ÜRETİM MALİYETİ İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- HİZMET ÜRETİM MALİYETİ İŞLEMLERİ

Madde 280- Bu grup hizmet işletmeleri ile ilgilidir. Hizmet işletmelerinde 71, 72 ve 73 gruplarda yer alan hesaplar kullanılmaz. Bu hesaplar yerine bu gruptaki hesaplar kullanılır. Hizmet işletmelerinin üretim maliyetleri bu grupta yer alan aşağıdaki hesaplarda izlenir.

740- HİZMET ÜRETİM MALİYETİ HESABI

         741- HİZMET ÜRETİM MALİYETİ YANSITMA HESABI

         742- HİZMET ÜRETİM MALİYETİ FARK HESABI

742 nolu hesap önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda kullanılır.

II- 740- HİZMET ÜRETİM MALİYETİ HESABI

Madde 281- Hizmet işletmelerinde üretilen hizmetler için yapılan giderler bu hesapta izlenir.

A- Borç

1- Hizmet üretimi için yapılan giderler bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

2- Maliyetlere yansıtılan genel yönetim giderleri  bu hesaba borç, 770- Genel Yönetim Giderleri Hesabına alacak kaydedilir.

B- Alacak

Hizmet üretim maliyeti yansıtma hesabının alacak kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 741- Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

III- 741- HİZMET ÜRETİM MALİYETİ YANSITMA HESABI

Madde 282- Bu hesap, hizmet maliyetini oluşturan giderlerin 622- Satılan Hizmet Maliyeti Hesabına, taahhüt işleri yapan işletmelerde ise dönem içinde yapılan inşaat giderlerinin 170-178 Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabına aktarılmasında kullanılır.

A- Alacak

1- Fiili maliyet yönteminde,  hizmet üretim maliyeti hesabının borç kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, hizmet işletmelerinde 622- Satılan Hizmet Maliyeti Hesabına, yıllara yaygın inşaat ve  taahhüt işi yapan işletmelerde ise 170-178- hesap aralığında projeler bazında açılan ilgili Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabına borç kaydedilir.

2- Önceden saptanmış maliyet yönteminde, tahmini hizmet üretim giderleri maliyet unsuru olarak bu hesaba alacak, hizmet işletmelerinde 622- Satılan Hizmet Maliyeti Hesabına, yıllara yaygın inşaat ve taahhüt işi yapan işletmelerde ise 170-178- hesap aralığında projeler bazında açılan ilgili  Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabına borç kaydedilir.

3- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili maliyetler ile önceden saptanmış maliyetler arasında oluşan olumsuz hizmet üretim maliyeti farkları bu hesaba alacak, 742- Hizmet Üretim Maliyeti Fark Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1-Hizmet  üretim maliyeti hesabının borç kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 740- Hizmet Üretim Maliyeti Hesabına alacak kaydedilir.

2- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili maliyetler ile önceden saptanmış  maliyetler arasında oluşan olumlu farklar bu hesaba borç, 742- Hizmet Üretim Maliyeti Fark Hesabına alacak kaydedilir.

IV- 742- HİZMET ÜRETİM MALİYETİ FARK HESABI

Madde 283- Hizmet üretim maliyetlerinin fiili tutarları ile önceden saptanmış hizmet üretim maliyeti arasındaki olumlu veya olumsuz  farklar bu hesapta izlenir.

Hesap, oluşan olumlu veya olumsuz hizmet üretim maliyet farklarına göre çift taraflı olarak çalışabilir.

A-   Alacak

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili maliyetler  ile önceden saptanmış maliyetler arasında oluşan olumlu hizmet üretim maliyeti farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 741- Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda, fiili  maliyetler ile  önceden saptanmış maliyetler  arasında oluşan ve bu hesaba borç yazılan olumsuz hizmet üretim maliyet farkları bu hesaba alacak, hizmet işletmelerinde 622- Satılan Hizmet Maliyeti Hesabına, yıllara yaygın inşaat ve taahhüt işi yapan işletmelerde ise 170-178 hesap aralığında projeler bazında açılan ilgili Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili maliyetler ile önceden saptanmış maliyetler  arasında oluşan olumsuz hizmet üretim giderleri, maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 741- Hizmet Üretim Maliyeti Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda fiili maliyetler ile önceden saptanmış maliyetler  arasında oluşan ve bu hesaba alacak yazılan olumlu hizmet üretim giderleri bu hesaba borç, hizmet işletmelerinde 622- Satılan Hizmet Maliyeti Hesabına, yıllara yaygın inşaat ve taahhüt işi yapan işletmelerde ise 170-178 hesap aralığında projeler bazında açılan ilgili Yıllara Yaygın İnşaat ve Onarım Maliyetleri Hesabına alacak kaydedilir.

ALTINCI BÖLÜM

75- ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ

İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I- ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ İŞLEMLERİ

Madde 284- Araştırma ve geliştirme faaliyetleri ile ilgili gider, yansıtma ve fark hesapları bu grup hesaplarda izlenir. Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

750- ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ HESABI

         751- ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ YANSITMA HESABI

         752- ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDER FARKLARI HESABI

Bu grupta yer alan 752 nolu hesap önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda kullanılır.

II- 750- ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ HESABI

Madde 285- Üretime devam olunan mamullerin maliyetlerini düşürmek, satışlarını artırmak,  bulunan yeni üretim çeşitlerinin işletmede kullanılmakta olan yöntem ve işlemlerini geliştirmek ya da yeni yöntem ve işlemler bulmak, üretimde kullanılan teçhizatın yenilerinin ve mevcutlarının geliştirilmesine ilişkin araştırmalar yapmak,  satış ve pazarlama faaliyetlerini geliştirmek için yapılan  giderler bu hesapta izlenir

A- Borç

Araştırma ve geliştirme giderleri bu hesaba borç, ilgili hesaplara alacak kaydedilir.

B- Alacak

Araştırma ve geliştirme giderleri yansıtma hesabının alacak kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 751- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

III- 751- ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ YANSITMA HESABI

Madde 286- Bu hesap, araştırma ve geliştirme giderlerinin fiili veya standart tutarlarının dönem sonunda sonuç hesaplarına aktarılması amacı ile kullanılır.

A- Alacak

1- Fiili maliyet yönteminde, araştırma ve geliştirme giderleri hesabının borç kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 630- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

2- Önceden saptanmış maliyet yönteminde tahmin edilen araştırma ve geliştirme giderleri maliyet unsuru olarak bu hesaba alacak, 630- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

3- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumsuz araştırma ve geliştirme gider farkları bu hesaba alacak, 752- Araştırma ve Geliştirme Gider Farkları Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Araştırma ve geliştirme giderleri hesabının borç kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 750- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabına alacak kaydedilir.

2- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu gider farkları bu hesaba borç, 752- Araştırma ve Geliştirme Gider Farkları Hesabına alacak kaydedilir.

IV- 752- ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDER FARKLARI HESABI

Madde 287- Fiili araştırma ve geliştirme giderleri ile maliyetlere yüklenen önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu veya  olumsuz farklar bu hesapta izlenir.

Hesap oluşan olumlu veya olumsuz araştırma ve geliştirme gider farklarına göre çift taraflı olarak çalışabilir.

A- Alacak

1- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile  önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu  araştırma ve geliştirme gider farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 751- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

2- Maliyet dönemi sonunda,  fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan ve bu hesaba borç yazılan olumsuz  araştırma ve geliştirme gider farkları  bu hesaba alacak, 630- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1- Öncedensaptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumsuz araştırma ve geliştirme gider farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 751- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

2- Maliyet   dönemi sonunda, fiili giderler ile önceden saptanan giderler arasında oluşan ve bu hesaba alacak yazılan olumlu araştırma ve geliştirme gider farkları bu hesaba borç, 630- Araştırma ve Geliştirme Giderleri Hesabına alacak kaydedilir.

YEDİNCİ BÖLÜM

76- PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ

İŞLEMLERİ VE HESAP KAYITLARI

I-   PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ İŞLEMLERİ

Madde 288- İşletmenin pazarlama, satış ve dağıtım giderlerinin izlenmesinde kullanılan gider, yansıtma ve fark hesapları bu grup hesaplarda izlenir.  Bu grupta aşağıdaki hesaplar yer alır.

760- PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ HESABI

761- PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ YANSITMA HESABI

762- PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ FARK HESABI

Bu grupta yer alan 762 nolu hesap, önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda kullanılır.

II- 760- PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ HESABI

Madde 289- Üretilen malın stoklara verildiği ve hizmetin tamamlandığı andan itibaren alıcılara teslimine kadar geçen sürede; pazarlama, satış ve dağıtım faaliyetleri ile ilgili olarak yapılan her türlü giderler bu hesapta izlenir.

A- Borç

Pazarlama, satış ve dağıtım faaliyetleri ile ilgili olarak yapılan giderler bu hesaba borç, ilgili hesaplara  alacak kaydedilir.

B- Alacak

Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri yansıtma hesabının alacak kalanı maliyet  dönemi sonunda   bu hesaba alacak 761- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

III- 761- PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ YANSITMA HESABI

Madde 290- Bu hesap, pazarlama, satış ve dağıtım giderlerinin sonuç hesaplarına aktarılması amacıyla kullanılır.

A- Alacak

1- Fiili maliyet yönteminde pazarlama satış ve dağıtım giderleri hesabının borç kalanı maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 631- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

2- Önceden saptanmış maliyet yönteminde, tahmin edilen pazarlama, satış ve dağıtım giderleri maliyet unsuru olarak bu hesaba alacak, 631- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

3- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda,   fiili giderler ile önceden saptanmış  giderler arasında oluşan olumsuz pazarlama, satış ve dağıtım gider  farkları  bu hesaba alacak, 762- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Fark Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1-  Pazarlama, satış ve dağıtım giderleri hesabının borç kalanı maliyet dönemi sonunda  bu hesaba borç, 760- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına alacak kaydedilir.

2- Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu pazarlama, satış ve dağıtım  gider farkları bu hesaba borç, 762- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Fark Hesabına alacak kaydedilir.

IV- 762- PAZARLAMA, SATIŞ VE DAĞITIM GİDERLERİ FARK HESABI

Madde 291- Fiili pazarlama, satış ve dağıtım giderleri ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu veya olumsuz gider farkları bu hesapta izlenir.

Hesap, oluşan olumlu veya olumsuz pazarlama, satış ve dağıtım gider farklarına göre çift taraflı olarak çalışabilir.

A- Alacak

1- Önceden   saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile önceden saptanmış giderler arasında oluşan olumlu  pazarlama, satış ve dağıtım gider farkları maliyet dönemi sonunda bu hesaba alacak, 761- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabına borç kaydedilir.

2-  Maliyet dönemi sonunda fiili giderler  ile önceden saptanmış  giderler arasında oluşan ve bu hesaba borç yazılan olumsuz pazarlama, satış ve dağıtım   gider farkları bu hesaba alacak, 631- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına borç kaydedilir.

B- Borç

1-  Önceden saptanmış maliyet yönteminin uygulandığı durumlarda, fiili giderler ile  önceden saptanmış  giderler arasında oluşan olumsuz  pazarlama, satış ve dağıtım gider farkları,  maliyet dönemi sonunda bu hesaba borç, 761- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Yansıtma Hesabına alacak kaydedilir.

2-Maliyet dönemi sonunda fiili giderler ile önceden saptanmış  giderler arasında oluşan ve bu hesaba alacak yazılan olumlu pazarlama, satış ve dağıtım  gider farkları bu hesaba borç, 631- Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Hesabına alacak kaydedilir.

SEKİZİNCİ BÖLÜM

77- GENEL YÖNETİM GİDERLERİ İŞLEMLERİ,  HESAP